مجازات اعدام و اعدام‌های خودسرانه در جمهوری اسلامی
بهنام دارایی‌زاده - «قصاص نفس»، مفهوم پیچیده و پردامنه‌ی «عدالت» را صرفاً به انتقام شخصی اولیای دم تقلیل می‌دهد. کتابچه‌ای در توضیح مجازات اعدام در نظام قضایی ایران.
بهنام دارایی‌زاده
پیش‌گفتار:
آن شب بنا بود ۱۰ نفر اعدام شوند. اعدام‌ها در «اوین» معمولاً روزهای چهارشنبه برنامه‌ریزی می‌شد. خاطرم هست ساعت سه و نیم صبح از خانه بیرون آمدم؛ سحرگاه روز چهارشنبه ۱۷ اردیبهشت ماه سال ۱۳۸۸. به در اصلی اوین که رسیدم جمعیت زیادی زیر پل جمع بود. اکثرا از اعضای خانواده و نزدیکان محکوم شدگانی که قرار بود تا ساعتی دیگر اعدام شوند. کسی با کسی خیلی صحبت نمی‌کرد. اینجا و آنجا کسانی را می‌دیدی که در گوشه‌ای نشسته قرآن می‌خواندند یا زیر لب دعا می‌کردند. زن و مرد.
از در کوچک مراجعه‌کنندگان اوین، مرد میان‌سالی با همان شکل و شمایل مرسوم کارکنان دادسراها و دادگاه‌های جمهوری اسلامی، با همان کت‌شلوارهای طوسی یا سرمه‌ایِ بی‌رنگ با ته‌ریش سفید و ... بیرون آمد. جمعیت به سویش شتافت. اسامی خانواده‌های اولیای دم را خواند و از آن‌ها خواست برای اجرای حکم قصاص با شناسنامه‌های خود وارد زندان شوند.
آرامش و سکوت دقایقی قبل، به لحظه‌ای به فریاد و شیون و هیاهو و خشم انجامید. چند تن از اولیای دم، با همراهی و حفاظت نیروی انتظامی، وارد زندان شدند. در ۱۵ تا ۲۰ دقیقه بعد، در چند نوبت به ناگهان صدای صلوات آمد. چند تن از اولیای دم در دقایق آخر رضایت داده بودند و «بخشیده» بودند، اما روشن بود هنوز در میانشان کسانی هستند که می‌خواهند اعدام اجرا شود و ….
صدای گریه و التماس و مویه و فریادها و صلوات‌ها زیر پل اوین در هم می‌آمیخت.
ساعت نزدیک شش بود و هوا دیگر روشن بود. از شمار جمعیت به طور قابل ملاحظه‌ای کم شده بود. بار دیگر کسی با کسی صحبت نمی‌کرد. آن‌هایی که مانده بودند یا داشتند قرآن و دعا می‌خوانند یا در سکوت، خسته و مستاصل و عصبی، به ستون‌های سیمانی پل تکیه داده بودند.
بار دیگر همان مرد میان‌سال با چند سرباز و مامور نیروی انتظامی از در مراجعه‌کنندگان بیرون آمد. جمعیت بار دیگر به سوی او شتافت. مرد بی‌مقدمه و بدون این که کوچک‌ترین حسی در صدایش باشد روی به جمعیت کرد و گفت: اسامی‌ای که می‌خوانم اعدام نشدند:
۱ ...
۲ ...
۳ …
۴ ...
… با پایان نام‌ها، آخرین امید‌ها فرو ریخت. بعد آن مرد رفت و تنها صدای شیون‌ها بود و دشنام‌های رکیک و خشم و عصبیتی که دیگر دلیلی برای فروخوردنش نبود.
این نزدیک‌ترین تجربهی شخصی من از اجرای مجازات فقهی «قصاص نفس» در جمهوری اسلامی‌ست. به عنوان یک وکیل دادگستری، هیچ‌گاه پای چوبه‌ی دار محکوم یا موکلی حاضر نبوده‌ام، اما همین تجربهی شخصی عینی، بارها و بارها در طول این سال‌ها مرا درگیر خود کرده و در مخالفت با مجازات «قصاص» مصمم‌تر شده‌ام.
در چند جای این متن، به این نکته اشاره شده که چگونه «قصاص نفس»، مفهوم پیچیده و پردامنه‌ی «عدالت» را صرفاً به انتقام شخصی اولیای دم تقلیل می‌دهد. چه‌طور حکومت و دستگاه قضایی خود را کنار می‌کشد تا در نهایت هیجان‌ها و احساس‌های شخصی، در آخرین دقایق، سرنوشت یک پرونده یا یک زندگی را رقم زند.
این وضعیت، به رغم آن که نزدیک به یک دهه از این تجربه گذشته است؛ و به رغم آن که در تمامی این سال‌ها، فعالان مخالف اعدام، بی‌ادعا و خالصانه، در راستای لغو مجازات اعدام تلاش کرده‌اند؛ همچنان ادامه دارد. واقعیت این است که هنوز نمی‌توانیم از دستاورد معنادار در این رابطه صحبت کنیم.
یکی از انگیزه‌های اصلی من در پرداختن به «مجازات اعدام در ایران» و نیز هر چه برجسته‌تر کردن «خاستگاه‌های فقهی رژیم کیفری جمهوری اسلامی» همین است که این مجازات شرعی، در قالب‌های مختلف، اعم از قصاص نفس یا اعدام‌های خودسرانه و فراقضایی و ...، کماکان موضوعی روز در ایران است.
از «زمانه مدیا» که این فرصت را در اختیار من قرار داد و نیز همکارانی که وقت گذاشتند و در بازخوانی این متن مرا یاری رساندند، صمیمانه سپاس‌گزارم.
بهنام دارایی‌زاده، آبان ۱۳۹۷
نظرها
محمد تبار
سلام.البته این موضو ع بچند صورت است شخصی که مرتکب قتل میشود مقتول زمینه را آمده میکند وگرنه هیچ کس در حالت نرمال دست بقتل نمی زند
علیرضا داودی
نه تنها اعدام بلکه سایر قوانین ما نیاز به بازنگری و به روز شدن دارد
علی مرزوق
با سلام و ارادتمندی نسبت به سایت رادیو زمانه و مدیریت و کلیه مدیران و کارکنان محترم سایت رادیو زمانه و سایفون و زیر مجموعه های آن . خدمت شما بیان کنم اقای بهنام دارایی زاده مطالبی را عنوان نمودند و یک فایل PDF نیز در سایت شما قرار دادند . نظر من با احترام تقدیم شما و ایشان می شود . اولین سوال من از ایشان این است که چرا مجازات اعدام نباید باشد . قران کریم برای نابودی جنایت در جامعه فرمان اشد مجازات را نیزبیان کرده است . بسیاری از کشورها برای کنترل جامعه مردم کشور خود اعدام را بسیار انجام میدهند که شما آمار آن را در جهان میتوانید از گوگل جستجو و مشاهده نمایید . دومین سوال من از ایشان این است که اگر شما بالاترین مقام کشور باشید برای نابودی جنایت و نابودی جنایتکاران و ایجاد آرامش در کشور چه می کنید ؟ ارادتمند هر انسان منطقی متفکر هستیم .
زهرا
با سلام اگه یکی از نردیکان خودتان هم بود اینگونه راحت مینوشتید؟ اگه راحت گرفته بشه مثل کشور های غربی هرکسی کشتن برایش راحت میشود
علی مرزوق
خدمت شما بیان کنم من دیروز نظر داده ام ولی نه نظر ثبت نشده و نه شما و نه طرف مقابل پاسخ نظر من را داده اید --- زمانه: ممکن است مشکل دریافت یا ارسال باشد. لطفا مجدد پیام خود را ارسال کنید.
علی مرزوق
چون سایت شما جهانی است من به دو زبان بین المللی نظر داده ام تا همه جهانیان براحتی مطالعه نمایند ولی شما نظر من را قرار ندادید
علی مرزوق
در پایان این چهار نظر امروز تشکر و سپاس دارم از سایت رادیو زمانه و مدیریت و کلیه مدیران محترم سایت رادیو زمانه و سایفون و زیر مجعوعه های آن
میلادی
سلام آقا بهنام اگه خدایی نکرده خدا اونروزو نیاره،یه آدمه عوضی کینه توز که باخانواده ی شما مشکل داره بیاد یکی از اعضای خانوادتو بگیره ببره مخفی کنه و آزارو اذیتش کنه بعدشم با چاقو بیست بار بزنه تو بدنش، حالا یه کلمه بگو دلت میخاد اعدام بشه یا زنده بمونه این آدمی که این جنایتو با یکی از اعضای خانوادت کرده؟ فکر کن مثلا یه دختره ۱۶ساله داری و این آدم عوضی اینکارارو با دخترت کرد؟ آقا بهنام حرف زدن خیلی راحته،بیخیال امیدوارم هیچوقت کار هیچکی به زندان نیوفته
شهروند درجه سه
این که نمی شود ! ولی امر مسلمین جهان از یک طرف حکم شرعی دادند که جمعیت را دوبرابر کنید ، اضافه بر آن آتش باختیار است ! آیت اله قزوینی هم در یک برنامه تلویزیونی فرمودند از همین امشب با نیت 14 معصوم کلید را بزنید ! از آن طرف تند تند اعدام میکنند ! این با اقتصاد مقاومتی هم جور در نمی آید ! تازه کسی را باقی نمی گذارند که حضرت آقای رئیسی رئیس قوه قضائیه میشود اعدام کند ! گویا دست استکبار جهانی در میان است که نگذارند سیاست های ولی امر مسلمین جهان به نتیجه برسد ! تکلیف امت حزب اله حاضر در صحنه را روشن کنید که چه بکنند !
کتایون درویش
دستورالعمل برای پیده کردن نسخه پی دی اف کتاب کار نکرد و من متاسفم چون برای کار لازم بود که این مطلب را ده آرشیو خودم نگهدارم.
زمانه
اصلاح و مشکل دانلود برطرف گردید. با تشکر