روز جهانی حقوق بشر، حاشیه‌ای بر متن جهانی که در خون نشسته است

با روز جهانی حقوق بشر چه باید کرد؟ سالروزش را جشن بگیریم یا سالمرگش را تحلیل کنیم؟ می‌شود همزمان هر دو را به جا آورد و به انتظار روزگاری دیگر فعالیت را ادامه داد و شرف قلم را حفظ کرد تا اعلامیه جهانی حقوق بشر، این بهترین دستاورد انسان قرن بیستم قد برافرازد؟ چند سال از زادروزش می‌گذرد؟

از ۱۰ دسامبر ۱۹۴۸ تا ۱۰ دسامبر ۲۰۱۸ این مولود ۷۰ ساله می‌شود. در یک سال گذشته هزاران انسان بی‌گناه، بی آن که خواسته باشند در جنگ‌ها درگیر شده و جان و مال و خانه و جا و رفاه از کف داده‌اند.

دخترانی که از پشت نیمکت مدارس کشور نیجریه توسط "بوکوحرام" ربوده شدند، مانند زنانی پا به سن، آبستن یا دست در دست بچه‌های حاصل از تجاوز، زخم خورده و پژمرده به خانه‌های پدر و مادرشان بازگشتند.

جمعی دیگر ربوده شدند و در همه حال آب از آب تکان نخورد.

سوریه و یمن روی سر مردم ویرانه‌تر شدند و آب از آب تکان نخورد.

در کشور ما ایران، نقض گسترده و سیستماتیک حقوق بشر و قوانین تبعیض‌آمیز و قوه قضائیه غیر مستقل و مجریان دست‌نشانده در تمام زمینه‌ها آشکار است. حقوق و کرامت انسانی را زیر پا گذاشتند و آب از آب تکان نخورد. طعمه جدیدشان هم دوتابعیتی‌های سختکوش در رشته‌های علوم نظری و محیط زیست و پژوهشگران سیاست‌های جمعیتی و در مجموع دوتابعیتی‌ها بوده و هست با هدف گروگانگیری و باجگیری از دولت‌ها. باز هم آب از آب تکان نخورد.

در کشورهای پیشرفته به شکل‌های دیگری ۳۰ ماده زندگی‌بخش اعلامیه جهانی حقوق بشر مورد غفلت قرار گرفته و آب از آب تکان نخورده است. در آمریکا رویکرد جدید به مهاجرانی که از مرزهای مکزیک وارد می‌شوند و سختگیری برای صدور ویزای شهروندان چند کشور غیرمتحد با آمریکا، سوژه گزارشگر نقض حقوق بشر شد و آب از آب تکان نخورد.

نهادهای جهانی حقوق بشر در نبود امکانات مالی کافی و تاثیرگذاری کافی همچنان تلاش کرده و می‌کنند تا نگذارند دستاورد ۷۰ ساله به کلی نابود بشود و نگذارند ۳۰ ماده حیاتی اعلامیه جهانی حقوق بشر که مولود این روز است در دست حاکمان نادان و خونریز مچاله بشود. چالشی جدی دو نیروی نابرابر را رویاروی یکدیگر به صف کشیده و نیروی ضعیف‌تر در برابر حاکمان قلدر و وقیح همچنان ایستاده‌اند و از سند حفظ کرامت انسانی نوع بشر صرف‌نظر از تفاوت‌های نژادی و دینی و جنسیتی و طبقه اقتصادی حفاظت می‌کنند.

امسال با وجود نقض فاحش حقوق بشر در جای جای جهان، یک چهره، یک پیکره، یک شهروند عربستان سعودی تبدیل شد به نمادی برجسته از بی‌اعتنائی جهان به نمودی انسانی که ۷۰ ساله شده است. مردی به نام "جمال خاشقچی" تمام تیترها و قصه‌های حقوق بشری را به خود اختصاص داد. رفت به کنسولگری دولت متبوعش تا مدارک طلاق خود را بگیرد و با نامزدش ازدواج کند که در محل اقامتگاه دولت متبوع در ترکیه سلاخی شد.

در جهان خونین ۲۰۱۸ به این فقره از نقض حقوق بشر بیش از دیگر فقرات اعتنا شد. چرا؟

بسیار نوشتند و گفتند که "جمال خاشقچی" در ساختمان کنسولگری عربستان سعودی با استفاده از اره‌ای که گروهی آن را از عربستان با این هدف به همراه آورده بودند، قطعه قطعه شده است. جمال خاشقچی، روزنامه‌نگار منتقد رژیم سعودی بوده است. این درجه از توجه جهانی نسبت به قتل خاشقچی، خشم بسیار بازماندگان قربانیان کشتار ۶۷ جمهوری اسلامی و قتل‌های زنجیره‌ای و دیگر قتل‌های سیاسی را برانگیخت، اما این درجه از توجه جهانی بی‌دلیل نبوده و نیست.

قتل خاشقچی نوع وقیحانه‌ای از دهن‌کجی یک دولت نسبت به اعلامیه جهانی حقوق بشر و نقض حقوق شهروندی است. حتی پیش از آن که اعلامیه جهانی حقوق بشر به امضای مجمع عمومی سازمان ملل متحد برسد، دولت‌ها و ارکان دیپلماتیک آنها در خاک سایر کشورها مکلف به حفظ جان و مال و حیثیت شهروندان خود بوده‌اند. این یک اصل است. تعرض به اصل، سال ۲۰۱۸ را بیش از پیش به سراشیبی سقوط و تضعیف حقوق شهروندی فرو غلطاند و نشان داد دولت‌های گستاخ چنان اوضاع جهان را مساعد می‌بینند که از کشورشان اره و ابزار قتل به کنسولگری می‌رسانند و جسد مقتول را تکه‌تکه می‌کنند. باک‌شان هم نیست. از متحد زورمندشان هم که آمریکاست نمی‌ترسند.

به یک پیشینه‌ی تاریخی اشاره می‌کنم:

"روز دهم دسامبر ۱۹۴۸ خانم النور روزولت، بیوه رئیس جمهوری سابق آمریکا، فرانکلین روزولت، متن اعلامیه جهانی حقوق بشر را در محل سازمان ملل متحد در پاریس خواند و مجمع عمومی سازمان ملل متحد آن را تصویب کرد. برای نخستین بار در تاریخ بشریت ۴۶ عضو سازمان ملل متحد اعلام کردند که بر سر حقوقی با هم به توافق رسیده‌اند که همه انسان‌ها بایست از آن برخوردار باشند. هشت کشور، از جمله اتحاد جماهیرشوروی، عربستان سعودی و آفریقای جنوبی به این اعلامیه رای ندادند."

این سند تنها محصول انسانی است که پس از پایان جنگ جهانی دوم، فیلسوفان و پژوهشگرانی که از کشتار جنگ‌های جهانی اول و دوم به شدت برآشفته بودند، در صدد تدوین و تصویب آن برآمدند. ابتدا جهانی که از جنگ‌های جهانی صدمه خورده بود و به خصوص نخبگان کشورهای جهان، این رویداد خجسته را به فال نیک گرفتند و امیدوارانه ۳۰ ماده زندگی‌ساز اعلامیه جهانی حقوق بشر را به تفسیر و تبلیغ گذاشتند. مفاد اعلامیه بر حقوق بنیادی مدنی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی انسان‌ها با تاکید بر "برابری" تاکید کرده است.

پس از آن دو میثاق در پیوند با آن به گونه‌ای که تعهد‌آور و اجرائی بشود افزودند:

میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی.

دولت‌هائی که این دو میثاق را امضا کرده‌اند به اجرای آن متعهد‌ند، اما در صورت عدم پایبندی، ضمانت‌های اجرائی چنان نیست تا جهانی امن و سرشار از احترام به کرامت انسانی، آراسته بشود. همین بس که اضافه کنیم دولت‌های دارای حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل متحد، مهم‌ترین مانع سر راه اجرای میثاق‌ها بوده و کشورهائی که متحد کشورهای آمریکا، چین و روسیه هستند، هر چند بار که به علت نقض گسترده حقوق بشر از سوی مجمع عمومی سازمان ملل متحد محکوم بشوند، پرونده‌شان به فرض ارجاع به شورای امنیت سازمان ملل متحد که برترین نهاد تصمیم‌گیری نسبت به این کشورهاست، وتو شده و مجازاتی شامل حالشان نمی‌شود.

برای مثال عربستان سعودی چون متحد آمریکا و خریدار اسلحه از آمریکاست با خیال راحت به نقض حقوق بشر ادامه می‌دهد و تنبیه نمی‌شود.

جمهوری اسلامی ایران با تکیه بر روسیه و چین، مدت ۴۰ سال است که بی‌خیال جامعه جهانی، فعالان مدنی و حقوق بشری را بازداشت و شکنجه می‌کند و به قتل می‌رساند و کارنامه‌اش از حیث ترورهای خارجی به شدت سنگین است.

ایران اما برخلاف عربستان سعودی بلافاصله بر اعلامیه جهانی حقوق بشر صحه گذاشته، دو میثاق را در نهاد‌های قانونگذاری از تصویب گذرانده و در آخرین مورد، کنوانسیون حمایت از حقوق کودک را از تصویب نهادهای قانونگذاری جمهوری اسلامی گذرانده است.

جمهوری اسلامی در بلبشوی جهانی نه امضاهای خود را پس می‌گیرد، نه تعهدات خود را بر پایه اسناد حقوق بشری که امضا کرده ایفا می‌کند. می‌داند علاوه بر کاستی‌های ضمانت اجرائی نهادهای سازمان ملل متحد، کشورهای اروپائی هم که جان‌شان به جان منافع اقتصادی حاصل از رابطه‌ی سیاسی با ایران بسته است، بر نقض گسترده‌ی حقوق بشر در ایران چشم می‌پوشند و به تداوم روابط اقتصادی با ایران ارج می‌نهند.

جانبداری اروپا از برجام استوار بر منافع اقتصادی‌اش است، نه بر پایه‌ی باورهای حقوق بشری که مانند پوسته‌ای شکننده روی منافع اقتصادی خود را با آن پوشانده است. دیر نخواهد بود آن روز که از این حیث هم به آمریکا بپیوندد.

با این وصف سالروز تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر را ارج می‌نهیم و برای اجرائی شدن مواد ۳۰ گانه‌اش تلاش می‌ورزیم. اعلامیه‌ای از منظر جهانی پر تلاطم که ریشه‌های خشم و استبداد و دخالت‌های خارجی و استعمار و جنگ‌های صلیبی و اخیرا تروریسم و بنیادگرائی اسلامی در آن تناور شده، هنوز جوان است و می‌شود به طولانی شدن عمر آن و تجربه‌اندوزی نسل‌های حقوق بشری در کوره حوادث جهانی امید بست.