یک شهر امن برای زنان چه شکلی است؟

خشونت جنسی تبدیل به خبر رایج رسانه‌ها شده است. از زمان طرح اتهام علیه هاروی واینستاین، تهیه کننده سینما که اکتبر سال گذشته اتفاق افتاد، این مشکل جهانی بالاخره مورد توجه رسانه‌های جریان اصلی قرار گرفت. سازمات ملل تخمین می‌زند که یک نفر از سه زن آزار جسمی جنسی را تجربه کرده و ۱۲۰ میلیون دختر در سراسر دنیا وادار به سکس شد‌ه‌اند.

اما موضوع فراتر از قربانیان آزارهای روانی و جنسی است. آزار و ترس از خشونت می‌تواند امکان تحرک آزاد زنان را بگیرد و آنها را از دستیابی به ظرفیت‌های اجتماعی و اقتصادی‌شان باز دارد. لائورا سوموگی، مدیر جایزه دو سالانه «زنانگی» که برای مبارزه با خشونت علیه زنان اهدا می‌شود می‌گوید: «اگر زنان بترسند، امکان آنها برای کار کردن و رفتن به مدرسه و دانشگاه کم می‌شود و این موضوع بر توانمندی آنها اثر می‌گذارد. ترس از حمله و آزار جنسی، مانعی برای زنان برای مقابله با فقر است.»

سوموگی، در سفر اخیرش به دهلی، شاهد اثرات بلندمدت و مستقیم این نوع حملات بوده است:‌ «اگر دختران مورد حمله قرار بگیرند و به پدر و مادرشان بگریند، والدین‌شان می‌گویند که به مدرسه نروند. تلاش نمی‌کنند مساله را حل کنند. این یک مساله گسترده اجتماعی است.»

او که خود در لندن زندگی می‌کند و اصالتا اهل سائوپائولوست می‌گوید: «بخشی از مشکل شهرهایی هستند که اساسا برای مردان طراحی شده‌اند.»

با وجود اینکه بازسازی کامل شهرهای بزرگ چندملیتی ممکن نیست، برخی از سیاست‌ها را می‌توان در پیش گرفت تا خیابان‌ها امن تر شوند و زنان در تحرک خود در آنها احساس امنیت بیشتری کنند. اکنون زنان بیشتر از گذشته برای طراحی و توسعه شهری مشاوره می‌دهند.

دهلی: نقشه شهر از دیدگاه زنان

در ماه ژوئن گروهی از متخصصان جهان در زمینه مسایل زنان از سوی موسسه تامسون رویترز، هند را خطرناک‌ترین کشور برای زنان اعلام کردند. تجاوزهای گروهی و قتل دانشجوی پزشکی جیوتی سینگ در اتوبوس که در سال ۲۰۱۲ روی داد، زنان این کشور را به خیابان‌ها کشاند و همراه با خشم و اندوه و ترس آنها، ایده‌های قدرتمندی برای تغییر هم خلق شد.

در سال ۲۰۱۳ کالپانا ویسوانات، اپلیکیشنی به بنام سیفتی‌پین، برای کمک به شناسایی مناطق امن شهری طراحی کرد. این اپ با فراهم آوردن اطلاعاتی نظیر نور خیابان، مقاصد مردم، تنوع جنسیتی، امنیت و وسایل حمل و نقل به امنیت زنان کمک می‌کند. این اپ ۵۱ هزار نقطه را تنها در دهلی در بر می‌گیرد و به کاربران مسیرهای امن را پیشنهاد می‌دهد تا با کمترین خطر در شهر تردد کنند.

کاربرد دیگر این اپلیکیشن این است که به زنان امکان می‌دهد تا کس دیگری را در جریان مسیر خود قرار دهند. زنان بسیاری با استفاده از این امکان امکان تردد شبانه در شهر را پیدا کرده‌اند. هرچه خیایان‌ها شلوغ‌تر باشد و زنان بیشتری در آنها باشند، محیط برای زنان امن‌تر می‌شود،

در دهلی، تیم سیفتی پین، ۷۸۰۰ نقطه سیاه را شناسایی کرده جایی که هیچ چراغی وجود ندارد. بر اساس این اطلاعات سازمان‌های دولتی مسوول روشن کردن خیابان‌ها تا ۹۰ درصد در کار خود پیشرفت داشته‌اند. این اپلیکیشن اکنون با مقامات محلی قرارداد همکاری دارد و در زمینه ساخت ایستگاه‌های مترو اتوبوس، توالت‌‌های عمومی و پارک‌ها به نحوی که برای  زنان مناسب‌تر باشند مشاوره می‌دهد.

این اپلیکیشن رایگان همه جای دنیا می‌تواند مورد اسفاده قرار بگیرد. تاکنون ۵۰ شهر که ۲۵ تای آنها در هند هستند از آن استفاده می‌کنند و سیفتی‌پین به مقامات محلی ۱۰ شهر مشاوره می‌دهد. مثلا در شهر هانویی، یک خط جدید مترو در حال ساخت است و پیش از ساخت آن آنها درباره بهترین مکان قرار دادن ایستگاه از طراحان سیفتی‌پین سوال کردند و حالا موضوع امنیت زنان را در طراحی خود در نظر گرفته‌اند. در بوگوتا، از این اپلیکیشن برای ایجاد مسیرهای امن دوچرخه سواری استفاده شده و نورپردازی، قرار دادن دوربین مداربسته و قرار دادن پارکینگ دوچرخه به نحوی انجام شده که زنان در استفاده از آن در شب راحت باشند. در آفریقای جنوبی، این اپلیکیشن که جایزه زنانگی امسال را برده، قرار است با تعدادی از سازمان‌های محلی برای شناسایی نقاط امن همکاری کند و به ویژه قرار است مینی‌بوس‌های ناامنی که بسیاری از زنان مجبورند برای سفر یا رفتن به محل کار از آنها استفاده کنند، شناسایی شوند.

بارسلونا: طراحی فضاهای عمومی به سود زنان

برنامه «کلکتیو پوینت ۶» حاصل همکاری معماران فمینیست، جامعه‌شناسان و برنامه‌ریزان شهری است که یک دهه است برای ایجاد برابری در خیابان‌های بارسلونا تلاش می‌کنند. روشن بودن خیابان یک موضوع کلیدی است اما حتی در خیابان‌های روشن، وقتی خلوت باشند و نگاه مراقبی نباشد، زنان احساس امنیت نمی‌کنند.

منظور از وجود چشم مراقب، هم وجود فعالیت در خبایان است و هم روشن بودن آنچه که ساختمان‌های واقع در آن می‌گذرد. باید شفافیت وجود داشته باشد، همان طور که از داخل ساختمان‌ها می‌شود بیرون را دید برعکسش هم باید ممکن باشد. چون خشونت معمولا پشت دیوارها و درهای بسته رخ می‌دهد. خیابان‌های تجاری با ساختمان‌های بلند از این نظر بسیار خطرناک‌اند.

خیابان‌های شهر و گوشه‌های تاریک و موانعی که مکان‌های خوبی برای پنهان شدن هستند، امکان پنهان شدن و حمله متجاوزان را فراهم می‌کنند. در بارسلونا، سطل‌های بزرگ آشغال و بازیافت، پارکینگ‌ها و گیاهانی که رشد انبوه کرده‌اند، می‌توانند به عنوان مکان‌های خطرناک برای زنان تلقی شوند. برنامه کلکتیو پیشنهاد می‌دهد که ارتفاع گیاهان نباید بیش از یک متر باشد و پشت آنها قابل دیدن باشد و درختان هم نباید نور چراغ خیابان را بپوشانند. کنترل گوشه‌ها، پله‌ها، راهروها و سایر مکان‌ها سخت است اما در سن سباستین، اخیرا قانونی تصویب شده که می‌گوید ورودی خانه‌های جدید باید همسطح خیابان باشد و نباید مکان‌هایی برای مخفی شدن وجود داشته باشد.

کلکتیو آمادگی این را دارد که برای تضمین اینکه ساحتمان‌ها و مکان‌های عمومی برای همه سنین و جنسیت ها مناسب هستند مشاوره بدهد. مثلا این گروه در بازسازی میدان لیبرتی در شهری در نزدیکی بارسلونا مشاوره داده به نحوی که خلاف مد دهه ۶۰ و ۷۰ که در آن میدان‌ها با پله‌‌ها و دیوارهای مختلف ساخته می‌شدند، این میدان به شکلی بازتر بازسازی شود و حاصل آن این شده که اکنون زنان بیشتری در این محل رفت و آمد می‌کنند و گروه‌‌های متنوعی از مردم در طول روز و شب در آن حضور دارند.

نکته دیگری که از نظر این گروه مهم است این است که زنان چطور در محیط‌های عمومی و خیابان‌‌ها معرفی می‌شوند. تنها ایستادن در ایستگاه اتوبوسی که یک تبلیغ سکسیستی در آن نصب شده، محیطی غیردوستانه برای زنان ایجاد می‌کند. برای مقابله با این مساله، در سراسر اسپانیا تلاش می‌شود تا خیابان‌های بیشتری به نام زنان مطرح و مهم نامگذاری شوند. آثار هنری حاوی پیام‌های اخلاقی به ویژه‌ آثار فمینیستی که مشارکت اجتماعی زنان را نشان می‌دهند، مورد حمایت قرار می‌گیرند. در بارسلونا هم کمپینی برای مقابله با خشونت جنسیتی وجود دارد که در مکان‌‌های عمومی می‌توان حضور آن را مشاهده کرد.

نایروبی، توانمندسازی زنان و دفاع شخصی

خشونت علیه زنان را تنها با تغییراتی در شهرسازی نمی‌توان ایجاد کرد: به ویژه در نایروبی جایی که به گفته عفو بین‌الملل، بیش از نیمییاز ساکنانش در حاشیه‌ها زندگی می‌کنند. در این مکان‌های فقیر و توسعه نیافته، هر سال یک دختر از میان چهار دختر مورد تجاوز قرار می‌گیرد. برنامه آموزش دفاع شخصی به دختران یاد می‌دهد که چطور خطر را بشناسند و تلاش کنند آن را متوقف کنند. در چنین موقعیت‌هایی زمانی که نه گفتن به تنهایی کفایت نمی‌کند، دختران می‌توانند از مهارت‌های فیزیکی‌ای که به آنها‌ آموزش داده شده، برای دفاع از خود استفاده کنند. به پسران هم آموزش داده می‌شود که با مفهوم تجاوز طور دیگری برخورد کنند و در زمانی که زنان احساس خطر می‌کنند، وارد عمل شوند.

یک مطالعه درباره دختران نوجوان در یکی از این مناطق حاشیه‌ای که در مجله سلامت نوجوانان منتشر شده، نشان داده که یک برنامه ۱۲ ساعته آموزش «نه یعنی نه»، موارد آزار جنسی را به نصف رسانده. ده ماه پس از پایان این دوره آموزشی، بیش از نیمی از دختران شرکت‌کننده گزارش دادند که از مهارت‌های این دوره برای مقابله با آزارهای جنسی استفاده کرده‌اند.

سه چهارم پسرانی هم که در این دوره شرکت کرده بودند، در هنگام وقوع خشونت یا آزار جنسی برای زنان مداخله کردند و ۴۶ درصد کاهش در میزان حاملگی نوجوانان در مناطقی که این برنامه در آنها برگزار شد، ثبت شده است.

قاهره، مصر: نمایش میزان گستردگی آزار جنسی

در ماه می، یک بازگیر و فعال سابق مدنی مصری به نام امل فتحی، از آزارهای جنسی در هنگام مراجعه به بانک پرده برداشت. او فیلمی را منتشر کرد و در آن گفت که دولت در حفاظت از امنیت زنان ناموفق بوده است اما در مقابل، خود او دستگیر شد. در ماه سپتامبر، امل که مادر یک کودک خردسال است، به دو سال زندان به خاطر انتشار اخبار دروغ محکوم شد. او همچنین به دلیل توهین به پرداخت جریمه محکوم شد.

در نظرسنجی سال ۲۰۱۷ بنیاد تامسون رویترز، قاهره به عنوان خطرناک‌ترین شهر بزرگ جهان برای زنان انتخاب شد. یک تحقیق که از سوی سازمان ملل در سال ۲۰۱۳ انجام شده، نشان می‌دهد که ۹۹،۴ درصد زنان مصری آزار جنسی را تجریه می‌کنند اما یکی از مقامات رسمی این کشور سال گذشته اعلام کرده که تنها ۱۰ درصد زنان چنین تجربه‌ای دارند.

در چنین شرایطی بود که «نقشه آزار جنسی» راه افتاد: برنامه‌ای مشابه سیف‌پین در هند. این برنامه اطلاعاتش را از طریق کاربرانش به دست می‌آورد، تنها به جای اینکه مکان‌‌های امن را امتیازدهی کند، آزارهای جنسی و خشونت را ثبت می‌کند. وقتی کاربری موردی را گزارش کند، پیام خودکاری حاوی توصیه‌های لازم می‌گیرد و برای دریافت کمک و حمایت، ارتباطات لازم در اختیار او گذاشته می‌شود.

هدف این است که میزان شیوع آزارهای جنسی در مصر ثبت شود و نشان دهد که این موضوع برای همه زنان اتفاق می‌افتد و تقصیر آنها نیست. از زمان راه افتادن این برنامه در سال ۲۰۱۰، آزار جنسی در مصر به عنوان یک جرم تلقی شده و این برنامه در ۸۰ کشور دیگر مانند یونان، عربستان سعودی و افغانستان هم مورد استفاده قرار گرفته است.

در قاهره، زنان علاوه بر استفاده از این اپلیکیشن در شبکه‌های اجتماعی هم گزارش‌دهی می‌کنند. هشتگ «اولین باری که مورد آزار قرار گرفتم» که سال قبل راه افتاد، به تیم نقشه آزار جنسی این امکان را داد که بیش از ۲۰۰۰ شهادت از آزار کودکان دریافت کنند.

کیگالی، رواندا: ایجاد محیط‌های کاری امن

بر اساس آمارهای مجمع جهانی اقتصاد، رواندا یکی از کشورهای برتر دنیا در زمینه برابری جنسی است. در سال ۲۰۱۷ سازمان ملل اعلام کرد که رواندا یکی از دو کشوری است که در آن تعداد زنان و مردان در دولت مساوی است.

اما این به آن معنا نیست که زندگی زنان این کشور آسان و بدون خطر است. تخمین زده می‌شود که تنها در پایتخت این کشور ۵ هزار نفر به دلیل آزار جنسی زنان دستگیر شده باشند. برای مقابله با این موضوع، در چهار سال گذشته، ۱۶ بازارچه امن تاسیس شده که زنان بتوانند در آنها در امنیت کار کنند و مکانی برای شیردهی فرزندانشان داشته باشند.

نه تنها تاسیس این بازارچه‌ها فضای امن‌تری برای کار زنان ایجاد کرده که حتی زندگی آنها را بهبود بخشیده است، به این معنا که وضعیت اقتصادی این زنان بهتر شده است. به علاوه در شهر کیگالی، از زنانی که در موقتی حساس‌تری هستند به خصوص دستفروشان حمایت می‌شود.

در حوزه حمل و نقل هم تحولاتی حاصل شده. دوربین‌های مداربسته در برخی اتوبوس‌ها نصب شده و پیام‌های صوتی مبنی بر ممنوعیت آزار جنسی پخش می‌شود و پوسترهایی هم برای تشویق گزارش دهی آزار جنسی و پایان دادن به خشونت جنسی نصب شده است.