احمد تفضلی: زبانشناسی که قربانی قتل‌های زنجیره‌ای شد

۲۲ سال پیش در چنین روزی احمد تفضلی، زبان‌شناس و استاد زبان‌های باستانی دانشگاه تهران به قتل رسید. او یکی از قربانیان قتل‌های زنجیره‌ای دگراندیشان در سال‌های دهه ۱۳۷۰ است.

تیمی از درون وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی از دهه دوم انقلاب به این سو، دهها نویسنده، روشنفکر و دگراندیش را به قتل رساندند. وزارت اطلاعات فقط قتل چهار روشنفکر و دگراندیش را به عهده گرفت اما تعداد قربانیان بسیار بیشتر از چهار نفر است.

سابقه این قتل‌ها به سال ۱۳۶۷ و قتل دکتر کاظم سامی در مطبش می‌رسد. پس از انتشار متن ۱۳۴ نفر با عنوان «ما نویسنده‌ایم» و قتل احمد میرعلایی و پخش برنامه هویت از سیمای جمهوری اسلامی و با ربودن فرج سرکوهی، در سال ۱۳۷۵ قتل دگراندیشان شتاب گرفت. در آبان همان سال غفار حسینی، نویسنده و مدرس دانشگاه و از اعضای کانون نویسندگان ایران به قتل رسید. دو ماه بعد دکتر احمد تفضلی، زبان‌شناس و استاد دانشگاه در راه خانه‌اش کشته شد. در خبرها آمده بود:

دکتر احمد تفضلی در روز ۲۴ دی ۱۳۷۵ هنگامی که با اتوموبیل خود از دانشگاه به خانه‌اش می‌رفت، حدود ساعت ۲ بعد از ظهر نزدیک خانه‌اش در شمیران ناپدید شد. حدود ساعت ۹ شب مأموران گشت پاسگاه انتظامی باغ فیض جسد او را در کنار اتوموبیل‌اش چیدا کردند. یک پای او از چند جا شکسته بود اما علت مرگ اصابت ضربه مغزی اعلام شد.

کمتر از دو هفته بعد ابراهیم زال‌زاده، نویسنده و ناشر گم شد و حدود یک ماه بعد جنازه او را پیدا کردند. ابراهیم زال‌زاده با ضربات متعدد چاقو به قتل رسیده بود. او پیش از مرگش از فشارها و تهدیدهای مأموران امنیتی خبر داده بود. تصور می‌شود که نامه سرگشاده انتقادی او خطاب به اکبر هاشمی رفسنجانی از دلایل قتل او بوده‌ است.

احمد تفضلی جدا از تبحر در زبان فارسی با زبان عربی به‌‌ خوبی آشنا بود و به زبان‌های انگلیسی، فرانسه و آلمانی تسلط کامل داشت. زبان روسی را نیز به اندازه‌ای که در مطالعاتش به آن نیاز داشت، می‌دانست.  ترجمه  «نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای ایران» در دو مجلد نوشته  آرتور کریستن سن (با همکاری ژاله آموزگار) و ترجمه «شناخت اساطیر ایران» جان هینلز و همچنین تألیف تاریخ «ادبیات ایران پیش از اسلام» از آثار متعددی است که از او باقی مانده است. این آخری جایزه کتاب سال را دریافت کرده است.

احسان یارشاطر در گفت‌وگو با ماندانا زندیان از احمد تفضلی به عنوان نسل بعدی دانشجویانی که دانش ایران‌شناسی و زبان‌های باستانی را آموخته بودند یاد می‌کند.  محسن ابوالقاسمی، احمد تفضلی، ژاله آموزگار، یدالله ثمره، بدرالزمان قریب، محمدرضا باطنی، استفان پانوسی و علی اشرف صادقی از سایر استادان ایران‌شناس و زبان‌شناس در این نسل بودند که مانند احمد تفضلی در محافل علمی ایران و جهان به عنوان شخصیت‌هایی صاحب‌نام شناخته شده بودند.

احمد تفضلی در سال ۱۳۴۷ با سمت استادیار فرهنگ و زبان‌های باستانی به طور رسمی به هیأت علمی دانشکده‌ ادبیات دانشگاه تهران پیوست و در سال ۱۳۵۷ به رتبه‌ استادی نائل شد. در ده سال پایانی خدمتش در دانشگاه تهران، ریاست بخش دانشجویان خارجی دانشکده‌ ادبیات را نیز برعهده داشت. از سال ۱۳۷۰ به عضویت پیوسته‌ فرهنگستان زبان و ادب فارسی درآمد و از سال ۱۳۷۳ معاونت علمی و پژوهشی فرهنگستان را نیز بر عهده داشت. سرانجام، در شامگاه ۲۴ دی ۱۳۷۵ خاموش شد.

بیشتر بخوانید