رخدادهای دوره برآمد انقلاب: دی ۵۶ تا مرداد ۵۷

یک سال منتهی به پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ در ایران مملوء از اعتراض‌ها، تحولات غیرمنتظره سیاسی و تلاش‌های سیاست‌گذارانه شاه برای فروخواباندن آتش جنبش مردمی بود.

برای دورماندن از تحریف تاریخ به دست حامیان و ایدئولوگ‌های دولت‌های پیش و پس از انقلاب،‌ به سراغ گزارش‌هایی رفتیم که به شکل عینی رویدادهای آن دوران را روایت می‌کنند. تقویم رویدادهای انقلاب که در زیر می‌آید،‌ درست پس از پیروزی انقلاب با فاصله اندکی از آن در نخستین شماره سال ۱۹۸۰ ژورنال «مطالعات ایران» (Iranian Studies) منتشر شد.

قسمت اول، ۱ دی ۱۳۵۶ ـ ۱ مرداد ۱۳۵۷ (۱ ژانویه تا ۲۰ ژوئیه ۱۹۷۸)

۱۹ دی / ۹ ژانویه: پلیس در قم به اجتماع معترضان به سیاست‌های اصلاحات ارضی شاه، ممنوعیت چادر و سرکوب راهپیمایی‌های قبلی تیراندازی کرد. ۲۰ کشته و بیش از ۳۰۰ مجروح به روایت مخالفان. آیت‌الله شریعتمداری در واکنش دولت شاه را محکوم کرد و خواستار بازگشت آیت‌الله خمینی از تبعید در عراق شد.
۶ بهمن / ۲۶ ژانویه: ۳۰۰ هزار تن در حمایت از اصلاحات شاه راهپیمایی کردند.

۱۶ بهمن / ۵ فوریه: نخست‌وزیر آموزگار بودجه سال جدید شمسی (معادل ۵۹,۲ میلیارد دلار) را به پارلمان ارائه داد.

۲۹ – ۳۰ بهمن / ۱۸ – ۱۹ فوریه: تظاهرات ضدحکومتی در شهرهای بزرگ در چهلم کشته‌شدگان راهپیمایی قم. در تبریز شورش خشنی رخ داد، بانک‌ها و سینماها و هتل‌ها به آتش کشیده شدند. به گفته دولت، ۶ کشته و ۱۲۵ مجروح بر جای ماند و به ادعای مخالفان، بیش از ۱۰۰ تن کشته شدند.

۴ اسفند / ۲۳ فوریه: ارتش پس از بازگشت آرامش به تبریز از این شهر عقب‌نشینی کرد. ۶۵۰ تن بازداشت شدند. ۶۰ تن به دلیل نقش‌شان در تظاهرات حکم زندان دریافت کردند.

۸ اسفند / ۲۷ فوریه: دانشجویان ایرانی مخالف در اعتراض به سرکوب تبریز سفارت ایران در برلین شرقی را اشغال کردند و برای مدت کوتاهی چهار دیپلمات را گروگان گرفتند.

۹ اسفند / ۲۸ فوریه: عفو بین‌الملل ایران را به محروم‌کردن بازداشت‌شدگان از حق دادرسی و محاکمه عادلانه متهم کرد.

۱۲ اسفند / ۳ مارس: ایران به روابط دیپلماتیک با آلمان شرقی پایان داد. شاه در رادیو فرانسه «مارکسیست‌های اسلامی» و «تروریست‌ها» را مسئول وقایع تبریز دانست.

۷ فروردین / ۲۷ مارس: علی اکبر درخشانی، سرتیپ ۸۵ ساله به جرم جاسوسی برای شوروی بازداشت شد. به گفته مقامات، او پس از اعتراف به جرم خود بر اثر سکته قلبی درگدشت.

۷ فروردین ـ ۱۴ فروردین / ۲۷ مارس – ۳ آوریل: شورش‌ها و اعتراضات و اعتصاب‌های پراکنده در یادمان کشته‌شدگان قیام تبریز. شورش ۲۸ مارس در یزد با شلیک گلوله پلیس مواجه شد و ۲۵ تن جان دادند.

۱۱ فروردین / ۳۱ مارس: حزب رستاخیز در بیانیه‌ای «اتحاد نامقدس» بین «چپ‌های سرخ» و «ارتجاع دینی سیاه» علیه رژیم را محکوم کرد.

۱۷ فروردین / ۶ آوریل: حکومت از متلاشی‌کردن شبکه جاسوسی شوروی خبر داد و مدعی شد مدارک دخالت شوروی در ناآرامی‌ها را در دست دارد.

۱۹ فروردین / ۸ آوریل: خانه ۴ مخالف سیاسی (سنجابی، بازرگان، مقدم و مانیان) در تهران بمب‌گذاری شد و چهره مخالف پنجمی (پیمان) ربوده شد و مورد ضرب و شتم قرار گرفت. «کمیته زیرزمینی انتقام»، یک سازمان مشهور تحت حمایت حکومت شاه، مسئولیت این رویدادها و موجی از خشونت علیه فعالان ضدحکومتی را برعهده گرفت.

۲۰ فروردین / ۹ آوریل: راهپیمایی حامیان حکومت در تبریز با حضور ۳۰۰ هزار تن، از جمله اعضای کابینه برگزار شد. در این تظاهرات آغاز به کار «کمیته‌های مردمی» برای انجام «کارزارهای نظارتی» علیه «عناصر مزدور خارجی» اعلام شد. قرار بود اعلام موجودیت این کمیته‌ها به خشونت و راهپیمایی در سرتاسر ایران پایان دهد.

۲۷ فروردین / ۱۶ آوریل: شاه در گفتگو با «تایمز» لندن گفت شکنجه دیگر در ایران رخ نمی‌دهد و ناآرامی‌های اخیر را گروه‌های کوچکی از «مردم نادان» ترتیب داده‌اند.

۲۹ فروردین / ۱۸ آوریل: کمیته زیرزمینی انتقام خانه و دفتر کار دو وکیل مخالف رژیم را بمب‌گذاری کردند.

۵ اردیبهشت / ۲۵ آوریل: پس از بازداشت و ضرب‌و‌شتم ۶۵ دانشجو به خاطر توزیع شب‌نامه‌ علیه رژیم، دانشگاه تهران دستخوش اعتراض و ناآرامی شد.

۱۶ - ۱۷ اردیبهشت / ۶-۷ مه: در چهلم کشته‌شدگان یزد، دانشجویان در تهران، شیراز، اصفهان، تبریز و شهرهای دیگر با پلیس درگیر شدند.

۱۹ – ۲۰ اردیبهشت / ۹-۱۰ مه: شورش ضدحکومتی در ۳۴ شهر برگزار شد. دو طلبه در بیت آیت‌الله شریعتمداری کشته شدند. پلیس به خانه چهره‌های برجسته مذهبی حمله کرد.

۲۱ اردیبهشت / ۱۱ مه: راهپیمایان پرشمار در تهران که شعار سرنگونی شاه را سرمی‌دادند، با نیروهای امنیتی درگیر شدند. بر اساس گزارش‌ها، شاه شخصاً فرماندهی نیروها را برعهده داشت. او برنامه دیدار از اروپای شرقی را تعویق کرد.

۲۳ اردیبهشت / ۱۳ مه: شاه در نشستی خبری اعلام کرد که علی‌رغم ناآرامی‌های خشونت‌بار اخیر، برنامه آزادسازی سیاسی را ادامه می‌دهد. او مقصر اصلی تظاهرات اخیر را حامیان جبهه ملی خواند و هیچ اشاره‌ای به مشارکت اپوزیسیون دینی در اعتراضات نکرد.

۲۵ اردیبهشت / ۱۵ مه: دانشجویان دانشگاه تهران در تظاهراتی خواهان خروج گاردهای نظامی از دانشگاه شدند. سربازان به محوطه دانشگاه تهران وارد شدند. مخالفان برای اعتصاب عمومی یک روزه فراخوان دادند.

۲۶ اردیبهشت / ۱۶ مه: انجمن دفاع از آزادی و حقوق بشر ایران در نامه‌ای سرگشاده از سیاست‌های سرکوب‌گرانه شاه و نحوه برخورد با اپوزیسیون انتقاد کرد. شاه عازم اروپای شرقی شد.

۲۸ اردیبهشت / ۱۸ مه: آیت‌الله شریعتمداری هشدار داد که آرامش تنها در صورتی به کشور باز می‌گردد که شاه با خواسته مسلمانان برای تشکیل یک حکومت مشروطه مبتنی بر قانون اساسی موافقت کند.

۱۰ خرداد / ۳۱ مه: ۲۵۰۰ دانشجوی مرد دانشگاه تهران در دو گروه دانشجویی با یکدیگر به شدت درگیر شدند و خسارت‌های مالی فراوانی به جا گذاشتند. موضوع دعوا پایان‌دادن به تفکیک جنسیتی خوابگاه‌های دانشجویی بود که ۵ ماه پیش ابلاغ شد و نیز حضور گاردهای نظامی در محوطه دانشگاه.

۱۳ خرداد / ۳ ژوئن: خوابگاه‌های دانشگاه تهران تعطیل شدند.

۱۵ خرداد / ۵ ژوئن: ائتلاف مخالفان شاه در پانزدهمین سالگرد شورش‌های ژوئن ۱۹۶۳ / خرداد ۱۳۴۲ برای اعتصاب عمومی فراخوان داد.

۱۶ خرداد / ۶ ژوئن: شاه طی حکمی نعمت‌الله نصیری، رئیس ساواک از ۱۹۶۵ را برکنار و سفیر ایران در پاکستان را جانشین او اعلام کرد.

۱۷ خرداد / ۷ ژوئن: هزاران تن در قم و شش شهر دیگر در چهلم دو طلبه کشته‌شده در حمله سربازان به بیت آیت‌الله شریعتمداری، تظاهرات مسالمت‌آمیز برپا کردند. برگزاری چهلم کشته‌شدگان به یکی از مشخصه‌های انقلاب ایران بدل شده بود.

۱۲ تیر / ۳ ژوئیه: شاه «منشور اخلاقی» خصوصی‌ای برای خانواده سلطنتی صادر کرد و آنها را از کسب سود در توافق‌های تجاری منع کرد.

۲۱ تیر / ۱۲ ژوئیه: آیت‌الله شریعتمداری خواستار برگزاری انتخابات پارلمانی آزاد در ژوئن ۱۹۷۹ شد. او هشدار داد که مخالفت حکومت با این پیشنهاد باعث خواهد شد او و حامیانش پارلمان کنونی را غیرقانونی تلقی کنند.

در همین زمینه: