آشوری، روشنفکر دگراندیش

شنبه ۱۶ فوریه ۲۰۱۹ از ساعت ۱۷ تا ۲۰ جلسه رونمایی از کتاب محسن متقی و رضا رکویی زیر عنوان "آشوری روشنفکر دگراندیش"در محل کتابفروشی انتشارات هارمتان در محله ۵ پاریس و با حضور شماری از ایرانیان فرهنگ‌دوست برگزار شد. در این نشست نویسندگان کتاب درباره روند نوشتن کتابشان سخن گفتند و سپس داریوش آشوری متنی را که به فارسی نوشته بود برای حاضران خواند و ترجمه‌ای از آن نیز به فرانسه ارائه شد. پس از پایان جلسه بحث و گفت‌وگویی نیز با حاضران انجام گرفت. آقای فرهاد خسرو خاور در میان جلسه و به درخواست برگزارکنندکان، چند دقیقه‌ای درباره برخی ویژگی‌های داریوش آشوری سخن گفت. "آشوری، روشنفکر دگراندیش" به زبان فرانسه منتشر شده. نویسندگان، کتابی را که در شناخت داریوش آشوری از کار درآورده‌اند معرفی می‌کنند:

آشوری، روشنفکر دگراندیش

در هشتاد سالگی داریوش آشوری و به پاس خدمات او به فرهنگ و ادب فارسی، ما کتابی را زیر عنوان «آشوری روشنفکر دگراندیش» منتشر کردیم. این کتاب دو هدف را دنبال می‌کند:

نخست در دسترس قرار دادن زندگی‌نامه فکری یکی از اندیشه‌ورزان ایران معاصر برای فرانسه‌زبانان و حلقه‌های پژوهشی غرب. کوشش ما فهم نوشته‌های او در سیاق تاریخی ایران معاصر و تلاش جهت نشان دادن اصالت و نوآوری‌های او است. هدف ما ارج‌گذاری، قدردانی و پاسداشت کوشش‌های او در پیراستن زبان فارسی، پیشنهاد برای واژگان غربی و به سامان رساندن «واژگان علوم انسانی» است. در زمانه‌ای که چنین کارهایی بدون کمک و همیاری نهادهای دولتی ناممکن است آشوری تک و تنها و با اندک امکانات این کار را به سر منزل مقصود رسانده است. بر معاصران و آیندگان است تا از سر انصاف در کار او داوری کرده و سره را از ناسره جدا کنند اما فراموش کردن تلاش‌های او و نقش مهمی که در رشد زبان فارسی و به‌نویسی آن تاکنون انجام داده است، گره‌ای از کار فروبسته ما نخواهد گشود. در این بخش کوشش ما آشنا کردن خواننده با جنبه‌هایی از افکار و اندیشه‌های داریوش آشوری و برجسته ساختن نقش وی در ورود تفکر انتقادی، مدرن‌گری زبان فارسی و ترجمه آثار فلسفی است.

هدف دوم ما آشنا کردن خوانندگان فرانسوی‌زبان با برخی از تأملات فلسفی و فکری اوست. از آنجا که آشوری چهره شناخته‌شده‌ای در فضای فکری جامعه فرانسه نیست و جز معدود پژوهشگران حلقه‌های ایرانشناسی از کارهای او کسی مطلع نیست، ما به ترجمه برخی از مقالات او پرداختیم که به باور ما، نمایانگر دغدغه‌های فکری و تلاش او برای خروج از بحران فکری‌ای است که جامعه ایران با آن درگیر است.

کتاب با دیباچه‌ای به قلم فرهاد خسرو خاور آغاز می‌شود که همچون آینه‌ای است که شخصیت آشوری و جان‌مایه اندیشه‌اش را بازبینی کرده و حق سخن را درباره کوشش‌های فکری او ادا کرده است.

کتاب دو بخش عمده دارد: بخش نخست زندگی‌نامه فکری داریوش آشوری است و در آن به روند شکل‌گیری شخصیت او و رابطه‌اش با فضای فرهنگی و سیاسی دوران او پرداخته‌ایم. سخن از آشوری مترجم، ادیب، زبان‌دان و اندیشمندی است که یکی از شاخص‌های او دگراندیشی است. او حاصل تجربه‌های خود را در زمینه سیاست و فرهنگ، سخاوتمندانه در اختیار امروزیان قرار داده است. در این بخش پیوندهای او با دیگر چهره‌های هم‌روزگار خویش از خلیل ملکی تا آل‌احمد و فردید نشان داده شده است. حاصل گشت و گذار او در فرهنگ و ادب فارسی و درگیرهای او با جریان‌های فکری زمانه‌اش را در پرسه‌ها و پرسش‌هایش می‌توان یافت. پس از اشاره به دوران نخست زندگی آشوریی به طرح چند درونمایه اندیشه آشوری پرداخته‌ایم.

یکی از گفتارهای کتاب در باب مفهوم کین‌توزی است که مستقیم از اندیشه نیچه برآمده و آشوری آن را برای فهم برخی از داشواری‌های فرهنگی و گره‌های معرفتی جامعه ایران به کار گرفته است. گفتار دیگر درباره ترجمه و اهمیت تلاش‌های فکری آشوری جهت انتقال اندیشه‌ها و مفاهیم مدرن در جامعه ایران است. ترجمه چون شکلی از دگرسانی (غیریت) پرسشی است که پیوندی تنگاتنگ با با آشوری مترجم داشته و نویسندگان تلاش کرده‌اند تا پرسش از ترجمه را با کارهای آشوری و تجربه او به ویژه با با نیچه و زبان فارسی پیوند زنند. بخش دیگر کتاب کوشش جهت معرفی و ارائه پژوهش آشوری درباره حافظ و تلاش او برای تفسیری نوین و هم آهنگ و هم سرشت از دیوان حافظ و حافظ‌اندیشی ما است. بخش پایانی فصل نخست درنگ در پیوند زبان با ترجمه و رویکرد و کنش تراژیک در باب ترجمه است. نویسندگان تلاش کرده‌اند تا هم ارزش کار آشوری و کوشش‌های او جهت توانا کردن زبان فارسی و مدرن‌نگری آن را برجسته کرده و هم برخی از کاستی‌ها و ناسازگاری‌های اندیشه او را نشان دهند. کمبود‌ها و کاستی‌هایی که در ارتباط با پویش اندیشه‌های اوست.

بخش دوم کتاب ترجمه هشت گفتار از میان انبوه کارهای داریوش آشوری است که برخی به پیشنهاد خود او و برخی برگزیده مترجمان است. "ما و مدرنیته"، "تراژدی روشنفکری ما"، "جلال آل احمد"، "نظریه غرب‌زدگی و بحران تفکر در ایران"، "معمای حافظ"، "جان پریشان ایران"، "هنر و بینش"، "درنگی در یک اثر از کورنیس اشر"، "زبان و شعر"هشت متن آشوری است که به فرانسه برگزدانده شده است. جستارهای پیرامون اندیشه در ایران، مدرنیته و رویارویی فرهنگی بی گمان رنگ و روی اندیشه آشوری را به خود داشته و آنچه او در این باره گفته و نوشته خمیرمایه بیش از سه دهه از تاریخ ایران و دشواری‌های نظری آن است. از میان تک‌نگاری‌های آشوری درباره چند تن از فرهیختگان ایرانی، ما به ترجمه نوشته او در باره آل احمد بسنده کردیم. نام آل احمد با کتاب غرب‌زدگی و بحران اندیشه در ایران گره خورده است و ترجمه این متن هم خواننده را با برخی از پرسش‌های روشنفکران ایرانی در دوران پیش از انقلاب آشنا می‌کند و هم روشن‌بینی و ذهنیت انتقادی آشوری را، در زمانه‌ای که غرب‌ستیزی سکه رایج فضای فکری ایران بود، برجسته می‌کند.

مقاله معمای حافظ او نیز که در این کتاب ترجمه شده است خلاصه‌ای از کتاب مفصل او و کاوش وی درباره حافظ با رویکردی مدرن و با تکیه بر هرمنوتیک می‌باشد. بازکاوی حافظ و اندیشه‌اش، نماد ورود ما به مدرنیته و سندی است که دریچه تازه‌ای یر روی حافظ‌شناسی ما افکنده است و برخی از بنیادی‌ترین پرسش‌های آدمی را در شکل تازه‌ای نشان داده است. حافظ آشوری عیاری است که از آسمان بریده و پهنای زمین او را تنگ است.

واپسین پاره کتاب ترجمه جستار زبان و زبان شعر است که در آن آشوری فلسفه را به شعر گره زده است و با نگاهی هایدگری راز‌های هستی پارمنید را از سویی با حافظ سخن‌شناس و از سوی دیگر با نیچه بی‌تاب پیوند زده است تا درخت اندیشه خویش را نشانمان دهد. در اینجا آشوری اوج اندیشه و ترافرازندگی خود را در گفتار از شعر چون والاترین نشان زبان و اندیشه به فارسی آورده و کاخ زبان را بر آن بنا کرده است. کتاب با زندگی‌نامه‌انگاری و کتاب‌شناسی آشوری پایان می‌پذیرد.

بیشتر بخوانید: