بارانی که هرگز نباریده بود: عراق در بوته آزمایش تغییرات اقلیمی

بارندگی‌های اخیر شرایطی مشابه ایران را در همسایه غربی این کشور به‌وجود آورده است. به‌رغم خسارت سیل به محصولات کشاورزی و به چالش‌کشیده شدن زیر ساخت‌های قدیمی عراق، بارندگی‌ها بحران ناشی از خشکسالی را در این کشور تخفیف داده‌اند. تغییرات اقلیمی که تاکنون تنها به صورت خشکسالی عراق را تهدید می‌کرد اکنون مسئولان را متوجه چهره‌ دیگری از خود کرده‌ است. از سوی دیگر آب وارد گفتگوهای راهبردی عراق و همسایگان خواهد شد.

گزارش خبرگزاری «آسوشیتدپرس» از تاثیر سامانه‌های بارشی اخیر بر ذخائر آب عراق حاکی از آن است که پس از سال‌ها بارش ناچیز باران و تابستان‌های سوزان، زمستان گذشته پرآب‌ترین زمستان نسل کنونی عراق بود.

بارش‌های این زمستان رودهای معروف عراق را دوباره به جریان انداخت و دریاچه‌ها را پرآب کرد و برای کشوری که در دوران تغییرات اقلیمی با بحران جدی آب دست و پنجه نرم می‌کند، آسودگی‌خاطر آورد.

بارش باران تالاب‌های آب شیرین جنوب عراق (جایی که در نزد دانشگاهیان به بهشت عدن معروف است) را دوباره جان داد و زمین‌های خشک آفتاب‌سوخته را به مزارع غلات تبدیل کرد.

اما این حجم بالای آب کشوری را که بیشتر با خشکی اخت داشته تا بارندگی، به بوته آزمایش گذاشته و این سوال را به‌وجود آورده که آیا زیرساخت‌های قرن بیستمی عراق می‌تواند خود را با آب و هوای غیرمنتظره قرن بیست و یکم تطبیق دهد؟

سیل و آب‌گرفتگی، چهره دیگر تغییرات اقلیمی

باران سیل آسا بارید و آب بارش‌های محلی و برف‌های ذوب‌شده ترکیه و ایران زیر پوست دجله و فرات دوید. شاخه‌های منشعب این رودها طغیان کردند و شبکه بزرگ کانال‌های آب و سدهای عراق نتوانستند مانع آبگرفتگی زمین‌ها و شهرها شوند.

به‌رغم فراگیرشدن آب و هوای گرم‌ و خشک‌، سردی غیرعادی ماه آوریل و رطوبت بالا به مزارع کشاورزی اطراف بغداد آسیب زد.

در این میان عادل عبدالمهدی، نخست‌وزیر عراق اعلام کرد به جهت آمادگی برای شرایط بدتر آب و هوایی، بازسازی زیرساخت‌ها و تجدیدنظر در سیاست‌گذاری آب کشور ضروری ست. با این‌وجود باران‌های امسال بر سر راه سیاست‌گذاری آب یک دوراهی ایجاد کردند: آب و هوای غیرمنتظره هم می‌تواند سیل باشد و هم خشکسالی. او در آوریل در یک کنفرانس خبری گفت :«این [شرایط] می‌تواند در سال آینده و سال‌های آینده درس بزرگی برای ما باشد».

سیل به محصولات کشاورزی نیز خسارت وارد کرد. خارج از شهر بهرز در استان شرقی دیالی، جایی که رود سیروان از ایران به خاک عراق می‌ریزد، نوری قدایر در میان درختان مرکبات غرق در آب به سختی راه می‌رفت تا بخشی از محصولات امسالش را از سیل نجات دهد. او می‌گوید :«ما از دولت درخواست غرامت کرده‌ایم. کشاورزی تنها منبع درآمد ماست».

عراق از سال ۱۹۸۸ هرگز این مقدار از بارندگی را در یک زمستان به‌خود ندیده بود. براساس اعلام وزارت آب این کشور به‌خاطر این بارندگی‌ها ۴۷ میلیارد مترمربع آب به ذخائر آبی این کشور اضافه شده است که سه‌برابر ذخیره کل آب سال گذشته است. سالی که در آن وضع آب کشور به چنان وخامتی رسیده بود که دولت کشت میوه‌های فصلی را درتابستان ممنوع کرد.

در یوسفیه، یک منطقه کشاورزی در جنوب بغداد، کانال‌هایی که سال گذشته خشک و خالی بودند حالا پرآب شده‌اند و آب در چاه‌هایی که تا عمق ۲۴ متری زمین فرو رفته بود حالا با جریان‌ آب‌های زیرزمینی تا ۶ متری سطح زمین بالا آمده‌ است.

یکی از کشاورزان می‌گوید امسال دوبرابر پارسال گندم کاشته اما بارندگی‌های سنگین و سرما بخشی از محصولات خیار و گوجه او را از بین برده است. او به برگ‌های شکننده و زرد مو اشاره می‌کند و می‌گوید رطوبت باعث رشد قارچ و آفت شده: «انتظار این را نداشتیم. سعی می‌کنیم آفت‌ها را از بین ببریم ولی نمی‌توانیم به همان سرعت رشدشان این کار را انجام دهیم».

مدیریت آب در «اقلیم خشک»

قبلا جاری‌شدن سیل در بهار در عراق معمول بود. سال‌های سال کشاورزان با استفاده از سیل زمین‌هایشان را غرقاب می‌کردند تا برنج و گندم و غلات دیگر بکارند. اما سیل همیشه غیر منتظره بوده و گاه‌به‌گاه باعث طغیان رودخانه‌ها در بغداد و شهرهای دیگر می‌شده و خسارت به‌بار می‌آورده است.

در قرن بیستم، پروژه‌های مدرن‌سازی منجر به ساختن سد‌ها و کانال‌های زیادی در عراق شدند که مسیر آب رود دجله و انشعاب‌هایش به‌وسیله این کانال‌ها تغییر پیدا کرد. در بالادست رودها ترکیه، ایران و سوریه نیز همین کار را کردند. همزمان با بالارفتن دما بارش‌ها در عراق ضعیف‌تر و تبخیر آب از رودخانه‌ها و ذخیره‌های آبی بیشتر می‌شد. به همین‌خاطر خشکسالی بر کشور سایه انداخت و آبگرفتگی زمین‌ها تبدیل به یک خاطره شد.

سال گذشته، ساکنان بصره، اصلی‌ترین قطب نفتی عراق و بزرگترین شهر جنوب این کشور،مستاصل از کمبود آب آشامیدنی دست به اعتراض زدند. جریان دجله و فرات آنقدر ضعیف شده بود که آب شور خلیج فارس خزیده و به آب شیرین تلاب‌های جبایش در ۱۸۰ کیلومتری بالادست رودها رسیده بود و آب شیرین را شور کرده بود.

رئیس شورای استان بصره می‌گوید امسال همچین مشکلی وجود ندارد. رودهای جان‌گرفته نمک را در خود حل کرده‌اند و به تالاب‌ها آب شیرین ریخته‌اند. «اگر خدا بخواهد برای امسال و سال آینده آب کافی داریم». اما جمال العدیلی، وزیر منابع آبی می‌گوید اطمینان پیدا کردن از اینکه برای نسل‌های آینده آب کافی وجود خواهد داشت به چیزی بیشتر از آب و هوای مناسب احتیاج دارد و لازم است عراق، ترکیه، سوریه و ایران برای حصول آن با هم همکاری کنند.

بیش از ۷۰ درصد آب رودهای عراق از این سه کشور همسایه وارد می‌شود با این‌وجود هیچ توافق رسمی برای تقسیم آب میان عراق و آن‌ها وجود ندارد. العدیلی می‌گوید عراقی‌ها نسبت به این آب‌ها حق و حقوقی دارند. قبل از اینکه مرزی درکار باشد این رودها در عراق درجریان بودند. حالا که مخازن پرآب شده‌اند شاید بهترین زمان برای شروع مذاکره جدی در این مورد باشد.

مولود چاووش‌اوغلو، وزیر امورخارجه ترکیه گفته بود کشورش به‌زودی نماینده‌ای از سوی رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه به بغداد خواهد فرستاد تا در مورد مدیریت آب میان دو کشور گفتگو کند.

با اتمام مهلت معافیت نفتی ترکیه برای خرید نفت از ایران، ترکیه به‌دنبال جایگزینی برای واردات نفت از ایران است. عراق نیز که همزمان می‌خواهد تولید نفتش را توسعه دهد، می‌تواند با توجه به تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران و تمایل ترکیه برای خرید نفت از عراق، از این مسئله به عنوان اهرم فشار در مذاکرات آبی استفاده کند. ایران تاکنون یکی از بزرگترین تامین‌کنندگان نفت ترکیه بوده و حجم معاملات تجاری میان دوکشور به ۱۰ میلیارد دلار می‌رسد.

العدیلی می‌گوید: «ترکیه از همکاری با عراق به سود خواهد رسید. آب باید دو کشور را برای راه‌اندازی خطوط تجاری به هم متصل کند».

منبع:‌ آسوشیتدپرس

در همین زمینه: