انتخابات هند، بازار و «موریانه‌ها»: نولیبرالیسم دست در دست ناسیونالیسم هندو

پنجمین مرحله از انتخابات عظیم هندوستان در هفت ایالت برگزار شد. ۹۰۰ میلیون تن در آنچه «بزرگترین دموکراسی جهان» خوانده می‌شود، واجد شرایط رأی‌دادن هستند. انتخابات ۲۰۱۹ پس از افزایش بی‌سابقه حملات علیه اقلیت‌ها و نئولیبرال‌سازی شتابان اقتصاد، انتخاباتی سرنوشت‌ساز است: آیا اکثریت بار دیگر به نارندرا مودی اعتماد خواهند کرد؟ آنیربان کومار، پژوهشگر سیاست و هنر در دانشگاه «جواهر لعل نهرو» در دهلی نو دراین‌باره به «زمانه» می‌گوید که سیاست‌های اقتصادی مودی بخش عظیمی از طبقه فقیر و متوسط را با دشواری‌های بزرگی روبرو کرده است.

نارندرا مودی یکی از نخستین چهره‌های راست‌گرایی بود که پیش از برگزیت و انتخابات ۲۰۱۶ آمریکا، سوار بر موج ناسیونالیسم و پوپولیسم به پیروزی رسید.

با این حال پیروزی او با ابراز انزجار گسترده رسانه‌های جریان غالب همراه نبود. گاه حتی او را به عنوان یک «حامی بازار آزاد» ــ یعنی حامی نولیبرالیسم ــ اصلاح‌گر و منجی اقتصاد «متورم» هند تصویر می‌کردند.

هرچند حزب حاکم «بهاراتیا جاناتا» (حزب مردم هند،‌ بی‌جی‌پی) در ۲۰۱۴ با اختلاف قابل توجهی به پیروزی رسید، مودی پس از گذشت پنج‌سال برای دستیابی دوباره به کرسی نخست‌وزیری باید به سختی با مخالفان، به‌ویژه حزب «کنگره»، اپوزیسیون اصلی به رهبری راهول گاندی رقابت کند.

انتخابات هند در شرایطی ویژه به لحاظ اقتصادی و اجتماعی برگزار می‌شود و بسیاری از فعالان مدنی و حقوق بشر امیدوارند که مودی را بار دیگر نخست‌وزیر نبینند.

اما نحوه اجرای این انتخابات با دو هزار حزب سیاسی و یک میلیون محل اخذ رأی نیز با جنجال‌هایی همراه بود. آنیربان کومار، پژوهشگر دانشگاه جواهر لعل نهرو دراین‌باره می‌گوید:

«آنچه که پس از انتخابات عمومی ۲۰۱۴ به وجود آمد، مطالبه بازگشت به رأی کاغذی بود در برابر استفاده از دستگاه‌های الکترونیک رأی‌دهی. احزاب اپوزیسیون می‌گویند که در رأی‌گیری الکترونیکی مشکلات جدی و نتایج غیرواقعی بروز کرده است. و اتهام آنها متوجه حزب حاکم است. کمیسیون انتخابات در واکنش به این نگرانی‌ها یک سیستم کاغذی را به سیستم الکترونیکی افزوده به طرزی که وقتی دکمه رأی‌گیری را بر دستگاه‌ها فشار می‌دهی، یک رسید رأی کاغذی نیز صادر می‌شود و در محفظه دستگاه ذخیره می‌شود.»

کومار در پژوهش‌هایش به رابطه‌ی بین سیاست اعتراضی، نولیبرالیسم و هنرهای اجرایی در میان اجتماع‌های اقلیت، به ویژه «دالیت‌ها» می‌پردازد که پیشتر با اصطلاح تحقیرآمیز «نجس‌ها»‌ در نظام کاستی هند به آنها اشاره می‌شد. دالیت‌ها کاست‌های رده‌پایین سنتی بر اساس آیین هندو هستند.

تا کنون به گفته او نزدیک به ۷۰ درصد واجدان شرایط در انتخابات رأی داده‌اند.

سیاست‌های اقتصادی

دو سیاست اقتصادی وجه مشخصه دوران نخست‌وزیری نارندرا مودی، و به باور آنیربان کومار، شاید دو عامل شکست او باشند.

هر دو سیاست به گفته کومار در راستای نولیبرال‌سازی اقتصاد هند پیش رفته و به «سرمایه‌داری رفاقتی» راه برده است.

یک. پول‌زدایی به نفع بانک‌ها؟

نخست، سیاستِ پول‌زدایی، معروف به «ممنوعیت اسکناس» است:

«نخستین نشانه حمله این دولت به ساختار اقتصادی پیشاپیش موجود چیزی است که به ممنوعیت اسکناس مشهور شده. شب ۸ نوامبر ۲۰۱۶ یک سری اسکناس‌ها ممنوع شد. او در سخنانی خطاب به ملت گفت که ۵۰۰ روپیه و ۱۰۰۰ روپیه دیگر ارزش قانونی ندارند. از آن روز به بعد تنها می‌شد ۱۰۰ روپیه‌ای از ماشین‌های خودکار گرفت. در سه ماه متعاقب آن مردم با دشواری‌های بسیاری روبه‌رو شدند.»

کومار به تجربه‌ی شخصی خودش اشاره می‌کند و اینکه بانک‌ها و موسسات مالی طبق دستور دولت هر ماه مقررات جدیدی وضع می‌کردند؛ مثلاً در مورد میزان مینیموم و ماگزیمم پولی که می‌شد از خودپرداز کشید.

دولت مودی هشتم نوامبر در اعلامیه باطل‌شدن ارزش اسکناس‌های ۵۰۰ و ۱۰۰۰ روپیه‌ای با طرح گاندی و عرضه اسکناس‌های جدید ۲۰۰۰ روپیه‌ای و ۵۰۰ روپیه‌ای به جای آن، دلیل این اقدام را «مبارزه با فساد» و «مقابله با تأمین مالی تروریسم» خواند.

اما منتقدان این توجیه را نپذیرفتند و به گفته کومار، «مردم هم باور نکردند».

نتیجه این سیاست کاهش پول نقد در جامعه، ایجاد مشکلات جدی در بخش‌های مختلف اقتصاد، صف‌های طولانی برای تعویض پول و خلاصه پدیدآمدن نوعی «شوک» بود که بر اساس کتاب مشهور نوآمی کلاین، «دکترین شوک»، به بخشی جداناپذیر از اعمال سیاست‌های نولیبرالی بدل شده است.

باقی‌ماندن پول نقد در دست بانک‌ها به گفته کومار به ظهور یک «بخش بانکی چاق و فربه» انجامید و همزمان پولشویی شدت گرفت.

دو. مالیات بر کسب‌و‌کارهای خرد و متوسط

سیاست اقتصادی دوم مالیات جدید معرفی‌شده بر خدمات و کالاها بود که کسب‌و‌کارهای کوچک و متوسط را هدف قرار داد. به گفته کومار،‌ «قرار بود بیزنس‌های کوچک و متوسط را به نظام مالیات وارد کند، اما نتیجه آن از دست رفتن ۳,۵ میلیون شغل بود».

به گزارش سازمان تولیدکنندگان سرتاسر هندوستان (AIMO)، در چهار سال و نیم گذشته بیش از ۳,۵ میلیون شغل در هندوستان در بخش کسب‌و‌کار‌های خرد و کوچک و متوسط از دست رفت. دلیل آن را نیز ممنوعیت اسکناس و مالیات جدید بر خدمات و کالاهای این بخش معرفی کرده اند.

مودی با وعده آفریدن شغل برای جوانان هندی برنده انتخابات ۲۰۱۴ شد. او از سیاست‌های نولیبرالی به عنوان محرک اقتصادی در شغل‌آفرینی دفاع کرد. اما به گفته کومار، او بر خلاف وعده‌اش به جای آفریدن شغل، شغل‌های موجود را نابود کرد.

سه. سرمایه‌داری رفاقتی

پژوهشگر دانشگاه جواهر لعل نهرو همچنین نمونه‌ای از فساد مالی و سرمایه‌داری رفاقتی به میان آورد: «رسوایی رافال».

این ماجرای رسوایی به قرارداد هند و فرانسه برای خرید هواپیماهای جنگی باز می‌گردد. یک جت داسو رافال قیمتی معادل ۸۹ میلیون دلار دارد اما هند سفارش خرید ۳۶ جت جنگنده هر کدام به ازای ۲۴۴ میلیون دلار را امضا کرده است.

در عوض یکی از نزدیکان مودی به نام آنیل آمبانی شرکتی مشترک با داسو اویاسیون، هواپیماساز فرانسوی در هندوستان تأسیس کرده و در فرانسه نیز معافیت مالیاتی‌ای معادل ۱۶۲,۶ میلیون دلار دریافت کرده است.

فرانسوا اولاند، رئیس‌جمهور وقت فرانسه گفته بود مودی در گفت‌و‌گوهایش نام شرکت آمبانی را به عنوان شریک داده بود و فرانسه انتخاب دیگری نداشت.

با این حال،‌ افشاگری‌های بعدی نشان داد که شراکت با دوست مودی در ازای یک قرارداد با قیمت غیرواقعی توافقی بوده و حتی صحبت از تأمین مالی فیلم همسر اولاند هم به میان آمده است.

آنیربان کومار معتقد است که در مجموع، سیاست‌های مودی به کار فربه‌کردن الیگارشی‌های نزدیک به قدرت و درآمدزایی برای حکومت بوده است:

«پس از به قدرت رسیدن مودی، قیمت نفت خام از ۲۰۱۴ به بعد از بشکه‌ای ۱۰۰ دلار به بشکه‌ای ۳۰، ۴۰ دلار رسید. اما در عوض سرعت دادن به رشد اقتصادی، او اقتصاد را در همان وضعیت راکد نگه داشت. و در عوض در این پنج سال حکومت شروع کرد به برداشتن از جیب تمام قشرها و افراد جامعه و تمام منابع موجود ــ‌ تأکید می‌کنم،‌ به شکل تحت‌اللفظی از همه منابع موجود ــ تا برای حکومت درآمدزدایی کنند.»

پیش به سوی یک دولت هندو؟

نارندرا مودی در ۲۰۱۴، سال ظهور «دولت اسلامی» (داعش)، سوار بر یک موج دیگر پوپولیستی نیز شد: ناسیونالیسم هندو علیه دالیت‌ها و مسلمان‌ها.

هندوستان ۱۷۲ میلیون مسلمان دارد. اما کارزارهای خشونت‌بار و مسلحانه هندوها علیه مصرف گوشت گاو که عموماً مسلمان‌ها را هدف می‌گیرد، به هر چه بیشتر فاصله‌گرفتن این اقلیت دینی از حکومت مرکزی انجامیده است.

از زمان به قدرت رسیدن بی‌جی‌پی، به گزارش وزارت امور داخله هند ۳۰ درصد خشونت علیه گروه‌های اجتماعی گوناگون افزایش یافته و استفاده‌ی سیاست‌مداران از زبان نفرت‌پراکن و جدایی‌انداز نیز ۵۰۰ درصد افزایش یافته است. نرخ تجاوز جنسی علیه زنان نیز افزایش نشان داده است. این اخبار واکنش سازمان ملل را در بر داشت.

آنیربان کومار دراین‌باره می‌گوید:

«پژوهش‌های جدید نشان می‌دهند که سرتاسر طیف گفتار نفرت‌پراکن از سوی دولت مودی افزایش یافته است. حتی شورش ۲۰۰۲ گجرات، ایالتی که او فرماندارش بود، یک نمونه‌ی دیگر در همین رابطه است [در آن شورش‌ها بنا به آمار رسمی ۷۹۰ مسلمان و ۲۵۰ هندو کشته شدند هرچند آمارهای غیررسمی شمار کشته‌شده‌ها به ویژه از مسلمانان را بالاتر تخمین زده‌اند]. شماری از نظریه‌پردازان سیاسی هند گفته‌اند که کارزار انتخاباتی ۲۰۱۴ او مدل گجرات را تحت لوای توسعه به سطحی ملی کشاند. من با مردم محلی برای پژوهش دکترا در تماس بودم. به همین خاطر می‌توانم بگویم که پیام اصلی مودی در انتخابات این بود: "مسلمان‌ها را چون اقلیت هستند، باید سرجایشان نشاند". در محل‌های متفاوتی که می‌رفتم، وقتی اذان از بلندگوهای مسجد پخش می‌شد، مردم محلی با نوعی زهرخند واکنش نشان می‌دادند. شبیه احساس ناامنی بود.»

آمیت شاه رئیس حزب بی‌جی‌پی اخیراً در سخنانی مهاجران مسلمان بدون مدرک از بنگلادش را «موریانه» و «نفوذی» خواند. نالین کوهلی، سخنگوی حزب نیز در پاسخ به شبکه خبری الجزیره درباره این اظهار نظر گفته است:

«موریانه اساساً،‌ و در هندوستان ــ ما به موریانه عادت داریم چون خیلی موریانه داریم،‌ آنها از داخل زمین در می‌آیند و تو را از داخل رو به بالا می‌خورند و تهی می‌کنند ... به همین خاطر [استفاده آمیت شاه از موریانه] یک تشبیه کاملاً مناسب است» .

برخی ناظران هشدار داده‌اند که حزب نارندرا مودی با تکیه دوباره بر ناسیونالیسم هندو به دنبال آن است که نهایتاً‌ یک دولت هندو تأسیس کند. تقلیدی از الگوی دولت اسرائیل که سال گذشته دولت یهود را رسماً اعلام کرد.

سخنگوی حزب بی‌جی‌پی این موضوع را تکذیب نکرد.

کومار می‌گوید که فرودستان، به‌ویژه دالیت‌ها همواره علیه مسلمانان تحریک می‌شوند.

مقاومت علیه وضع موجود؟

کومار سیاست‌های حکومت مودی در قبال مهاجران و اقلیت مسلمان در هند را معطوف به «به‌گوشه‌راندن» مسلمانان در جامعه می‌داند؛ هدفی که به گفته او دست‌کم در برخی ایالت‌های کلیدی شکست خورده است.

با این حال،‌ گزارش‌ها حاکی از آن است که درصد قابل توجهی مسلمانان و دالیت‌ها شاید در این دور از انتخابات از رأی‌دادن محروم شده باشند. برخی دیگر نیز از امتناع نزدیک به ۶۵ میلیون زن هندی از رأی‌دادن در انتخابات حکایت دارند.

اما سیاست‌های دیگرهراسانه مودی علیه دالیت‌ها و مسلمانان و افزایش خشونت علیه زنان بدون مقاومت مخالفان و معترضان پیش نرفته است.

در گجرات دالیت‌ها راهپیمایی‌های گسترده شکل داده‌اند . جنبش زنان هند نیز تقویت شده است. به علاوه، اعتصاب‌های ده‌ها میلیون‌نفره کارگران صحنه‌هایی گسترده از همبستگی اجتماعی به نمایش گذاشته است.

بر اساس گزارش‌ها، بین ۱۵۰ میلیون تا ۲۰۰ میلیون کارگر هندی در اعتصاب سرتاسری هشتم و نهم ژانویه سال جاری شرکت کردند.

همچنین به گفته کومار، حزب «مردم در اکثریت» (بی‌ اس ‌پی) می‌تواند با جلب نظر اقلیت‌ها و فرودستان به شکست بی جی پی در انتحابات کمک کند.

بی اس پی ۱۹۸۴ شکل گرفت و رهبر کنونی آن مایاوتی است. این حزب برای نمایندگی‌کردن کاست‌ها و قبیله‌های دالیت و اقلیت‌های دینی به ویژه مسلمانان شکل گرفت. کانشی رام،‌ بنیانگذار حزب و مصلح اجتماعی می‌گفت فرودستان و اقلیت‌ها در هند «مردم در اکثریت» (بهوجن) هستند.

این حزب در انتخابات گذشته در مجلس عوام (لوک سابا) کرسی‌ای کسب نکرد اما به لحاظ سهم رأی در سرتاسر هند به سومین حزب بزرگ تبدیل شد. کاندیداهای این حزب در ۳۴ رقابت انتخاباتی رده دوم را کسب کردند .

مودی پیش از دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری پوپولیست و راست‌گرای آمریکایی، خودش یک‌پا ترامپ بود. او حالا شعار معروف ترامپ را هم تصاحب کرده و به رأی‌دهندگانش وعده‌ی «عظمت و بزرگی دوباره» می‌دهد. او این اواخر در اظهار نظری نادرست گفته بود که «تا کنون حتی یک هندو در تاریخ اقدام تروریستی انجام نداده است» تا تروریست‌خواندن تمام مسلمانان از سوی حامیان و مقام‌های حزبش را توجیه کند.

بی‌جی‌پی در چندین انتخابات کلیدی ایالتی در دسامبر گذشته شکست خورد. اما در سایه‌ تنش‌های نظامی اخیر با «جمهوری اسلامی» پاکستان، آیا با توسل نارندرا مودی به ناسیونالیسم هندو این شکست تکرار خواهد شد؟

آنیربان کومار محتاطانه چنین پیش‌گویی می‌کند: «من کارشناس سیاست روز نیستم پس این پیش‌بینی را از من نشنیده بگیرید اما به نظرم بی جی پی این‌بار چیزی حدود ۱۳۰، ۱۴۰ کرسی کسب خواهد کرد.»

بی جی پی در انتخابات ۲۰۱۴ کرسی‌های خود را از ۱۱۶ در ۲۰۰۹ به ۲۸۲ رساند. حزب کنگره، اپوزیسیون اصلی اما با از دست‌دادن ۱۶۲ کرسی تحت هدایت راهول گاندی رهبر کنونی تنها ۴۴ کرسی کسب کرد.

انتخابات هفت‌مرحله‌ای هند در روزهای ۱۹ مه و ۲۳ مه پی گرفته خواهد شد و به اتمام خواهد رسید و رأی‌دهندگان از ۲۹ ایالت در هفت ناحیه به‌هم‌پیوسته فدرالی،‌ ۵۴۳ عضو مجلس سفلی هندوستان را انتخاب می‌کنند.

در همین زمینه: