آتشسوزی مشکوک هزاران هکتار زمین کشاورزی در سوریه و عراق ــ چه کسی مسئول است؟
مصیبتی دیگر برای کشاورزان سوری: این بار نه جنگ، و نه خشکسالی، بلکه آتش‌های عمدی بود که محصولات آنها را نابود کرد. داعش مسئولیت را پذیرفته، اما بازیگران دیگری نیز از این فرصت نفع برده اند.
امسال قرار بود کشاورزان شرق سوریه و عراق بعد از مدتها به سروسامان برسند. برای اولین بار در طی دهه اخیر، نه جنگ و نه خشکسالی هیچ کدام نتوانست مانع رونق کشت‌وکار شود. زمین‌های طلایی گندم در چشم‌اندازی پهناوری گسترانده شده بودند؛ در قلمرویی که در گذشته از سوی ستیزه‌جویان شبه‌نظامی ویران شده بود، قلمرویی که پرحاصلخیر‌ترین محل در کل منطقه است و در طی سده‌های گذشته سبد نان جهان را پر می‌کرد.
اما ناگهان آتشسوزیهای مشکوک رخ داد – داعش مسئولیت آن را پذیرفت و سایرین نیز تقصیر آن را بر گردن این جنگجویان انداخته اند، اما احتمالاً این همه حقیقت نیست.
با آغاز ماه مه دهها هزار هکتار زمین کشاورزی ــ در سرتاسر قلمروی وسیعی که از مرز ایران در شرق آغاز می‌شود و تا نزدیک ساحل مدیترانه در غرب ادامه می‌یابد ــ به آتش کشیده شد. نشانه‌های تخریب و آتش‌سوری در تصاویر ماهواره‌ای قابل مشاهده هستند. گردباد دود که در افق برخواسته حملات هوایی ایالات متحده را یادآوری می‌کند؛ حملاتی که بخش وسیعی از این منطقه را چند سال پیش در هم کوبید.
از دست رفتن منبع درآمد برای کشاورزانی که سالها قحطی و فقر و جابه‌جایی را متحمل شده اند، شوم‌بختی جدیدی را نشان می‌دهد و می‌تواند به نزاع‌های جدیدی در اجتماعاتی منجر شود که امیدوار بودند جنگ پایان یافته باشد.
محمد عباس الجقجق، ۷۵ ساله، کشاورزی عرب که در تل ابطح در نزدیکی شهر تل حمیس در سوریه زندگی می‌کند، و محصولات خود را در آتشسوزی شب گذشته از دست داده است می‌گوید: «همه خانواده، شامل ۲۴ نفر، منتظر زمان برداشت بودند، و حالا همه محصولات از دست رفته». بیرون خانه، زمین کشاورزی او که حالا به رنگ سیاه درآمده تا جایی که چشم کار می‌کند کشیده شده است: «ده سال بود که محصولی به این خوبی نداشتیم، و حالا هیچ نداریم.»
آتش اخیر نوعی یادآوری است که داعش هنوز با کمی تلاش قدرت ضربه زدن را حفظ کرده، و می‌تواند همچون گذشته از خشم و عقده و درگیری‌های حل‌نشده برای ظهور خود کمک بگیرد.
داعش مسئولیت آتشسوزیهای گذشته را بر عهده گرفت و از طرفداران خود خواست که آتش‌های بیشتری برپا کنند. در بیانیه‌ای که داعش منتشر کرده آمده: «فصل برداشت طولانی است، و به سربازان خلیفه می‌گوییم: پیش روی خود میلیون‌ها دونم (یکای مساحت ارضی) زمین کشت‌شده گندم و جو را دارید، که کفار تصاحب کرده اند.»
در پی این دستور، سورِ دیوانه‌وار آتشسوزی برگزار شد. از وقتی آتش‌ها آغاز شدند، ۲۰ هزار هکتار گندم و جو در سوریه از بین رفتند. در عراق آتش ۱۳۴ هزار هکتار زمین را در برگرفت و ۲۰ هزار هکتار محصول از دست رفت. اینها آماری است که مقامات دو کشور در هفته گذشته ارائه دادند.
فعالان کرد از روژاوا در شمال سوریه در توئیترشان ویدئویی درباره آتشسوزی اخیر منتشر کرده‌اند:
پیتر اشوارتزاشتاین، پژوهشگر مرکز اقلیم و امنیت می‌گوید که بسیاری از این آتش‌ها به طور قطع کار دولت اسلامی یا داعش است، زیرا این گروه با از دست دادن قلمروهای تحت اختیارش، راهبرد زمین سوخته را در پیش گرفت: «این وسیله‌ی آنها برای ناپایدارسازی مناطق روستایی است... منطق این است: اگر ما نمی‌توانیم این زمین را داشته باشیم، هیچ کس دیگری هم نمی‌تواند.»
اما تعداد کمی از افراد معتقدند که داعش مسئول این آتش‌سوزی‌ها است. اشوارتزاشتاین می‌گوید: «بخشی از آن را کسانی دیگر انجام می‌دهند که می‌خواهند از این پدیده به نفع خود استفاده کنند. به نظر می‌رسد که آتشسوزیهای منسوب به داعش شرایط مناسبی برای دیگران فراهم آورده تا اهداف خود را دنبال کنند.»
در سوریه و عراق، این زمین‌ها در دهه‌های اخیر چندین بار دست به دست شده اند و بر سر مالکیت آنها اختلافاتی وجود دارد. حل و فصل این اختلافات مشکل است. رژیم‌های بعثی خانواده اسد در سوریه و صدام حسین رئیس‌جمهوری سابق عراق عرب‌ها را بر زمین‌های کردها مستقر کرد. کردها نیز عرب‌ها را در طول جنگ‌های این قرن جابه‌جا کردند. حمله داعش باعث خروج کردهایی شد که زمین‌هایشان از سوی اعراب غصب شده بود. شکست داعش موجب شد که کردها بازگردند و عرب‌ها بار دیگر منطقه را ترک کنند.
رقابت‌هایی نیز بین گروههایی از اعراب وجود دارد که از داعش حمایت کردند و آن گروهها که نکردند. مردمی که بازگشتند، محصولات را بر روی زمین‌های کسانی کشت کردند که جابه‌جا و بی‌خانمان شده اند، به اسارت درآمده اند، یا کشته شدند. ادعای دولت اسلامی پوشش خوبی است برای هر کسی که می‌خواهد انتقام بگیرد یا مانع از استفاده رقبای خود از این زمین‌ها شود.
شکست نظامی داعش هیچ راه حل سیاسی مشخصی برای این پرسش که چه کسی باید مناطق محل مناقشه را اداره کند فراهم نکرد. خشم و تظلم‌خواهی عمیق‌تر شد، و تقصیرها بر سر همه بازیگران در این نزاع‌ها شکسته شد.
عرب‌ها و کردها یکدیگر را در سوریه و عراق متهم می‌کنند. برخی از آتش‌ها در عراق در مناطقی برپا شده که از محل‌های شناخته‌شده‌ی مورد مناقشات عرب‌ها و کردها فاصله دارد. این ظن وجود دارد که ایران پشت این آتش‌سوزی‌ها است تا عراق را وادار کند که گندم ایران را بخرد.
در سوریه مسائل پیچیده‌تر است به خصوص به خاطر سیاست جدیدی که حکومت خودخوانده کرد در شمال شرقی این کشور اتخاذ کرده و از سوی ایالات متحده تجویز شده است: آنها تصمیم گرفتند که مانع فروش گندم به مناطق تحت کنترل دولت سوریه شوند. سلمان بارودو، مسئول کمیته کشاورزی تشکیلات کرد می‌گوید که این موضوع به دولت سوریه انگیزه‌ای می‌دهد که محصولات را بسوزاند: «نمی‌توانیم بگوییم که رژیم و داعش با هم کار می‌کنند اما منفعت مشترک آنها این است که موفقیت این منطقه را نبینند.»
مجموعه‌ای از آتشسوزیهای دیگر که محصولات استان شمال غربی ادلب را سوزانده است از سوی سازمان ملل به جدال میان شورشیان و نیروهای دولتی نسبت داده شده. نیروهای دولتی در حال حمله به منطقه شورشیان هستند تا این منطقه را بازپس بگیرند. ویدئوهایی که از سوی مخالفان دولت منتشر شده نشان می‌دهد که خمپاره‌های فسفری از سوی نیروهای وفادار به رژیم به سوی زمین‌های گندم شلیک و منفجر می‌شوند. شورشیان دولت را متهم کرده اند که عمداً زمین‌های کشاورزی را هدف قرار می‌دهد تا محصولات غذایی مناطق مخالفان را از بین ببرد.
برخی چهره‌های اپوزیسیون سوریه کردهای سوریه را به آتشسوزی متهم کرده اند و مظنون هستند که این تنبیهی برای عرب‌هایی است که یا از دولت اسلامی حمایت کردند و یا در مراحل اولیه به نیروهای شورشی سوری کردی پیوستند.
نیکولاس هراس، از پژوهشگران خاورمیانه در مرکز امنیت آمریکای جدید می‌گوید: مقصر دم‌دست‌تر در سوریه داعش است گرچه توضیحات دیگری نیز می‌توان ارائه کرد: «در این مرحله زمانی منطقی‌ترین دلیل سوزاندن زمین‌های گندم این است که داعش از آن به عنوان تاکتیکی برای تنبیه دشمنانش استفاده می‌کند.»
برخی از آتش‌سوزی‌ها نیز می‌توانند از گرمایش غیرمعمول هوا منجر شده باشند. اما مقامات دولتی و کارشناسان می‌گویند که علت‌ها آنقدر زیاد است که نوبت به عوامل طبیعی نمی‌رسد.
در هر حال، شکی نیست که آتش‌ها باعث فقر و فلاکت کشاورزانی شده اند که محصولات خود را از دست دادند.
اواخر ماه گذشته زنان خانواده جقجق در حال خوشآمدگویی به خبرنگاران گریه می‌کردند. زمینه‌های سوخته همه جا گسترانده شده، و در برخی نقاط هنوز دود در حال برخواستن بود. نزدیک به ۲۵۰۰ هکتار محصول از دست رفته است و ۷۵ هکتار آن را این خانواده کاشته بودند. ماها، یکی از همسران جقجق می‌گوید: «ما همه چیز را از دست دادیم.»
در داخل خانه جقجق با نوه‌ها و اقوامی که به بازدید آمده اند نشسته است. می‌گوید: «مثل مراسم عزداری است.»
و افزود: «(تصویر کنید) از پنج کیلومتر آنطرف‌تر ببینی که آتش به سمت تو می‌آید و نتوانی هیچ کار بکنی... ما فقط بچه‌ها و حیواناتمان را برداشتیم و پا به فرار گذاشتیم.»
او مایل نبود کسی را مقصر بداند. این مسئله‌ای حساس برای همه ساکنان منطقه‌ای است که در چهار سال گذشته سه بار دست به دست شده است ــ از دولت سوریه، به داعش، و حالا به نیروهای دموکراتیک سوریه به رهبری کردها و حمایت آمریکایی‌ها. بسیاری از مردم در طرفی اشتباه قرار گرفتند و به تبع آن رنج کشیدند.
جقجق گفت: «نمی‌توانیم بگوییم که چه کسی انجام داده. عرب‌ها بودند؟ نمی‌توان گفت. کردها بودند؟ نمی‌توان گفت. آیا دولت است؟ نمی‌توان گفت. آیا ترکیه است؟ نمی‌توان گفت. آیا بیگانگانند؟ نمی‌توان گفت. دشمن زیاد است، و ما هیچ سند و مدرکی نداریم.»
در همین زمینه:
- آیا تغییرات اقلیمی در بروز جنگ داخلی سوریه موثر بود؟
- قحطیزدگان سوری در میانه جنگ و خشکسالی
- شکست داعش: بیم و امیدهای پایان یک خلافت خونریز
- هشدار مجالس آسیا و اقیانوسیه نسبت به تخریب محیط زیست عراق و سوریه
- بازگشت داعش به عراق با تاکتیکهای چریکی
- کردهای سوریه: اسد سیاست «سرکوب و خشونت» در پیش گرفته
- شرایط دشوار اردوگاه مخالفان اسد در مرز سوریه و اردن
نظرها
نظری وجود ندارد.