جدال فرهنگی آرام و خاموش دو کتابفروشی در کارتیه لاتن پاریس
در محله‌ای که خاستگاه فکری مه ۶۸ بود دو کتابفروشی در همسایگی هم قرار دارند: یکی مبلغ راست افراطی، دیگری طرفدار مقابله با نظام تبعیض.
راست: ویترین کتابفروشی La Nouvelle Librairie با محتوای راست/ چپ: ویترین کتابفروشی Red Wheelbarrow با کتاب‌هایی در مقابله با تبعیض
کارتیه لاتن در پاریس پنجم و ششم، خاستگاه نهضت دانشجویی ۶۸، به یک معنا چهره فرهنگی فرانسه را رقم زده است. در این محله در خیابان «مدیسی» دو کتابفروشی در همسایگی هم یک جدال فرهنگی بی‌سر و صدا بر سر آینده تمدن غرب را آغاز کرده‌اند: گرایش به راست با تکیه بر مبناهای فکری فاشیسم یا مقابله با نظام تبعیض در جهان؟
رضا دانشور، نویسنده فقید ایرانی که سالیانی دراز در تبعید در پاریس زندگی می‌کرد، در مجموعه برنامه‌های خاطرات ماه مه ۶۸ در رادیو زمانه می‌نویسد:
«ماه مه، کارتیه لاتن، یکهو زیبا می‌شود. چون کارتیه لاتن قرن‌هاست محله جوانی است و جوان‌ها ماه مه که می‌شود از لباس‌های زمستانی درمی‌آیند و درخشش و زیبایی‌هایشان کوچه‌های تاریخی را درخشان می‌کند. هر مملکتی لباس شخصی‌های خودش را دارد. یک روز پیراهن‌قهوه‌ای‌های هیتلر هستند، یک روز پیراهن‌سیاه‌های موسیلینی. اما این‌ها از آن شیک و پیک‌‌هاش هستند.»
سال‌ها بعد از خروش مه ۶۸ آنچه که دانشور درباره حال و هوای کارتیه لاتن گزارش می‌دهد، به شکل دیگری جلوه‌گر شده است: در خیابان مدیسی شماره ۱۱ در کتابفروشی La Nouvelle Librairie می‌توان آثار ژان ماری لوپن، بنیانگذار و رهبر سابق جبهه ملی فرانسه و از انکارکنندگان هولوکاست را در کنار آثار ژوزف دُمِيستر، نظریه‌پرداز مرتجع قرن هجدهم فرانسه یافت که بعدها اندیشه‌های او زمینه‌ساز ظهور فاشیسم در قرن بیستم شد.
فرانسوا بوسکه، صاحب این کتابفروشی و ناشر نشریه دست‌راستی «المان» می‌گوید کتابفروشی او محلی است برای «آزادی و مقاومت» و مقاومت هم در نظر او «مبارزه با تفکر غالب چپ» در جهان از جمله در فرانسه است.
در همسایگی این کتابفروشی در خیابان «مدیسی» شماره ۹ کتابفروشی Red Wheelbarrow قرار دارد که نام کتابفروشی‌اش را از یکی از اشعار ویلیام کارلوس ویلیامز، شاعر و پزشک مشهور آمریکایی و از بنیانگذاران شعر نو در آمریکا برگرفته است. در ویترین این کتابفروشی کتاب‌هایی دیده می‌شود مثل: «من ملاله هستم» نوشته ملاله یوسف‌زی، دختر پاکستانی که از رفتن به مدرسه محروم شده بود یا «اروپا را به هم نزدیک کنیم» از کریس ریدل. صاحب این کتابفروشی، پنلوپ فلیتشر، یک زن کانادایی است که در سال ۱۹۹۰ به پاریس مهاجرت کرده است. او می‌گوید:
«قدیم‌ها مردم خجالت می‌کشیدند بگویند طرفدار احزاب راست هستند. اما الان نه تنها خجالت را کنار گذاشته‌اند، بلکه وانمود می‌کنند که روشنفکر هم هستند. آن‌ها باهوش‌اند و می‌دانند که چه می‌خواهند و این ترسناک است.»
مهم‌ترین دانشگاه‌های فرانسه در کارتیه لاتن قرار دارد و به همین سبب هم به طور سنتی اندیشه‌های چپ در این محله پاریس رواج بیشتری دارد. تأثیرگذاری بر این گروه از دانشجویان از اهداف کتابفروشی دست‌راستی La Nouvelle Librairie است.
یک کتاب مصور درباره روبی بریج، اولین بچه سیاهپوستی که ناگزیر شد مدرسه دولتی در نیواورلئان را به خاطر تبعیض نژادی ترک کند، پاسخ کتابفروشی Red Wheelbarrow به کتابفروش درست راستی همسایه‌اش است. یکی از برنامه‌های این کتابفروشی در هفته گذشته برگزاری یک جلسه داستانخوانی در پاریس برای کودکان بود: داستان موجودی که در یک گلدان حبس شده است.
در همین محله کارتیه لاتن کافه «سان‌کولوتز» قرار دارد: پاتوغ مارگریت دوراس در سال‌های دهه ۱۹۶۰. رضا دانشور صحنه‌ای از یک فیلم مستند درباره ۶۸ را به این شکل بیان می‌کند: دوراس و پسری جوان در این کافه مقابل هم نشسته‌اند. دوراس با تبسم شیرین و تحسین‌آمیز و کنجکاو از او می‌پرسد: «چند سالته؟»
پسر جوان جواب می‌دهد: «۱۶ سالمه.»
دوراس می‌پرسد: «چرا آدم در ۱۶ سالگی وارد کار سیاسی می‌شه؟»
پسر می‌گوید: «وقتی آدم یه فکرهایی داره، باید امکان دفاع کردن از فکرهاش رو هم داشته باشه. یه بچه دبیرستانی هم فردیه دارای وجدان و مسئولیت.»
دوراس می‌گوید: «روی دیوار مدرسه نوشتید: فرمان‌برداری با وجدان شروع می‌شود ...»
نوجوان پاسخ می‌دهد: «و وجدان با نافرمانی!»
دوراس می‌پرسد: «خیلی جدی هستی؟»
نوجوان می‌گوید: «نه ،فقط حوصله‌ام سر رفته.»
دوراس می‌پرسد: «حالا دستور روز چیه؟»
نوجوان می‌گوید: «انقلاب!»
دوراس می‌پرسد: «برای چی؟»
نوجوان پاسخ می‌دهد: «برای یک دبیرستان دموکراتیک در یک جامعه‌ی بی‌طبقه.»
طبقه را به فرانسه می‌گویند «کلاس».
و نوجوان ادامه می‌دهد: «برای یک دبیرستان بی‌کلاس در یک جامعه‌ی دموکراتیک.»
کارتیه لاتن سال‌هاست که از این اندیشه فاصله گرفته. کتابفروشی La Nouvelle Librairie و جدال خاموش و آرام آن با کتابفروشی همسایه‌اش جلوه‌ای از فاصله فرهنگی در غرب در سال‌های پایانی دومین دهه قرن بیست و یکم با میراث ۶۸ است.
بیشتر بخوانید:
نظرها
خلیل
البته نگارش مرسوم«پاتوق» است و «پاتوغ» مهجور!