سی‌امین کنفرانس بنیاد پژوهش‌های زنان: فرصتی برای بازنگری گذشته

شهر تاریخی و زیبای فلورانس روزهای ٢٨ تا ٣٠ ژوئن میهمان سی‌امین کنفرانس بنیاد پژوهش‌های زنان ایران بود. فلورانس زادگاه و مهد رنسانس که به دوران روشنگری در اروپا انجامید، پیشگام طرح و نهادینه ساختن جدایی دولت از مذهب و حقوق مدنی شهروندی شناخته شده است. شاید برگزاری سی‌امین سال این گردهمایی سالانه زنان ایرانی در این شهر، انتخابی بوده است نمادین از اشتیاق پشت سر گذاردن دوران سیاه کنونی ایران و رسیدن به روشنگری و رهایی. 

این پازدهمین کنفرانسی بود که در آن شرکت می‌کردم و این بار نیز شوق آموختن نظرات نوین، اندوختن تجارب، دیدار دوستان، تداوم رابطه‌های گذشته، جوش دادن پیوندهای جدید، مشاهده رشد و توانمندی زنان ایرانی در سرزمین‌های دیگر، تبادل نظر و گشودن افقی جدید و سرانجام  تقسیم و سبک کردن کوله بار سنگین تجربه شکست‌های مشترک، مرا به درون سالن زیبای سنت آپولونیا کشاند. سرآپا چشم بودم و گوش. گرمای غیرعادی امسال هم باعث نشد که حتی یک دقیقه از مباحث و گفت‌گوها را از دست بدهم.

این کنفرانس‌ها مانند همه گردهمایی‌هایی از این دست، محل تقاطع افراد با دیدگاه‌ها و خواستگاه‌های متفاوت هستند. اشخاصی شرکت در آن را مفید دانسته و شبکه‌های ارتباطی خود را گسترش می‌دهند. کسانی هم به دلایل مختلفی از جمله کمبود وقت، موثر نبودن پژوهش‌ها و بحث‌های ارائه شده یا بعد مسافت فقط یک‌بار در آن شرکت می‌کنند. ولی افرادی هم می‌آیند و آن‌را از آن خود می‌خوانند و برای بارآوری آن می‌کوشند. 

سی‌امین سال یک گردهمایی فرصتی بود برای بازنگری گذشته آن. از جمله نمایاندن دست‌آوردها، بررسی نکات قوت و ضعف و نور افکندن برکاستی ها و کمبودها. از همین رو نیز سخنرانان امسال با وسواس و دقت خاصی از زوایای مختلف به خصوص در میزگرد پایانی به این امر پرداختند.

مهم‌ترین دستاوردها طرح مباحثی بوده‌اند که در میان ما ایرانیان حتی در خارج از کشور در زمان پرداختن به آنها تابو و بحث برانگیز بوده‌اند. برای مثال گشایش بحث همجنسگرایی و مسائل حول و حوش آن، راهکارهای برخورد با آن در خانواده و اطرافیان، و همچنین کوشش در عادی سازی آن در جامعه یکی از موضوعاتی بوده است که حتی تعدادی در اعتراض به آن سالن را ترک کرده‌اند. ولی بنیاد و کمیته محلی بر طرح آن پافشاری کرده و مرعوب نظر مخالفان نشده است. البته در چند کنفرانس بعدی اکتیویست‌ها و آکادمیسین‌ها این مبحث را در جامعه اِل جی بی تی بسط داده‌اند.

مبحث دیگری که باز بنیاد توانسته است در مورد آن گفتمان غالب را تحت شعاع قرار دهد، توجه به حقوق بهاییان بوده است. لازم به ذکر است که در بسیاری از این کنفرانس‌ها به همراه موضوعات جنسیت، حجاب و کنترل بدن و سکسوالیته زنان، موضوعات دیگر مانند اقلیت‌ها، نظیر اقوام کرد و عرب، توانمند شدن زنان، سکولاریته، زندانیان سیاسی عقیدتی، کشتارهای سیاسی دهه شصت، جنگ و ... از زاویه ای فمینیستی محورهای پژوهش و بحث بوده‌اند. 

یکی از مشخصه‌های مثبت کنفرانس‌های بنیاد، دادن تریبون به نظرات مختلف بوده است، تا جایی که در بعضی از موارد به درگیری لفظی مابین مخالفان و موافقان انجامیده است. برای مثال می‌توان به نمایش فیلم کوتاهی راجع به عکاس ایرانی کانادایی زیبا (زهرا) کاظمی و سخنرانی پسرش استفان هاشمی اشاره کرد. معترضین معتقد بودند که تخصیص دادن یکی از کنفرانس‌های بنیاد به شرح این جنایت باعث می‌شود که شرکت کنندگان این کنفرانس‌ها برای سفر به ایران با مشکل روبه‌رو شوند. مثال دیگر از پاسداشت برخورد عقاید متفاوت، دعوت از صدیقه وسمقی، تحصیلکرده فقه و معلومات اسلامی است. او که منتقد حکومت ولایی در ایران است با داشتن حجاب در میزگردی با مخالفان پوشش اسلامی به بحث و گفت‌وگو نشست. 

در این میان هم باید از کنفرانس‌هایی یاد کرد که تنها به علت دعوت از فعالان مشخصی، عده ای مخالف دست به اعتراض زده‌اند. از جمله این سخنران‌ها می‌توان از پروانه اسکندری (فروهر) و مهر انگیز کار نام برد که معترضان به آنها اتهام همکاری یا جاده صاف‌کن حکومت اسلامی را وارد کرده بودند.

موردی که در چندین سخنرانی به آن اشاره شد، توجه دادن به اهداف بنیاد در ساختن پل‌های ارتباطی در چند بعد بود؛‌ پل‌هایی مابین نسل‌های مختلف، آکادمیسین‌ها و اکتیویست‌ها، فعالان خارج از کشور و  داخل ایران، و همچنین مابین فعالان ایرانی با پژوهشگران و فعالان غیر ایرانی کشورهای میزبان . 

یکی از نارسایی‌های این فعالیت ۳۰ ساله که در فلورانس مطرح شد، کم‌توجهی نسل جوان و تعداد کم شرکت‌کنندگان جوان در این کنفرانس‌ها بود. نقد دیگری که به کنفرانس‌های بنیاد وارد شد، کوتاهی و کم کاری در تبلیغات رسانه‌ای و معرفی در خور بنیاد در میان ایرانیان مهاجر و تبعیدی بود. سخنرانی از ایران هم به ناقص و نارسا بودن وب‌سایت بنیاد و در نتیجه عدم دسترسی به پژوهش‌ها و بحث‌های ارائه شده در این گردهمایی‌ها به خصوص از سوی فعالان داخل ایران اشاره کرد. انتقاد دیگری که به موضوعات این کنفرانس‌ها در قسمت سوال و جواب مطرح شد، کم توجهی به مسئله حجاب و حفظ محیط زیست بود.

اما نکته مهمی که در بحث‌های امسال کمتر به آن توجه شد، چاره اندیشی و طرح راهکارهایی برای انسجام و تدوام  کنفرانس‌های بنیاد در آینده بود که امید است که در کنفرانس سال آینده به آن نیز پرداخته شود.