دلسردی بیکاران ایرانی و خروج آن‌ها از بازار کار

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با انتشار گزارشی تحلیلی از بازار کار ایران در بهار ۹۸ اعلام کرد جمعیت بیکار کشور کاهش پیدا کرده است، اما کاهش همزمان نرخ مشارکت و جمعیت فعال و افزایش قابل توجه جمعیت غیرفعال در مردان و زنان، نشان می‌دهد افراد بیکار به‌دلیل نامساعد بودن وضعیت بازار از جستجوی کار دلسرد شده و از بازار کار خارج شده‌اند. در این میان سهم عظیم زنان با توجه به ترکیب ۵۰ درصدی جمعیت زنان از جمعیت در سن کار، قابل تأمل و توجه است.

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی گزارشی را تحت عنوان «تحلیل شاخص‌های بازار کار در فصل بهار۹۸» منتشر کرده است. در این گزارش آمارهای مربوط به شاخص‌هایی چون جمعیت فعال و غیرفعال، نرخ بیکاری، نرخ مشارکت و ترکیب بخشی، منطقه‌ای و استانی اشتغال در ایران در بازه‌های زمانی سه‌سال منتهی به بهار ۹۷ و بهار ۹۸ مقایسه و تحلیل شده‌اند.

تغییرات جمعیت فعال، غیرفعال و شاغلان ایران و فشار جنسیتی بازارکار بر زنان

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد در حالی که طی سه سال منتهی به بهار ۱۳۹۷، جمعیت فعال در هر سال به طور متوسط ۵۹۸ هزار نفر (۵۳درصد مرد و ۴۷درصد زن) افزایش داشته، در بهار ۱۳۹۸ این جمعیت بدون افزایش، کاهش ناگهانی ۴۳ هزارنفری را نسبت به فصل مشابه سال قبل شاهد بوده است. مرکز پژوهش‌های مجلس می‌گوید «به نظر می‌رسد کاهش جدی در جمعیت فعال، بیشتر به دلیل دلسردی افراد از یافتن کار رخ داده و این رویه در کاهش جمعیت فعال زنان بسیار مشهود است (حدود ۸۱ درصد از کاهش جمعیت فعال زنان از ناحیه کاهش جمعیت‌ بیکار زنان است)». به زبان دیگر ۸۱ درصد از کاهش جمعیت فعال زنان به زنان بیکار(جویای کار) مربوط می‌شود که از بازار کار و به‌دنبال آن از جمعیت فعال خارج شده‌اند.

به صورت مشخص در بهار ۹۸ نسبت به بهار ۹۷، جمعیت فعال زنان حدود ۱۷۰ هزار نفر کاهش و جمعیت فعال مردان ۱۲۷ هزار نفرافزایش یافته است. اما باید توجه داشت که افزایش جمعیت فعال مردان نسبت به سه‌سال منتهی به بهار ۹۷ (۵۲۰ هزار نفر افزایش در سال) به یک پنجم خود رسیده است. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس تاکید می‌کند به‌رغم کاهش جمعیت فعال، «جمعیت در سن کار» کشور در این فصل نسبت به سال‌های قبل رشد داشته. بنابراین کاهش جمعیت فعال به دلیل خروج افراد از بازار کار رخ داده است.

از سوی دیگر جمعیت غیرفعال ایران در بهار ۹۸، روندی معکوس با جمعیت فعال را طی کرده و ۸۴۰ هزار نفر نسبت به فصل مشابه سال قبل افزایش داشته است. این در حالی است که به طور متوسط طی سال منتهی به بهار ۹۷، جمعیت غیرفعال هر سال ۲۷۵ هزار نفر کاهش را نشان می دهد و در بهار ۹۷ نیز این رقم ۴۹ هزار نفر کاهش داشته است. زنان ایران بسیار بیشتر از مردان متحمل ورود به جمعیت غیر فعال شده‌اند و ۷۰ درصد افزایش ۸۴۰ هزار نفری را (در مقابل ۳۰ درصد مردان) تشکیل می‌دهند.

نرخ مشارکت نیز در بهار ۹۸، با کاهش ۰,۵ درصدی نسبت به بهار ۹۷ به ۴۰,۶ درصد رسیده است. زنان با ۰,۷ درصد کاهش در نرخ مشارکت (نرخ فعلی: ۱۶,۱ درصد) و مردان با حدود ۰,۳ درصد کاهش (نرخ فعلی: ۶۵ درصد) مواجه بوده‌اند.

جمعیت شاغلان نیز با سویه شدید جنسیتی به نصف کاهش پیدا کرده است. در حالی که طی سه سال منتهی به بهار ۹۷ به طور متوسط سالیانه ۷۲۳ هزار نفر به جمعیت شاغل اضافه شده است که ۳۶۷ هزار نفر آن مرد و ۳۵۶ هزار نفر آن زن بوده اند، در بهار ۹۸ نسبت به بهار ۹۷، ۳۲۱ هزار نفر به جمعیت شاغلان اضافه شده است که در این میان ۳۵۴ هزار نفر آن مردان بوده اند و جمعیت شاغلان زن، ۳۲ هزار نفر کاهش داشته است.

ترکیب بخشی، منطقه‌ای و استانی اشتغال در بهار ۹۸

طبق اعلام مرکز پژوهش‌های مجلس از رقم نزدیک به ۳۲۰ هزار نفر افزایش اشتغال در بهار ۱۳۹۸ ، حدود ۱۱۶ هزار نفر در بخش کشاورزی، ۴۰ هزار نفر در بخش خدمات و ۱۶۸ هزار نفر در بخش صنعت بوده است. این افزایش اشتغال نامتوازن و متمرکز بر مناطق شهری بوده است. به گونه‌ای که ۴۲۰ هزار نفر در مناطق شهری به شاغلان اضافه شده و ۹۸ هزار نفر در مناطق روستایی از تعداد شاغلان کاسته شده است.

در مناطق روستایی به ترتیب در بخش کشاورزی ۲۵ هزار نفر، در بخش صنعت ۱۶ هزار نفر و در بخش خدمات ۵۷ هزار نفر، کاهش اشتغال وجود داشته است. از سوی دیگر بررسی نرخ بیکاری در استان‌های مختلف کشور نشان می‌دهد که در بهار ۱۳۹۸ نسبت به بهار ۱۳۹۷ ، استان‌های آذربایجان غربی، چهارمحال و بختیاری، اصفهان، کرمانشاه و سیستان و بلوچستان در نرخ بیکاری کاهش محسوسی داشته‌اند و استان گلستان و هرمزگان بیشترین افزایش را در نرخ بیکاری داشته‌اند.

کاهش نرخ بیکاری در سایه ناامیدی جمعیت فعال و تبعیض‌های جنسیتی

آمارها نشان می دهند نرخ بیکاری در فصل بهار ۱۳۹۸ نسبت به فصول مشابه در سه سال اخیر کاهش داشته است. طی سه سال منتهی به بهار ۱۳۹۷ به طور متوسط سالیانه ۲۶۲ هزار نفر به جمعیت بیکار اضافه شده است که در این میان ۱۵۳ هزار نفر آن مرد و ۱۰۲ هزار نفر آن زنان بوده‌اند، اما در بهار ۱۳۹۸ نسبت به بهار ۱۳۹۷ ، جمعیت بیکار ۳۶۵ هزار نفر کاهش داشته است و جمعیت بیکار مردان ۲۲۷ هزار نفر و جمعیت بیکار زنان ۱۳۸ هزار نفر کاهش داشته است. همچنین جمعیت بیکار جوان ۲۴ - ۱۵ ساله، ۱۳۰ هزار نفر و بیکاری فارغ‌التحصیلان عالی نیز، ۲۰ هزار نفر کاهش را نشان می‌دهد.

اما باید توجه کرد که نتایج برآوردهای مرکز پژوهش های مجلس نشان می‌دهد «کاهش نرخ بیکاری نه به دلیل افزایش اشتغال قابل توجه بلکه به دلیل خارج شدن افراد از بازار کار و افزایش قابل توجه جمعیت غیرفعال رخ داده است. در صورتی که این افراد از بازار کار خارج نمی‌شدند نرخ بیکاری کل کشور به ۱۳,۹ درصد می‌رسید که نسبت به نرخ اعلام شده ۳,۱ درصد بیشتر است».

 در واقع در صورتی که افراد خارج شده از بازار کار در فصل بهار ۱۳۹۸ همچنان تقاضای شغل داشتند نه تنها نرخ بیکاری ۱,۳ درصد کاهش پیدا نمی‌کرد بلکه ۱,۶ درصد نیز افزایش داشت. این موضوع در نرخ بیکاری زنان بسیار جدی‌تر است به طوری که با این فرض نرخ بیکاری زنان به جای ۱۷,۳ درصد به ۲۸,۱ درصد می‌رسید.

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در پایان بدون اشاره به شکاف عمیق جنسیتی در نتایج و آمارهای فوق چالش‌ها و موانع موجود برسرراه اشتغال را «عدم ثبات اقتصاد کلان و تحریم‌های آمریکا، عدم انسجام مدیریت و وجود متولی مشخص، گستردگی و پراکندگی برنامه‌ها، تنگناهای بودجه‌ای دولت و عدم تأمین منابع، عدم تمکین بانک‌ها و مؤسسات اعتباری غیربانکی به مصوبات شورای پول و اعتبار در مورد حداکثر نرخ سود، انحراف منابع و ضعف در نظام پایش و نظارت،عدم توجه دستگاه‌های اجرایی به ضرورت توجیه‌پذیری طرح‌های اشتغال‌زایی،تعارض بین کارکرد دستگاه‌های اجرایی ملی و استانی،کندی و تأخیر در فرایند اجرای تبصره،پیچیدگی ناشی از ترکیب سه منبع اعتباری (بودجه، صندوق توسعه ملی و بانک)» می‌داند.

در همین زمینه: