چرا از داخل عربستان صدایی در محکومیت جنگ یمن نمی‌آید؟

ایجاد «صندوق شهدا، جانبازان، اسرای جنگی، و مفقود الأثرها»، پرداخت غرامت به سربازان، حماسه‌سازی مهین‌پرستانه درباره دفاع  ازسلطنت، و تبلیغات مذهبی از جمله تدابیر عربستان برای ساکت کردن معترضان داخلی به جنگ در یمن بوده است.

 فشارهای بین‌المللی بر عربستان سعودی برای پایان دادن به جنگ در یمن شدت‌ گرفته است؛ این در حالی است که پس از چهار سال از آغاز «عملیات طوفان قاطعیت»، فشار چندانی در داخل کشور در کار نیست.

دلایل بسیاری می‌توانند این تفاوت اوضاع میان داخل و خارج را توضیح دهند. یکی از آنها روایت میهن‌پرستانه‌ای است که بر فداکاری‌های سربازان سعودی در دفاع از سلطنت تأکید می‌کند. این روایت کمک می‌کند دولت بتواند بر هر گونه انتقادی علیه جنگ فایق آید. بازدیدهای پرسروصدای ولیعهد و وزیر دفاع، محمد بن سلمان، و هیئت همراهان او از مرز یمن، گزارش‌های رسانه‌ای، و کارزارهای ملی، همه در همین راستا صورت می‌گیرد؛ و این تبلیغات خصوصاً در شهرهای بزرگ و دور از مناطق جنگی صورت می‌پذیرد. در همین حین، در مکان‌هایی که  واقعاً بار جنگ را بر دوش می‌کشند، مثلاً در جنوب عربستان، از پول‌های دولتی و رتوریک و لفاظی‌های مذهبی برای صحه گذاشتن بر روایت رسمی استفاده می‌شود.

از همان اوایل آوریل ۲۰۱۵، بحث پرداخت غرامت به سربازان سعودیِ مستقر در مرز یمن مطرح شد. در ماه ژوئن ۲۰۱۵، مجلس وزیران «صندوق شهدا، جانبازان، اسرای جنگی، و مفقود الأثرها» را تأسیس کرد که ریاست آن بر عهده ولیعهد است. در ماه نوامبر ۲۰۱۶، در قانون جدیدی، تصمیمات پراکنده و مقررات ازپیش‌موجود راجع به پرداخت غرامت به تمامی پرسنل نظامی و غیرنظامیان، مدون و یکپارچه شد. به موجب این قانون، دولت موظف شد به هر خانواده‌ای که یکی از اعضای آن کشته یا دچار معلولیت شده باشد مبلغی تا سقف ۲۶۷ هزار دلار، و به خانواده‌ افرادی که دچار ازکارافتادگی جزئی شده باشند مبلغی معادل ۸۰ هزار دلار غرامت پرداخت کند.

 به طور کلی، خانواده کشته‌شدگان یا معلولان از مزایایی نظیر حقوق مادام‌العمر، حقوق بازنشستگی، شغل، خدمات درمانی، کمک‌هزینه مسکن، بازپرداخت بدهی‌ها، و سایر مشوق‌های مالی و اجتماعی بهره‌مند می‌گردند. امتیازهایی که اخیراً مقرر شده‌اند، پاداش‌های دائمی و دوره‌ای و کمک‌هزینه‌های اعطاشده از طرف پادشاه و ولیعهد به سربازان در حال جنگ را افزایش می‌دهند. طبعاً‌ انتقاد برخی محافل نسبت به اعطای این امتیازهای جدید، نظیر تخفیف اقساط وام‌های دولتی و بدهی‌های بانک‌های خصوصی، از سوی دولت محکوم می‌شود.

تخمین تعداد کل تلفات سعودی‌ها  در جنگ یمن کار دشواری است. بنا به ارزیابی برخی کارشناسان، این رقم در طول هیجده ماه نخستِ جنگ یمن به «چند صد» نفر می‌رسد. منابع دیگر، تعداد نظامیان کشته‌شده را بین ۱۵۰۰ و ۳۰۰ نفر و تعداد مجروحان را تا بسیت هزار نفر در کل این دوره چهارساله تخمین زده‌اند. از نظر حوثی‌ها نیز تعداد تلفات عربستان، بالا بوده است.

روزنامه سعودی الریاضگزارش کرده که از آغاز سال ۲۰۱۹ تا کنون، شاهزاده‌ها و مقامات محلی مراتب تسلیت خود را به خانواده‌های ۶۹ سرباز ابراز کرده‌اند، رقمی که کوچک به نظر می‌رسد. اکثر این کشته‌شدگان سرباز وظیفه بودند و مرگ آنها به خاطر حضور شاهزاده‌ها و مقامات در مراسم یادبودشان خبری شده است. بیش از نیمی از آنها اهل مناطق جنوب‌غربی عربستان سعودی، نظیر جیزان، بودند. درحالی‌که الریاض از متوسطِ ده کشته در هر ماه خبر داده بود، اهالی مناطق جنوبی در رسانه‌های اجتماعی تلفات نظامی و غیرنظامی بسیار بیشتر می‌دانند.

پرداخت غرامت به سربازان و خانواده‌های پرجمعیت‌شان در مناطق فقیر جنوبی، که زادگاه بیشتر سربازان مستقر در مرز یمن است، اهمیتی سیاسی دارد. کمک‌های مالی خستگی نبرد را تسکین می‌دهد و اگر رغبت به خدمت سربازی را را افزایش می‌دهد. به‌خصوص در این زمان که بازسازی و تقویت قدرت نظامی عربستان سعودی برای رهبران آن کشور در اولویت قرار دارد.

علاوه بر هزینه زیرساخت‌های آسیب‌دیده و تعطیلی فرودگاه‌ها، پرداخت غرامت به نظامیان از جمله پرخرج‌ترین اقدامات دولت به منظور جبران خسارت‌های وارده به هزاران آواره غیرنظامی براثر جنگ فعلی یمن و درگیری‌های سال ۲۰۰۹ بوده است.

پیشتر، غیرنظامیان در اعتراض به آوارگی و جابه‌جایی‌اجباریِ تحمیل‌شده از سوی دولت و به تأخیر افتادنِ پرداخت غرامت‌ پس از چند نوبت تخلیه مناطق مسکونیِ نزدیک مرز دست به اعتراضاتی زده بودند. اکنون روزنامه‌های داخل عربستان گزارش می‌دهند که دولت در صدد جبران مافات است. پروژه‌های توسعه‌ در جنوب کشور ادامه‌ همان استراتژی قدیمیِ تخفیف خستگی رزم در میان غیرنظامیانی است که به آنها غرامت پرداخت نشده، اما زندگی‌شان به‌طور کلی‌ بر اثر پیامدهای ناشی از جنگ آسیب دیده است.

رتوریک مذهبی و ادبیات دینی نیز برای تشویق میهن‌پرستی و روحیه فداکاری مورد استفاده قرار گرفته است، همان رتوریکی که در موارد دیگر، به‌خصوص وقتی پای باز کردن فضا برای لیبرالیزیسیون اجتماعی  در میان باشد،‌ توجه چندانی به آن نمی‌شود. در هرحال،‌روحانیان معروف سعودی هنگام بازدیدهایشان از مرز جنوبی کشور و در خطابه‌هایشان در محل زندگی خود، برای صحبت از جنگ به زبان دین و مذهب متوسل می‌شوند.

در اوایل ماه جاری، وزارت امور اسلامی دوره‌ آموزشی‌ای برای امامان جماعتِ ساکن مناطق مرزی ترتیب داد تا به آنها آموزش داده شود که چطور با «دکترین» حوثی مقابله کنند، و «دکترین یکتاپرستی» و «آموزه‌های مذهبی شیخ محمدبن عبدالوهاب» را تبلیغ کنند. به سربازان سعودی در داخل عربستان «مرابطون» [پاسداران] گفته می‌شود که ارجاعی مذهبی دارد به جایگاه رفیع و باارزش سربازانی که از مرزها در مقابل نفوذ متجاوزان به کشور محافظت می‌کنند. حفاظت از قلمرو سلطنت معمولاً با «جهاد» برای دفاع از «آموزه مدهبی»، «مسلمانان»، و «سرزمین دو مسجد مقدس» برابر دانسته می‌شود. حوثی‌های زیدی «مجوس» خوانده می‌شوند، اصطلاحی که برای اشاره به زرتشتیان، و بنابراین غیرمسلمانان، به کار می‌رود. به آنها «مشرکین» نیز گفته می‌شود که خط و ربط‌های مذهبی و تاریخی‌ای با «صفویان» (اشاره به صفویان ایران) و «رافضیان» به معنای «منکران» (اشاره به شیعیان دوازده امامی) دارند.

چنین نام‌گذاری‌ها و تبلغاتی باعث می‌شود، مبارزه با حوثی‌ها وظیفه‌ای دینی تلقی شود. این نام‌گذاری‌ها همچنین بین برخورد نظامی با حوثی‌ها و جنگ علیه یمن —که بسیاری از اهالی جنوب عربستان پیوندهای خانودگی و اعتقادی با آن دارند— تمایزگذاری می‌کنند. این گفتار به‌شدت فرقه‌گرایانه از زمان درگیری‌های سال ۲۰۰۹ یمن، در جنوب عربستان شکل گرفته و تقویت شده است. گفتار مذکور فشارها بر قبایل جنوبی و همچنین اسماعیلیان و کسانی که روابط ویژه‌ای با حوثی‌ها داشته‌اند را افزایش داده است. آن قبایل به‌طور پیوسته تحت این فشار اجتماعی و سیاسی‌ هستند که برای اثبات میهن‌پرستی‌شاناصول دینی‌شان را زیر سؤال ببرند.

روایت مذهبی و سیاست‌های مالی نه فقط جلوی شکلگیری فشارهای داخلی برای پایان دادن به عملیات نظامی در یمن را گرفته اند، بلکه در حقیقت تعداد رو به افزایشِ کشته‌‌ها و تلفات عربستان سعودی را نیز عادی جلوه می‌دهند. با وجود این، چنین سیاست‌هایی با اصلاحات اجتماعی و اقتصادی‌ای که پادشاهی عربستان سعی در پیاده‌سازی آنها دارد، سازگار نیستند. تا اینجای کار، افزایش حملات حوثی‌ها، کنترل سفت و سخت دولت بر جریان اطلاعات، و منابع و امکانات عظیم رژیم پادشاهی، در تقویت و تحکیمِ حسِ میهن‌پرستیِ سعودی‌ها موفق بوده است و در عین حال به مقامات اجازه داده چالش‌های ناشی از جنگ و درگیری را به جنوب کشور محدود کنند.

منبع:‌ دیوان

در همین زمینه