نفت زمانی عربستان را ساخت ــ آیا بی‌آبی نابودش خواهد کرد؟
سرانه مصرف آب برای هر فرد در عربستان سعودی دو برابر متوسط جهانی است؛ یعنی معادل ۲۶۳ لیتر در هر روز. همزمان ذخایر آب زیرزمینی این کشور رو به اتمام است.
روت مایکلسون
مسابقات آبی در جده، ۲۰۱۸
بطری‌های آب روی ریل گردان کارخانه آب بیرین در ریاض قِل می‌خورند و همزمان یک حوضچه آب روی زمین بتنی پرآب‌تر می‌شود. در یک انبار دیگر، صدای وزوز خفیفی از مخزن‌ها حین تصفیه شش مرحله‌ای آبی به گوش می‌رسد که از سفره‌های آب زیرزمینی پرارزش برداشت می‌شود.
احمد سفر الاسماری، یکی از مدیران دو کارخانه بیرین در ریاض می‌گوید: «در عربستان سعودی، تنها دو منبع آب وجود دارد: دریا و چاه‌های عمیق. ما در منطقه مرکزی هستیم، بنابراین تنها چاه‌های عمیق داریم.»
اسماری می‌گوید که درباره آینده تأمین آب عربستان سعودی نگران نیست: «پژوهش‌ها نشان می‌دهند که برای ۱۵۰ سال دیگر آب داریم. ذخیره‌های زیادی در عربستان سعودی داریم ــ مشکلی در این زمینه نداریم.»
این پیش‌بینی برای کسی که حرفه‌اش فروش آب است، چندان عجیب نیست. اما پیش‌بینی‌های قاطعانه او با واقعیت‌ها سازگار نیستند.
یک کارشناس آب‌های زیرزمینی در دانشگاه ملک فیصل ۲۰۱۶ پیش‌بینی کرده بود که ذخایر آب زیرزمینی عربستان تنها کفاف مصرف برای ۱۳ سال دیگر را می‌دهد.
سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد در ۲۰۰۸ اعلام کرده بود که «منابع آب زیرزمینی عربستان با نرخ پرشتابی خالی می‌شوند. بیشتر آنها از سفره‌های آب زیرزمینی عمیق و فسیلی بیرون کشیده شده اند و بنا بر برخی پیش‌بینی‌ها، این منابع بیش از ۲۵ سال دیگر دوام نخواهند آورد.»
در کشوری که به ندرت باران می‌بارد، عادت به بیرون‌کشیدن آب‌های زیرزمینی ــ همچون در کارخانه بیرین ــ خطرناک است: آب زیرزمینی ۹۸ درصد کل آب شیرین در عربستان سعودی را تشکیل می‌دهد.
در واقع، نفت بود که دولت مدرن سعودی را ساخت، اما نبودِ آب در صورت پیدانشدن راه‌حل‌های ریشه‌ای می‌تواند آن را نابود کند.
این وضعیت اضطراری در ریاض چندان به چشم نمی‌خورد. شهر گرفتار رونق شدید ساخت‌و‌ساز است و آسمان‌خراش به آسمان‌خراش می‌افزاید.
علی‌رغم اینکه همه می‌دانند این شهر در صحرا ساخته‌شده نفسِ وجودش را به کشف نفت در ۱۹۳۸ مدیون است، آدم‌های انگشت‌شماری اهمیت آب را در این رابطه می‌دانند. دهه‌ها تلاش برای آبادکردن صحرا و افزایش جمعیت شهر به پروژه‌های کشاورزی برای کاشت محصولاتی راه برد که آب زیادی مصرف می‌کردند (همچون گندم).
درحالی‌که بسیاری دقت پیش‌بینی خوش‌بینانه ریاض درباره ذخایر نفتی‌اش را به پرسش می‌کشند، تهدید کمبود آب حتی مسأله‌ای بزرگ‌تر است. سرانه مصرف آب برای هر فرد در عربستان سعودی دو برابر متوسط جهانی است؛ یعنی معادل ۲۶۳ لیتر در هر روز. این رقم رو به افزایش است، همراه با تغییرات اقلیمی که به تنش آبی در این کشور انجامیده.
عربستان مارس سال جاری میلادی برنامه «قطره» را راه‌اندازی است؛ برنامه‌ای برای کاهش مصرف آب شهروندان. هدف این برنامه کاهش سرانه مصرف اب از ۲۶۳ لیتر به ۲۰۰ لیتر تا ۲۰۲۰ و به ۱۵۰ لیتر تا ۲۰۳۰ است.
عربستان به دنبال اصلاح صنعت کشاورزی خود است که آب زیادی مصرف می‌کند. به همین خاطر دولت دیگر مشوق‌های مالی برای تولید غلات اعطاء نمی‌کند. برخی شرکت‌های تهیه غذای دام نیز زمین‌هایی در ایالات متحده یا آرژانتین برای کاشت غذای دام خریده اند.
برنامه تحول ملی عربستان سعودی، موسوم به «ویژن ۲۰۲۰»، می‌خواهد میزان برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی جهت مصرف کشاورزی را نیز به شکل قابل توجهی کاهش دهد.
دکتر ربکا کلر، یک مشاور تحلیل ژئوپولتیک و اطلاعات به روزنامه بریتانیایی «گاردین» در این‌باره می‌گوید: «عربستان سعودی چهاربرابر آبی که در سفره‌های زیرزمینی قابل احیا است، آب مصرف می‌کند.»
شیرین‌کردن آب دریا همواره طرح طلایی برای مقابله با تهدید فزاینده کمبود آب در خاورمیانه دانسته شده. عربستان سعودی در جهان پیشروی شیرین‌سازی آب دریا است و ۳۱ تأسیسات آب‌شیرین‌کن فعال دارد. ۵۰ درصد آب مصرفی در عربستان از این محل تأمین می‌شود.
اما شیرین‌کردن آب هزینه بسیاری بالایی دارد. به گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، شیرین‌سازی آب در ۲۰۱۶ در سرتاسر خاورمیانه تنها ۳ درصد آب را تأمین می‌کرد، اما هزینه انرژی این کار برابر ۵ درصد کل هزینه انرژی مصرف‌شده بود.
نخستین تأسیسات آب‌شیرین‌کن عربستان که قرار است با انرژی خورشیدی کار کند، در سریع‌ترین زمان ۲۰۲۱ به راه می‌افتد.
شیرین‌سازی به محیط زیست نیز آسیب می‌زند و ذرات آلاینده را وارد هوا می‌کند و زیست‌بوم دریایی را نیز به خطر می‌اندازد.
به باور کارشناسان اما بزرگترین چالش عربستان سعودی همان تغییر الگوی مصرف است. به ویژه اینکه پروژه‌های برنامه توسعه جدید این کشور ــ «ویژن ۲۰۳۰» ــ پای هزاران توریست را نیز به این کشور باز خواهد کرد.
نظرها
نظری وجود ندارد.