چرا هیچ زنی نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری افغانستان نشده است؟

مدت‌ زیادی تا برگزاری چهارمین انتخابات ریاست جمهوری، در افغانستان نمانده است. ۱۸ تن در این انتخابات برای رسیدن به کرسی ریاست جمهوری خودشان را نامزد کرده‌اند اما، هیچ زنی در میان آنها نیست. با این حال برخی از معاونان اول و دوم نامزدان مرد در انتخابات پیش رو، از میان زنان برگزیده شده‌اند. از میان نامزدان مطرح این انتخابات، معاون دوم رحمت الله نبیل، یک زن است: مسعوده جلال. او کسی است که در نخستین انتخابات ریاست جمهوری افغانستان، پس از سرنگونی رژیم طالبان درسال ۱۳۸۳ تنها نامزد زن در این انتخابات بود.

زنان همواره نقش پررنگی در رای‌دهی در انتخابات افغانستان داشته‌اند. در نخستین انتخابات ریاست جمهوری افغانستان پس از سرنگونی رژیم طالبان، هرچند زنان با شور و شوق فراوانی پای صندوق‌های رای رفتند؛ اما به جای دادن رای به تنها نامزد زن این انتخابات، بیشتر به نامزدان مرد رای دادند. در آن انتخابات، مسعوده جلال با گرفتن ۹۱۴۱۵ را که ۱.۱ درصد کل آرا را می‌ساخت، در میان ۱۷ نامزد مرد در جایگاه ششم این انتخابات قرار گرفت. برنده این انتخابات، حامد کرزی بود. چند دوره بعدتر اکنون اما، بانو جلال، در چهارمین انتخابات ریاست جمهوری افغانستان، به حیث معاون دوم رحمت‌الله نبیل در کنار مراد علی مراد در دسته انتخاباتی امنیت و عدالت، با ۱۷ نامزد دیگر رقابت می‌کند.

در قانون اساسی افغانستان، هیچ محدودیتی برای نامزدی زنان در انتخابات ریاست جمهوری وجود ندارد. در این قانون به همه شهروندان افغانستان، حق انتخاب شدن وحق انتخاب کردن داده شده‌ است. در سه انتخابات پیشین در افغانستان، حداقل یک یا دو زن نامزد برای کسب کرسی ریاست جمهوری شده بودند، این بار اما هیچ زنی جرأت نکرده است که برای رسیدن به کاخ ریاست جمهوری، با مردان بخت آزمایی بکند. در حالی‌که پیش از نام نویسی نامزدان انتخابات ریاست جمهوری، گمانه زنی‌ها و زمزمه‌هایی در مجالس سیاسی در میان سیاستگران از نامزدی برخی از زنان مطرح نیز وجود داشت.

ماده سی وسوم قانون اساسی افغانستان: اتباع افغانستان، حق انتخاب کردن و انتخاب شدن را دارا می‌باشند. شرایط و طرز استفاده از این حق، توسط قانون تنظیم می‌گردد.

جمعیت افغانستان از ۳۲ تا ۳۴ میلیون، تخمین زده شده است. با این حساب، تقریبآ نیمی از جمعیت کشور را زنان می‌سازند و نقش آنان نیز در به قدرت رسانیدن مردان در انتخابات برجسته بوده است. زنان در انتخابات پیشین پارلمانی ۳۳ درصد کل رای دهندگان را می‌ساختند. بر بنیاد آمارهای کمیسیون مستقل انتخابات، بیش از چهار میلیون رای‌دهنده انتخابات پارلمانی افغانستان زنان بوده‌اند.

زنان از چالش‌های فراوانی از بهر نامزدی در انتخابات ریاست جمهوری، سخن می‌گویند. دکتر فروزان فنا، یکی از دو نامزد زن در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ در کشور، بود. شهلا عطا تنها رقیب زن بانو فنا در این انتخابات بود. تقریبآ چند ماه پس از برگزاری این انتخابات، بانو عطا در درون خانه‌اش در کابل به دست  افراد ناشناس به قتل رسید.

دکتر فروزان فنا، به رادیو زمانه می‌گوید کارزارهای انتخاباتی‌اش را با چالش‌ها و نگرانی‌های زیادی به پیش می‌برد. بانو فنا، با ناخشنودی‌های فراوان از دوران پیکارهای انتخاباتی‌اش، می‌گوید که نبود امنیت و عدم استقلال مالی زنان سبب شده است که زنان برای رسیدن به کرسی ریاست جمهوری، خودشان را نامزد نسازند و از همین رو رقابت با مردان که د راین روند هزینه‌های بلندی می‌کنند، دشوار خواهد بود. دکتر فنا، در انتخابات پارلمانی پیشین نیز از کابل نامزد شده بود اما نتوانست به مجلس نمایندگان راه یابد. آن انتخابات هم با تخطی‌ها و تخلف‌های بسیاری همراه بود. 

فروزان فنا، نامزد پیشین انتخابات ریاست جمهوری افغانستان می‌گوید: 

«مشکلات فراوانی در برابر زنان وجود دارد. در انتخابات ریاست جمهوری افغانستان در سال ۱۳۸۸ برای مصارف انتخاباتی‌ام من و برادرم خانه‌هایمان را فروختیم. عدم استقلال مالی زنان، یکی از چالش‌های اساسی است. نبود امنیت چالش بزرگی است. من بارها در جریان کارزارهای انتخاباتی، با تهدیدها از سوی حلقه‌هایی روبه‌رو شدم اما پا به عقب نکشیدم. در انتخابات پارلمانی نیز، حق من را خوردند، درحالی که رای بلندی برای پیروزی در کابل، داشتم.»

در قانون اساسی افغانستان، چگونگی شرایط نامزدی در انتخابات ریاست جمهوری نیز روشن شده است.

ماده شصت و دوم قانون اساسی افغانستان: شخصی که به ریاست جمهوری کاندیدا می‌‌شود، تبعه افغانستان، مسلمان و متولد از والدین افغان بوده و تابعیت کشور دیگری را نداشته باشد. در روز کاندیدا شدن سن وی از ۴۰ سال کمتر نباشد؛ از طرف دادگاه به ارتکاب جرایم ضد بشری، جنایت و یا حرمان از حق مدنی محکوم نشده باشد. هیچ شخص نمی‌تواند که بیش از دو دوره به حیث رییس جمهور انتخاب گردد.

این بار اما، در انتخابات ریاست جمهوری شمار معاونین نامزدان بیشتر از پیش است. یکی از آنان فریده مومند، معاون نخست احمد ولی مسعود در انتخابات است. بانو فریده نیز، در کنار چالش‌های اقتصادی و امنیتی، باورهای ناپسند سنتی را درباره زنان به ویژه نامزدان ریاست جمهوری، بسیار جدی می‌داند. بانو مومند به رادیو زمانه می‌گوید که زنان توانایی ریاست جمهوری را در افغانستان دارند.

فریده مومند، معاون نخست احمد ولی مسعود می‌گوید:

«چالش اساسی زنان مشکلات اقتصادی است. زنان توانایی مصارف هنگفت انتخاباتی را ندارند. زنان از پشتیبانی‌های کشورهای بزرگ و تاثیرگذار در افغانستان نیز، بی‌بهره هستند. روابط زنان با سیاستگران، رهبران قومی و مذهبی نیز برای پشتبانی‌های انتخاباتی نسبت به مردان محدودتر است. باورهای حاکم و سنت‌های ناپسند در جامعه نیز، از چالش‌های بزرگی هستند که دست‌رسی زنان را به کرسی ریاست جمهوری، کوتاه می‌سازد.»

نبود امنیت اما چالش اساسی برای زنان شمرده می‌شود. نامزدان مرد نیز، عدم استقلال مالی زنان و نبود امنیت برای زنان را از عوامل اساسی نامزد نشدن زنان در انتخابات ریاست جمهوری، می‌خوانند. فرامرز تمنا، نامزد انتخابات ریاست جمهوری افغانستان، به زمانه می‌گوید که ممکن است یکی از عوامل نامزد نشدن زنان در انتخابات ریاست جمهوری، همین مسایل باشد.

فرامرز تمنا، نامزد انتخابات ریاست جمهوری افغانستان، می گوید:

«بر بنیاد قانون فرصت وحق برای همه داده شده‌ است، اما چالش‌های بسیاری هم هستند که مانع نامزدی زنان در انتخابات ریاست جمهوری می‌شوند. نداشتن پشتوانه مالی، چالش بزرگ برای زنان ممکن است باشد و این سبب شده است تا زنان جرأت نامزدشدن نکنند.»

انتخابات ریاست جمهوری افغانستان، به روز ششم ماه میزان امسال برگزار می شود. زلمی رسول، از نامزدان پیشتاز سومین انتخابات افغانستان در سال ۱۳۹۳ در نخستین روزهای کارزارهای انتخاباتی به سود محمد اشرف غنی گذشت و دسته انتخاباتی محمد حنیف اتمر نیز بنا بر مشکلاتی، از هم پاشید. ظاهرآ، آقای اتمر صلح را با طالبان به برگزاری انتخابات اولویت داده بود.

پیش از این نیز، گزارش‌هایی پخش شده بود مبنی بر اینکه که طالبان، گفته بودند که زنان حق کار و تحصیل خواهند داشت اما نمی‌توانند رییس جمهوری افغانستان شوند. در آن زمان، این حرف‌های طالبان با واکنش‌های زیادی در میان مردمان کشور به ویژه در میان زنان فعال همراه شده‌ بود.

نکته اینکه زنان افغانستان، پس از سرنگونی رژیم طالبان در سه دور انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی در کشور، با رفتن به پای صندوق های رای، حماسه آفریده‌اند اما در این مدت، هیچ زنی حتی رییس مجلس نمایندگان افغانستان نشده است.