چرا مکارم شیرازی و نوری همدانی با ساخت فیلمی درباره مولانا مخالف‌اند؟

قرار است دو سرمایه‌گذار ایرانی و ترکیه‌ای هزینه فیلمی پیرامون زندگی مولانا در قونیه را تأمین کنند. ناصر مکارم شیرازی و حسین نوری همدانی، دو مرجع تقلید شیعه اعلام کردند ساخت فیلم درباره زندگی مولانا سبب ترویج تصوف می‌شود و به همین سبب از نظر شرعی جایز نیست.

سه شاعر بزرگ فارسی‌زبان، یعنی فریدالدین عطار، جلال‌الدین رومی و سعدی محصول دوران فروپاشی خلافت اسلامی در بغداد‌ند. از میان این سه شاعر، مولانا به دلیل آنکه هم در بلخ و هم در قونیه سکونت داشته، سبب نزدیکی فرهنگی ایران با ترکیه و افغانستان است. ساخت فیلمی درباره زندگی مولانا چه در بلخ و چه در قونیه، اگر تحریف شده نباشد، ممکن است به درک فرهنگی مشترک بین سه کشور بدون واسطه تشیع کمک کند. احتمالاً به همین دلیل و نیز به سبب وحشت از تصوف به عنوان بدیل دین که خشونت دینی را در تاریخ ایران همواره مهار کرده است، گروهی از طلاب دست به دامان ناصر مکارم شیرازی شده‌اند. این گروه از طلبه‌ها در نامه‌ای به مکارم  مولانا را به «فساد در عقیده» و توهین به «حضرت صدیقه» متهم کرده و ادعا کرده‌اند که ساخت فیلم درباره زندگی مولانا جلال‌الدین «عواقب خطرناکی» خواهد داشت. مکارم شیرازی نیز پاسخ داده است:

« این کار [ساخت فیلم درباره زندگی مولوی] سبب ترویج فرقه ضالّه صوفیه می‌شود، شرعاً جایز نیست و باید از آن خودداری کرد.»

حسین نوری همدانی نیز در پاسخ به «طلاب و فضلای» قم نوشته است ترویج صوفیه «به هر شکل باشد جایز نمی‌باشد و حرام است.»

فروپاشی خلافت اسلامی در فلات ایران

ظهور جلال‌الدین محمد بلخی معروف به مولانا در قرن هفتم مرهون فروپاشی بساط خلافت اسلامی است. ذبیح‌الله صبا در تاریخ ادبیات می‌نویسد:

«ایران که در گیر و دار حمله مغول و تشکیل و ادامه دولت ایلخانی بزرگترین ضربات سیاسی و اجتماعی را تحمل کرده بود، بر اثر عوامل مساعدی که برایش پیش آمده بود به پیروزی‌های بزرگ در زمینه رواج و انتشار زبان، نثر و نظم پارسی نایل گردید و زمینه را برای تأسیس یک فرمانروایی وسیع ادبی و فرهنگی در چند قرن برای خود فراهم کرد.»

با برآمدن صفویان و شیعه‌گری که دو قرن و نیم هم به درازا کشید این دوران شکوفایی ادبی و فرهنگی در فلات ایران که تاجیکان و ترکان و پشتون‌ها و مسلمانان آسیای مرکزی را به هم نزدیک می‌کرد به پایان رسید و فرقه ‌گرایی مذهبی که متضمن سلطه آخوند شیعه بود بر جای آن نشست.

شهرت جهانی خیام (نیشابور- قرن ششم)، مولوی (قونیه، قرن هفتم) و حافظ (شیراز، قرن هشتم) مدیون این دوران شکوفایی‌ست، در حالی‌که به گفته برخی مورخان مانند ادوارد براون «در ۲۲۰ سال حکومت صفویه حتی یک شاعر جهانی از فرهنگ فارسی بیرون نیامد.»

تاریخ‌نگاران می‌گویند در زمان صفویه در اثر کشتار سرآمدان جامعه به دست شریعتمداران شیعه ۵۱ شاعر فارسی‌زبان، کسانی مانند صائب تبریزی، کلیم کاشانی و عرفی شیرازی به دربار هند پناه آورده بودند و در تبعید روزگار می‌گذراندند.

سید خلیل عالی‌نژاد، تنبورنواز کرمانشاهی که شعر جانسوز وداع مولانا با شمس تبریزی را اجرا کرده در آبان ۱۳۸۰ به دست افراد ناشناس در خانه‌اش در گوتنبرگ سوئد به قتل رسید.

تصوف به عنوان تهدیدی برای امنیت جمهوری اسلامی

پیش از این آیات سید علی خامنه‌ای، سید محمد رضا گلپایگانی، فاضل لنکرانی و علی سیستانی هر یک در فتواهایی اهل تصوف را تکفیر و معاشرت مسلمانان شیعه را با آنان جایز ندانسته بودند. نهادهای امنیتی صوفی‌گری و گرایش به تصوف را به عنوان تهدیدی برای امنیت جمهوری اسلامی درک می‌کنند. در جستار « بررسی تأثیر فرقه تصوف در امنیت جمهوری اسلامی ایران» آمده است:

«در حال حاضر که ایران اسلامی دوران بسیار حساس توسعه سیاسی و اقتصادی را سپری می‌کند شایسته است مفهوم امنیت و مختصات آن بر اساس فرهنگ غنی اسلامی مطالعه گردد. تبیین همه‌جانبه امنیت، نیازمند مطالعه و بررسی همه‌جانبه‌ای است؛ یک مورد از آنها موضوع فرقه‌ها است و از درون این فِرَق، پرداختن به فرقه تصوف دارای اهمیت است چرا که ریشه بسیار دیرینه در جهان اسلام به‌ویژه در فرهنگ این آب‌وخاک دارد.»

قرار است فیلم «مست عشق» به کارگردانی حسن فتحی (سریال شهرزاد) و با بازی شهاب حسینی در نقش شمس تبریزی و پارسا پیروزفر در نقش مولوی در قونیه ترکیه فیلمبرداری شود. فیلمبرداری از صحنه‌های این فیلم هنوز آغاز نشده است.

حسن فتحی به ساخت آثار خوش آب و رنگ که تاریخ را تحریف می‌کند شهرت دارد. این احتمال هم وجود دارد که اصولاً نگرانی طلبه‌ها بی‌مورد بوده باشد و روایتی تحریف‌شده از زندگی مولانا در قونیه و رابطه او با شمس تبریزی در انتظار مخاطبان تلویزیون جمهوری اسلامی بوده که اکنون سرنوشت آن با فتوای مکارم و نوری همدانی در ابهام قرار گرفته است.

بیشتر بخوانید: