در چرخه سوم نشست شورای حقوق بشر سازمان ملل برای بررسی وضعیت ایران چه گذشت؟

روز جمعه ۸ نوامبر ۲۰۱۹/ ۱۷ آبان ماه ۱۳۹۸، نشست چرخه سوم شورای حقوق بشر سازمان ملل برای بررسی وضعیت حقوق بشر در ایران با حضور نمایندگانی از کشورهای سراسر جهان در ژنو سوئیس برگزار شد. هیأت نمایندگی جمهوری اسلامی ایران به سرپرستی محمدجواد لاریجانی و نمایندگانی از مجلس، قوه قضائیه و دولت در این جلسه حضور داشت.

حسن نایب‌هاشم، فعال برجسته حقوق بشر و از حاضران در نشست امروز، در باره این جلسه و رفتار هیأت ایرانی به زمانه می‌گوید:

«با توجه به اینکه در آستانه تصویب قطع‌نامه جدیدی علیه ایران در مجمع عمومی سازمان ملل هستیم، لاریجانی در راستای سفید‌نمایی وضعیت حقوق بشر در ایران بسیاری از دروغ‌های خود را مطرح کرد به این امید که کشورهای شرکت‌کننده، حرف‌های دروغ او را باور کنند.»

مکانیسم بررسی دوره‌ای حقوق بشر معروف به یو پی آر اما از مهم‌ترین برنامه‌های دوره‌ای شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد است که طی آن تمامی کشورهای عضو موظف به ارائه گزارش در خصوص وضعیت حقوق بشر در کشور خود هستند و دیگر کشورها پیشنهادهایی را برای اجرا مطرح می‌کنند.

به عنوان مثال نماینده عربستان سعودی در بخشی از پیشنهادهای خود در نشست امروز ضمن اشاره به نقض حقوق اقلیت‌ها در ایران، خواستار پایان یافتن حمایت تسلیحاتی و مالی ایران از گروه‌های شبه نظامی در منطقه از جمله حزب‌الله لبنان شد.

نماینده دولت آلمان نیز توقف فوری اعدام‌ها به ویژه اعدام کودکان در ایران را خواستار شد. این نماینده در ادامه راهکارهای پیشنهادی خود از مقامات ایران خواست تا شرایطی فراهم کنند که گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل در امور ایران بتواند از ایران بازدید کند.

نطق نماینده دولت آلمان با درخواست‌هایی همچون ضرورت استقلال قوه قضائیه از نهادهای امنیتی در ایران و همین‌طور اصلاح قوانین مربوط به همجنسگرایان همراه بود.

نکته برجسته در نطق سخنران اعزامی دولت فرانسه در این نشست اما این بود که حکومت ایران به بازداشت افراد خارجی و شهروندان دو تابعیتی در کشور خود پایان دهد.

در این نشست، نمایندگان دیگر کشورهای شرکت کننده از جمله ژاپن، ایتالیا، کویت، مکزیک، گرجستان، کره جنوبی و بسیاری از کشورهای دیگر هر کدام به صورت جداگانه پیشنهادها، مطالبات و راهکارهای خود مبنی بر بهبود وضعیت حقوق بشر در ایران را خطاب به هیأت نمایندگی جمهوری اسلامی قرائت کردند.

پیش از برگزار شدن این نشست اما سازمان عفو بین‌الملل در بیانیه‌ای از جامعه جهانی خواسته بود تا وخیم‌تر شدن وضعیت حقوق بشر در ایران را علنا محکوم کنند.

عفو بین‌الملل در این بیانیه از مقام‌ها و مسئولان جمهوری اسلامی هم خواسته بود تا محدودیت‌های وضع شده بر حق آزادی بیان، حق ایجاد تشکل و حق تجمع مسالمت‌آمیز را لغو کنند، به اعمال تبعیض علیه زنان و اقلیت‌ها خاتمه دهند، صدور احکام اعدام را بلافاصله به حال تعلیق درآورند و به اعمال شکنجه و سایر بدرفتاری‌ها، محاکمات ناعادلانه و جنایات مستمر علیه بشریت پایان دهند.

این بیانیه با یادآوری موارد گسترده نقض حقوق بشر در ایران خواستار ارائه راهکارهایی ملموس به مقامات و مسئولان ایران برای برطرف کردن این موارد از سوی کشورهای شرکت‌کننده در این نشست شده بود.

فیلیپ لوتر، مدیر بخش پژوهش‌ها و امور حقوقی خاورمیانه و شمال آفریقای عفو بین‌الملل در همین زمینه اعلام کرده بود فهرست موارد هولناک نقض حقوق بشر در ایران، از شمار هراس‌آور اعدام‌ها تا آزار بی‌امان و تعقیب کیفری مدافعان حقوق بشر، تبعیض فراگیر علیه زنان و اقلیت‌ها و استمرار جنایات علیه بشریت، نشانگر وخیم‌تر شدن شدید وضع حقوق بشر در کارنامه ایران است.

فیلیپ لوتر در همین باره با اشاره به قتل عام زندانیان سیاسی در دهه ۶۰ هجری خورشیدی گفته بود مقام‌ها و مسئولان ایران باید برای بهبود وضعیت وخیم و فاجعه‌بار کارنامه حقوق بشریشان تلاش کنند:

«این تلاش به علاوه به معنی افشای فوری حقایق مربوط به سرنوشت قربانیان کشتارها در سال ۱۳۶۷، متوقف کردن روند تخریب گورهای جمعی که حاوی اجساد قربانیان کشتارها بوده و محاکمه افرادی است که مظنون به دست داشتن در این جنایات علیه بشریت هستند.»

حسن نایب‌هاشم، مدافع حقوق بشر که در نشست چرخه سوم شورای حقوق بشر سازمان ملل در ژنو حضور داشت، در مورد چرایی تشکیل این جلسه و همچنین مسائل مطرح شده در آن به زمانه می‌گوید:

«این نشست روالی است که در مورد بررسی وضعیت حقوق بشر در کشورها هر پنج سال یک‌بار برگزار می‌شود. این دور از نشست‌ها به جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشوری که نقض شدید حقوق بشر در آن وجود دارد، اختصاص داشت.»

او در ادامه با اشاره به تعدد کشورهای شرکت کننده در این جلسه می‌گوید:

«۱۱۴ کشور برای ارائه پیشنهادهای خود به ایران نام‌نویسی کردند که با توجه به ضیق وقت، نمایندگان ۱۱۱ کشور امکان سخنرانی در بازه زمانی یک دقیقه و ۵ ثانیه‌ای پیدا کردند.»

این مدافع حقوق بشر در خصوص واکنش هیأت ایرانی به پیشنهادها و موارد مطرح شده از سوی نمایندگان کشورهای شرکت کننده در این نشست نیز می‌گوید:

«محمدجواد لاریجانی به عنوان رئیس هیأت اعزامی ایران به این جلسه همواره رفتاری توأم با بی‌احترامی نسبت به شورا داشته است. این بار نیز لاریجانی نه تنها همان روال گذشته خود را تکرار کرد بلکه حتی با قطع کردن نطق هادی شوشتری، نماینده مجلس که به عنوان یکی از اعضای هیأت اعزامی ایران در این نشست حضور داشت، درصدد برآمد تا فرصت بیشتری برای صحبت کردن پیدا کند.»

نایب‌هاشم اما با اشاره به واکنش تیم اعزامی جمهوری اسلامی در برابر پیشنهادها و راهکارهای ارائه شده از سوی کشورهای شرکت‌کننده در نشست امروز می‌گوید که بخشی از پاسخ‌های لاریجانی حاوی توصیه به دیگر کشورها و بسیاری از حرف‌های او دروغ بوده است.

او درباره چرایی این دروغ‌پردازی می‌گوید:

«با توجه به اینکه در آستانه تصویب قطع‌نامه جدیدی علیه ایران در مجمع عمومی سازمان ملل هستیم، لاریجانی در راستای سفید‌نمایی وضعیت حقوق بشر در ایران، بسیاری از دروغ‌های خود را مطرح کرد به این امید که کشورهای شرکت‌کننده، حرف‌های دروغ او را باور کنند.»

به گفته نایب‌هاشم، در واقع لاریجانی گمان می‌کند از طریق بیان اظهارات خلاف واقع می‌تواند بر رأی کشورهای عضو سازمان ملل تاثیر‌گذار باشد.

اما این تنها نایب‌هاشم نیست که از رفتار و اظهارات نمایندگاه ایران و شخص محمدجواد لاریجانی انتقاد می‌کند. شیرین عبادی، حقوقدان و برنده جایزه صلح نوبل در همین باره در کانال تلگرامی خود می‌نویسد:

«دروغ‌های او (محمدجواد لاریجانی) چنان بارز و آشکار است که بیشتر شبیه جوک است تا سخنان یک مقام رسمی. و تلخ‌ترین بخش این جوک که نمی‌دانم باید به آن بخندیم یا گریه کنیم آن بخش است که گفته ما از آقای جاوید رحمان، گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل در امور ایران شکایت کرده‌ایم. او "مصاحبه با شبکه‌های معاند" را از دلایل اعتراض خودش به گزارشگر ویژه سازمان ملل در مسائل حقوق بشر ایران می‌داند.»

به گفته شیرین عبادی، گویا لاریجانی حتی نمی‌داند که گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل در امور ایران، کارمند دولت یا تابع قوانین و مقررات جمهوری اسلامی نیست و قوه قضائیه ایران نمی‌تواند برای او تعیین تکلیف کند که با چه کسی حرف بزند یا مصاحبه کند.

به نظر این حقوقدان، لاریجانی در سخنانش بیشتر خوش‌آمدن رهبر ایران و مخاطبان ایرانی‌اش را در نظر داشته تا مخاطبان بین‌المللی را.

عبادی علت این استدلال را چنین می‌نویسد:

«چون در جمع حاضران در نشست از یونان تا غنا کسی به سخنان بی‌پایه او اهمیت نداد و بسیاری از نمایندگان کشورها به ایران بابت نقض فاحش حقوق بشر تذکر دادند و نماینده ایران را به خاطر اعدام و به خصوص اعدام نوجوانان، شکنجه، رفتار نادرست با زندانیان و رعایت نکردن حقوق زنان مورد سرزنش قرار دادند.»

در پایان این نشست اما پیشنهادهای ارائه شده توسط نمایندگان کشورهای شرکت‌کننده توسط یک گروه سه نفره از کشورهای عراق، تونس و پرو در روزهای آتی تدوین شده و نتایج گفت‌و‌گوهای این سه کشور با جمهوری اسلامی تا روز سه‌شنبه هفته آینده ارائه می‌شود.