روز جهانی حقوق بشر: دادخواهی برای حقوق و کرامت انسانی

دهم دسامبر سال ۱۹۴۸ میلادی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، اعلامیه جهانی حقوق بشر به عنوان نقشه راه تمامی ملل برای پایان بخشیدن به جهانی مملو از نابرابری و جنگ، به تصویب رسید. تصویب این اعلامیه بستر‌ساز مبارزه با بی‌عدالتی و دفاع از حقوق انسانی برای فعالان حقوق بشر و نیز ملزم‌سازی دولت‌ها برای رعایت حقوق شهروندان شده است.

در این روز مدافعان حقوق بشر در کشورهای مختلف دیدگاه‌های خود را در راستای ارتقای حقوق انسانی به‌خصوص شعار هر سال این روز اعلام می‌دارند.

تمام افراد بشر آزاد به دنیا می‌آیند و از لحاظ حیثیت و حقوق انسانی با هم برابرند. این اولین جمله از ماده یک اعلامیه جهانی حقوق بشر است. اما آن‌چه امسال در روز جهانی حقوق بشر مورد توجه سازمان ملل قرار گرفته است، پررنگ کردن نقش جوانان در برجسته کردن جایگاه حقوق بشر است. «جوانان برای حقوق بشر به پا می‌خیزند» شعار روز جهانی حقوق بشر سال ۲۰۱۹ است با تاکید بر این امر که: هیچ‌کس برای تغییر جهان خیلی جوان نیست.

این شعار اما در حالی مطرح شده که دست‌کم در جغرافیای خاور میانه و کشورهای نفتی حوزه خلیج فارس، جنگ‌های نیابتی خانمانسوز، تنش‌های قومی و کشمکش‌های داخلی در کشورها موجب درگیر شدن جوانان بسیاری با جنگ و بی‌عدالتی و نقض حقوق بشر شده است. ده‌ها هزار نظامی و غیر‌نظامی گرفتار تیر و ترکش شده‌اند که آوارگی و شکل‌گیری موج وسیع پناهجویی حاصل آن است.

در حال حاضر محاصره اقتصادی و جنگ در یمن ۱۴ میلیون انسان را در معرض گرسنگی و قحطی قرار داده و بر اساس اعلام سازمان بین‌المللی حفاظت از کودکان، تنها در سال گذشته ۸۵ هزار کودک یمنی بر اثر شیوع بیماری و گرسنگی ناشی از جنگ، جان باخته‌اند.

سوریه بیش از ۸ سال است در آتش جنگ‌ و منازعات داخلی می‌سوزد. ماحصل این جنگ‌ها در سوریه تاکنون نزدیک به ۵۰۰ هزار کشته و حدود ۱۱ میلیون نفر آواره بوده است. ادامه جنگ در سوریه در حالی است که جامعه بین‌الملل و طرف‌های درگیر در این کشور همچنان چشم‌انداز روشنی برای پایان جنگ پیش روی نگذاشته‌اند.

در سویی دیگر، آتش جنگ در افغانستان بیش از چهار دهه است همچنان شعله‌ور مانده و از سال ۲۰۰۱ و پس از حمله آمریکا و متحدانش در ناتو به این کشور، نه تنها گروه‌های تروریستی نابود نشده‌اند بلکه با دخالت مخالفان و رقبای منطقه‌ای و جهانی آمریکا در افغانستان، امروزه خطر تروریسم فربه‌ شده در خلال جنگ در این کشور، بیش از گذشته امنیت ساکنان زمین را تهدید می‌کند.

حقوق بشر در ایران

و اما ایران:

۴۰ سال از استقرار حکومت جمهوری اسلامی در ایران می‌گذرد. در این چهار دهه مردم ایران نه تنها هشت سال جنگ ویرانگر میان دو دولت عراق و ایران را تحمل کردند، بلکه به دلیل زیاده‌خواهی حاکمان و مسئولان جمهوری اسلامی، هزینه جنگ‌های منطقه‌ای و ایجاد گروه‌های شبه نظامی وابسته به جمهوری اسلامی هم از جیب مردم ایران تامین شده است. تخاصم بی‌سرانجام رهبران ایران در چهار دهه اخیر با دول آمریکا و اسرائیل منجر به تحریم‌های کمرشکن اقتصادی علیه ایران شده که در این میان معیشت و حیات تمامی ایرانیان هدف این تحریم‌های اقتصادی سنگین و خرد کننده بوده است.

چیرگی بنیادگرایی اسلامی بر دستگاه‌های قضائی و امنیتی در جمهوری اسلامی سبب شده که بنا بر گزارش سازمان عفو بین‌الملل، ایران پس از چین در رتبه دوم اعدام شهروندان خود در جهان قرار گیرد.

طبق گزارش این سازمان، در سال ۲۰۱۹ حکومت ایران رکورد‌دار اعدام کودکان در جهان است به نحوی که ۹۷ کودک و نوجوان زیر ۱۸ سال از سال ۱۹۹۰ تا سال ۲۰۱۸ میلادی در ایران اعدام شده‌اند.

از سوی دیگر آزادی بیان از جمله مواردی بوده که طی ده‌ها سال از سوی دستگاه‌های امنیتی، قضایی و دیگر نهادهای دولتی همواره نقض شده است.

جاوید رحمان، گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور حقوق بشر ایران در دومین گزارش خود در سال جاری میلادی تأکید کرده که آزادی بیان در یک سال گذشته پیوسته محدودتر شده است. او همچنین از آزار و اذیت فعالان حقوق بشر، اقلیت‌های دینی به ویژه شهروندان بهایی ایران، وکلا، روزنامه‌نگاران، فعالان کارگری، فعالان دانشجویی، فعالان صنفی معلمان و همچنین زنان معترض به حجاب اجباری خبر داده و تأکید کرده که مقامات ایران همچنان تلاش می‌کنند آنها را مرعوب کنند.

در آبان ماه امسال هم با تصمیم شورای هماهنگی سران سه قوه، قیمت بنزین یک شبه به سه برابر افزایش یافت و شهروندان ایرانی در اعتراض به این مساله در بیش از ۲۷ استان و صدها شهر ایران به خیابان آمدند. نهادهای امنیتی و قضایی ایران اما در پاسخ به این اعتراضات نه تنها با قطع اینترنت راه‌های دسترسی ایرانیان را به جهان قطع کردند که به جای پاسخگویی به جوانان بیکار و به جان آمده از فقر و گرسنگی، صدها نفر از آنان را به گلوله بسته و بیش از هفت هزار نفر از شهروندان را بازداشت و زندانی کردند.

کشتار و قتل مخالفان سیاسی در ایران اما از همان ابتدای شکل‌گیری جمهوری اسلامی با تشکیل دادگاه‌های فرمایشی و منتسب کردن اتهامات واهی به زندانیان سیاسی آغاز شد. آن گونه که حسینعلی منتظری که در دهه ۶۰ به عنوان جانشین روح‌الله خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی در کتاب خاطرات خود شرح داده، پس از پایان جنگ ایران و عراق و شکست عملیات نظامی سازمان مجاهدین خلق علیه حکومت ایران، گروهی متشکل از چند نفر از جمله ابراهیم رئیسی، رئیس فعلی قوه قضاییه در ایران، هزاران نفر از فعالان سیاسی زندانی از گروه‌ها و احزاب مختلف را به جوخه‌های مرگ سپردند.

خاطره معینی، فعال حقوق بشر، روز ۷ دسامبر/ ۱۶ آذرماه در سمیناری که با هماهنگی کمیته همبستگی برای حقوق بشر در ایران و با حضور احزاب و سازمان‌های سیاسی مختلف در خارج از ایران در کشور نروژ برگزار شد، در سخنرانی‌ای با موضوع "دادخواهی، تلاش برای عدم فراموشی و اجرای عدالت" در مورد اعدام‌های سال ۶۷ گفت:

«در تابستان ۶۷ جمهوری اسلامی با برنامه‌ریزی مشخص و اقدام هماهنگ هر سه قوه و با صدور حکم و دستور شرعی خمینی مبنی بر کشتار زندانیان سیاسی و اجرای سریع حکم توسط نیروهای وزارت اطلاعات و قوه قضاییه به عنوان مجریان اصلی، یکی از کم‌سابقه‌ترین فجایع تاریخ ایران را رقم زد و در ادامه این جنایت با مخفی نگاه داشتن و دفن شبانه اجساد در گورهای جمعی، بر عمق و وسعت این جنایت افزود.»

دادخواهی، امری محال یا مسئولیتی اجتماعی؟

این فعال حقوق بشر در ادامه گفته‌های خود به مقایسه جنبش‌های دادخواهی در کشورهای مختلف جهان با جنبش دادخواهی در ایران پرداخت و گفت:

«دادخواهی همیشه در حرکت رو به جلو شکل و جلوه‌های بهتر و منظم‌تری به خود خواهد گرفت و بنا به ساختار اجتماعی، فرهنگی و سیاسی هر کشوری، ساز و کارهای خاص خود را پیدا می‌کند. هر چند که در کلیت وقتی به تمامی جنبش‌های موفق دادخواهی در دنیا می‌نگریم وجه اشتراکشان عدالت‌خواهی و کشف حقیقت است و گاهی حتی بدون اطلاع از حرکت‌های مشابه در دیگر نقاط جهان و به صورت خود‌جوش شکل گرفته‌اند و شبیه و مانند می‌شوند، به طور مثال تجمعات مادران شنبه در ترکیه، مادران میدان مایو در آرژانتین و مادران خاوران در ایران که با در دست داشتن عکس‌های عزیزانشان، رژیم‌های حاکم را به چالش می‌کشانند و آنان را در مقابل پرسش‌های خود قرار می‌دهند.»

رحمان ساکی سخنگوی کمیته همبستگی برای حقوق بشر در ایران اما در این سمینار با اشاره به شرکت گروه‌ها و احزاب مختلف در آن، به زمانه گفت:

«در خلال برگزاری این سمینار، نمایشگاه وسیعی از عکس‌های جان‌باختگان و اعدام‌شدگان در حکومت جمهوری اسلامی برگزار کردیم که این عکس‌ها قربانیان دهه ۶۰، قتل‌های زنجیره‌ای در دهه ۷۰، کشته‌شدگان سازمان مجاهدین خلق، قتل عام مردم معترض در ترکمن صحرا و جنگ مسلحانه علیه احزاب کرد که مخالف سیاست‌های جمهوری اسلامی بوده‌اند را در معرض دید جهانیان قرار می‌دهد.»

به گفته ساکی، برگزاری این سمینار فرصتی بود که برای اولین بار همه جناح‌های اپوزیسیون ایران اعم از چپ و راست با پرچم و نشان سازمان خود در کنار یکدیگر برای دادخواهی و رساندن صدای اعتراض مردم ایران به گوش جهانیان، دست به اقدامی مشترک بزنند.

در این سمینار که به مناسبت هفته صلح در نروژ برگزار شد، شادی صدر، فعال حقوق بشر و عضو سازمان عدالت برای ایران، شادی امین، فمنیست و فعال برابری جنسیتی، محمود امیری مقدم، مدیر سازمان حقوق بشر ایران و چند فعال حقوق بشر از سوی کمیته همبستگی برای حقوق بشر سخنرانی کردند.