قیام کوی دانشگاه: زنان فریاد زدند، مهرورزی کردند، مقاومت کردند
نسیم روشنایی- مهرورزی و مقاومت کنار هم در خیابان‌ها جریان داشت. زنان خارج از کوی با غذا دادن به دانشجویان و معترضان همراه و یاور معترضان بودند.
نسیم روشنایی
نمایی از ۱۸ تیر ۷۸-عکس از حسن سربخشیان
زمانه در مجموعه مطالبی که به تدریج منتشر خواهد شد، به بررسی حضور زنان در اعتراضات مدنی و سیاسی چند دهه اخیر خواهد پرداخت. این مطالب پس از انتشار در یک پرونده ویژه جمع‌آوری خواهند شد.
آیا زنان در اعتراض‌های کوی دانشگاه ۷۸ حضور فعال داشتند؟ ۲۰ سال از قیام ۱۸ تیر گذشته است و به ندرت از حضور زنان در آن اعتراضات سخن به میان می‌آید. این پرسش را با آسیه امینی، نویسنده و فعال زنان و علی افشاری، تحلیلگر و فعال سیاسی و عضو سابق شورای مرکزی دفتر تحکیم وحدت درمیان گذاشتم. امینی و افشاری هر دو بر کنشگری سیاسی و حضور زنان در اعتراضات آن دوره صحه گذاشتند.
آسیه امینی، روزنامه‌نگار، نویسنده و فعال زنان، از اولین خبرنگارانی بود که در کوی دانشگاه حاضر بود و خبرهای هفته اول اعتراضات را پوشش داد. او در ابتدا اخبار کوی دانشگاه پسران را پوشش داده بود و از غارت‌ها، خشونت‌ها، مقاومت‌ها و شجاعت‌ها نوشته بود. امینی درباره کوی دختران دانشگاه به زمانه می‌گوید:
«اتفاق اصلی در کوی پسران رخ داده بود. از پسرهای دانشجو شنیدیم که به کوی دختران هم حمله کرده بودند اما نه مثل کوی پسران. یعنی داخل اتاق‌ها نرفته بودند. اما لباس شخصی‌ها تا صبح کنار خوابگاه دختران از پشت نرده‌ها عربده می‌کشیدند و تعدادی از پسرهای خوابگاه هم از ترس اینکه اوباش حکومتی به خوابگاه دختران حمله کند به کمک دختران رفته بودند. البته دانشجو که به طور طبیعی در خوابگاه امکانات دفاع از خود ندارد.»
امینی بعدا به سراغ خوابگاه دختران هم رفته بود و روایت‌هایشان را شنیده بود. به گفته امینی خیلی از دختران می‌گفتند که جزو معترضان به توقیف روزنامه سلام بودند. امینی درباره حضور دختران در این قیام می‌گوید:
«در آن زمان گروه‌های دانشجویی را که به شرایط معترض بودند هم دختران و هم پسران تشکیل می‌دادند. تمایزی نبود. اما شاید این آگاهی جنسیتی و خواسته‌های جنسیتی که زنان امروز پس از ۲۰ سال دارند، آن زمان به طور واضح مطرح نمی‌شد. خواسته‌های آن زمان که در رسانه‌ها و عرضه عمومی بیان می‌شد، بر مسائل سیاسی متمرکز بود و در طی اعتراض‌ها، هم دختران و هم پسران هزینه دادند. حضور دختران در اعتراضات تیر ماه بسیار چشمگیر بود و اعتراضات اصلا «صرفا مردانه» نبود. دانشجویان و خبرنگارانی را که در طول آن دوران فعال بودند هم زنان و هم مردان تشکیل می‌دادند. نام بسیاری از خبرنگاران زنی که شبانه روز بودند و اخبار را پوشش می‌دادند یادم است و ارزش کارشان کمتر از زنان و مردان معترض نبود. اگر به عکس‌های اعتراض‌های آن زمان نگاه کنید هم این موضوع را نشان می‌دهد.»
گفت‌وگوی کامل با آسیه امینی، نویسنده و فعال زنان را می‌شنوید:
باز شدن حداقلی فضای سیاسی در دوران ریاست جمهوری خاتمی، در کنار مجموعه عواملی مانند سرکوب‌ها، قتل‌های زنجیره‌ای، نیرو گرفتن گروه‌های تندرو نزدیک به ولایت فقیه همچون سپاه، و خفقان سیاسی سبب شد تا دانشگاه دوباره فضایی شود برای مطالبه‌گری. برخی از گروه‌های دانشجویی می‌خواستند ساختار سیاسی تغییر کند. بسته شدن روزنامه «سلام» جرقه‌ای شد که به آتش اعتراض‌ها در دانشگاه و خیابان بدل شد. قیام کوی دانشگاه تیر ۷۸ دوباره دانشگاه و خیابان را هم فریاد کرد.
علی افشاری در جنبش اعتراضی ۱۸ تیر سال ۷۸ کوی دانشگاه تهران، عضو شورای مرکزی دفتر تحکیم وحدت و مسئول کمیته سیاسی بود. دفتر تحکیم وحدت رئیس و مسئول اصلی نداشت و مرکزیت آن به صورت شورایی اداره می‌شد. افشاری به زمانه می‌گوید:
«در شورای عمومی تحکیم و شورای مرکزی انجمن‌ها دختران در آن مقطع حضور داشتند، اما در شورای مرکزی تحکیم عضو زن نبود. البته در سالیان قبل یک عضو زن در جمعی ۷ تا ۹ نفره حضور داشت.»
به گفته افشاری در جنبش اعتراضی ۱۸ تیر که در واکنش به فاجعه یورش وحشیانه به کوی دانشگاه تهران شکل گرفت؛ زنان حضور چشمگیری داشتند. این حضور شامل عناصر زیر بود: اعضای دختر انجمن‌های اسلامی دانشجویان که توسط انجمن‌ها به دانشگاه تهران آورده شدند. دانشجویان دختر که به اعتراضات پیوستند. زنان بسیاری خارج از دانشگاه در اعتراض‌ها حضور داشتند.
افشاری در این‌باره می‌گوید:
«زنانی هم خارج از دانشجویان به حرکت اعتراضی پیوستند. در مراسم تریبون آزاد که در روزهای شنبه و یکشنبه جلوی سردر دانشگاه تهران و کوی دانشگاه تهران برگزار شد، چندین نفر از زنان و دانشجویان دختر صحبت کردند. یکی از خانم‌ها مادری بود که فرزندش در دهه ۶۰ اعدام شده بود. در جمعیت یکی از خانم‌ها روسری‌اش را برداشت و گفت ما خانم‌ها خواهان لغو حجاب اجباری هستیم.»
مهرورزی و مقاومت کنار هم در خیابان‌ها جریان داشت. زنان خارج از کوی با غذا دادن به دانشجویان و معترضان همراه و یاور معترضین بودند و با غذا رساندن به آنها از آنها مراقبت می‌کردند. افشاری می‌گوید که غذا رساندن زنان در روز شنبه شب در کوی دانشگاه تهران برای معترضان حال و هوای مادرانه‌ای به فضا داده بود.
به گفته افشاری در شورای منتخب متحصنین که در پایان تحصن دفتر تحکیم وحدت با انتخاب نمایندگان متحصنین به تفکیک دانشگاه‌ها تشکیل شد، نیز چند نفر از نمایندگان دانشجویان دختر بودند.
حضور زنان را حتی مقامات حکومتی نیز تایید کردند. اسدالله ناصح که آن زمان فرمانده لشکر سیدالشهدا بود در خبرگزاری تسنیم دراین باره می‌گوید: «بد نیست بنده برخی از صحنه‌هایی را که دیدم برای شما بازگو کنم. روبه‌روی دانشگاه تهران، خانمی ایستاده بود و علیه آشوبگران شعار می‌داد. ما از ایشان خواستیم کنار برود که اتفاقی برای ایشان نیفتد و صدمه‌ای به ایشان وارد نشود، اما اصلاً توجه‌ای نمی‌کرد و ایستاده بود. من ۳-۴ بار با ایشان صحبت کردم که کنار برود و خطراتی که متوجه ایشان است را گوشزد کردم، اما گوش به حرف ما نمی‌داد.»
بنابر گفته‌های آسینه امینی و علی افشاری و تصاویر و روایت‌های دیگری که از قیام تیر ۷۸ برجامانده، زنان نیز پابه‌پای مردان در اعتراضات حضور داشتند، فریاد زدند و هزینه دادند. حتی فرشته علیزاده، فعال دانشجویی دانشگاه الزهرا و مسوول برد انجمن این دانشگاه در میان درگیری‌های پس از حمله شبه‌نظامیان انصار حزب الله و پلیس به خوابگاه دانشجویان در کوی دانشگاه تهران در وقایع ۱۸ تیر ۱۳۷۸ ناپدید شد. افراد دیگری نیز کشته و ناپدید شدند. عزت ابراهيم‌نژاد کشته شد و تعداد واقعی کشته‌شدگان حوادث کوی دانشگاه و تظاهرات پس از آن هرگز به طور رسمی اعلام نشد.
زنان همراه با مردان برای گشودن فضای سیاسی مقاومت کردند و برای نخستین به‌طور فراگیر پس از دهه ۶۰ به خفقان و سرکوب نه گفتند. نه تنها دانشجویان زن، بلکه بسیاری از زنان معترض به سرکوب و مادرانی که فرزندانشان را در کشتار دهه ۶۰ از دست داده بودند و به مادران خاوران معروفند نیز حاضر بودند. همزمان زنانی هم بودند که نقش مراقبت از معترضان کوی دانشگاه را به‌عهده گرفتند.
رسانه‌ها و گفتمان حکومتی اما طوری وانمود می‌کند که زنان در طی مبارزات و اعتراضات مردمی چندان حاضر نبوده و ناگهان در دهه اخیر به کنشگری پرداخته‌اند. تاریخ را اما کنشگری و عاملیت کنشگران می‌نویسد. زنان جوانی که اکنون در اعتراض‌های مردمی سهم چشمگیری ایفا می‌کنند، سنت همان زنانی را ادامه می‌دهند که از پیش و پس از انقلاب ۵۷ برای آزادی و برابری مبارزه کرده‌اند.
نظرها
نظری وجود ندارد.