داروهای کنترل عفونت ویروس کرونا: بیم‌ها و امیدها

چین اعلام کرده است که آزمایش داروهای ضدویروسی را در بیماران مبتلا به ویروس کرونا آغاز می‌کند - یکی از این داروها از سال ۱۳۴۰ در درمان مالاریا استفاده می‌شده اما دارویی دیگر جدید است و مجوز استفاده از آن برای انسان‌ها هنوز صادر نشده است.

خبرگزاری دولتی شینهوا چین جمعه ۶ فوریه / ۱۷ بهمن خبر داد که بیمارستان "دوستی ژاپن و چین" قصد دارد آزمایش انسانی دو داروی ضدویروسی را برای بیش از ۷۰۰ بیمار مبتلا به ویروس کرونا آغاز کند.

تعداد ۳۰۸ مورد بیمار مبتلا به عفونت خفیف یا متوسط و ۴۵۳ بیمار که عفونت در آنها شدید است در بیمارستان‌های شهر ووهان تحت درمان دو داروی ضدویروسی قرار خواهند گرفت که در آزمایشگاه اثر آنها در کنترل عفونت موثر بوده است.

نام علمی ویروسی که در رسانه‌ها با نام ویروس ووهان شهرت یافته  2019-nCoV که از خانواده کروناویروس‌هاست. این ویروس تا عصر پنجشنبه ۱۶ بهمن، ۳۱ هزار نفر در جهان را مبتلا کرده و جان دست کم ۶۳۸ نفر را گرفته است. بیشتر مبتلایان به این بیماری در کشور چین هستند.

دو داروی مؤثر در درمان

دو دارو تا کنون در آزمایشگاه‌های چین در کنترل ویروس کرونا موثر شناخته شده‌اند:

۱ - داروی کلروکین یا chloroquine - از داروهای قدیمی که از دهه ۱۹۴۰ در کنترل بیماری مالاریا در انسان‌ها استفاده شده است؛
۲- دارویی رمدسیویر یا Remdesivir که داروی تازه‌ای است و با اینکه هنوز مجوز استفاده انسانی آن صادر نشده اما در کنترل ویروس کرونا در چین مورد استفاده قرار خواهد گرفت.

نتایج آزمایش‌های دانشمندان چینی نشان داده که هر دو دارو در کنترل عفونت ناشی از ویروس کرونا در شرایط آزمایشگاهی مؤثرند. تیم تحقیقاتی از محققان انستیتوی ویروس‌شناسی ووهان پس از ارزیابی این دو دارو و پنج داروی دیگر در آزمایشگاه و به این نتیجه رسیدند که کلروکین و رمدسیویر تکثیر ایزوله بالینی ویروس کرونا را از بین می‌برند.

به غیر از این دو داروی ضدویروسی، داروی موکسی‌فلوکساسین با نام تجاری Avelox، که توسط شرکت داروسازی آلمانی بایر (Bayer) ساخته می‌شود و نوعی آنتی‌بیوتیک طیف گسترده است، هم‌اکنون در بیمارستان ووهان برای درمان اثرات جانبی ابتلا به ویروس از جمله عفونت‌های ثانویه مورد استفاده قرار گرفته است.

تجویز انسانی دارویی رمدسیویر در آمریکا: تنها یک تجربه

یک شرکت داروسازی آمریکایی به نام "گیلیاد ساینس" داروی رمدسیویر (remdesivir) را ابتدا برای مبارزه با ویروس دیگری از همین خانواده ویروس کرونا که به بیماری سارس مشهور شد تهیه کرد. دارو در مورد ویروس ابولا هم استفاده شد اما در آزمایش‌های مربوط به کنترل عفونت ابولا موفق عمل نکرد - البته ابولا کلا ویروسی از خانواده‌ای متفاوت از کروناویروس‌هاست.

شرکت سازنده می‌گوید که رمدسیویر می‌تواند به سرعت عفونت ناشی از ویروس کرونای ووهان را در بیماران کنترل کند. دارو در ایالات متحده به مرحله اخذ مجوز استفاده در انسان‌ها نرسیده است اما هفته گذشته در مورد یک بیمار مبتلا به ویروس ووهان در ایالت واشنگتن آمریکا، تجویز دارو علائم بیماری را روز بعد در بیمار کمتر کرد.

داروی رمدسیویر به مدت ۱۰ روز به بیماران تزریق داخل سرم خواهد شد و بعد از ۲۸ روز وضعیت بیمارانی که داروی رمدسیویر را دریافت کرده‌اند با یک گروه دیگر از بیماران که دریافت نکرده‌اند مقایسه خواهد شد. این ممکن است خبر خوبی برای بیماران مبتلا به ویروس ووهان باشد اما هنوز احتیاط لازم است. دارو هرگز برای کنترل ناشی از عفونت این ویروس در جمعیت‌های انسانی استفاده نشده و تنها بعد از این آزمایش‌هاست که عوارض کوتاه مدت و بلند مدت آن مشخص خواهد شد.

سخنگوی شرکت سازنده داروی رمدسیویر در ایمیلی به نیویورک تایمز خاطرنشان کرده است که در استفاده آزمایشی از دارو برای انسان‌ها ضمانتی وجود ندارد. رایان مک کیل به نیویورک تایمز گفته است که این شرکت درک دقیقی از استفاده گسترده این دارو برای جمعیت‌های انسانی ندارد.

آیا دارو به اندازه کافی برای همه بیماران هست؟

در مورد داروی کلروکین (chloroquin) که در مداوای مالاریا به کار می رود دست چین برای تولید دارو باز است.

در مورد داروی رمدسیویر که دارویی جدیدی است، اکنون کشور چین داروی آماده را از شرکت آمریکایی "گیلیاد ساینس" خریداری کرده است. سخنگوی این شرکت به نیویورک تایمز گفته است که منابع فعلی شرکت مربوط به آزمایش‌های دارو در مورد ویروس ابولا هستند و شرکت در تلاش است که عرضه دارو را با بیشترین سرعت افزایش دهد.

مواد اولیه تهیه دارو را خود چین دارد. اما چین از نظر حقوقی حق مالکیت بر فرمول دارو را ندارد. شرکت آمریکایی گیلیاد ساینس فرمول شیمیایی داروی رمدسیویر را در آمریکا و چندین کشور دیگر ثبت مالکیت کرده است. در چین هم گیلیاد ساینس برای ثبت مالکیت دارو اقدام حقوقی کرده اما پاسخ آن از سوی مقامات چینی داده نشده است.

رسانه‌های آمریکایی از تلاش‌های چین برای تولید داخلی رمدسیویر خبر داده و ابراز نگرانی کرده‌اند که چین حقوق مالکیت شرکت آمریکایی را به رسمیت نشناسد و خودش دارو را تولید کند.

سخنگوی شرکت آمریکایی گیلیاد سانس به نیویورک تایمز گفته است که در این صورت، دعواهای حقوقی مربوط به حق مالکیت دارو را دنبال نخواهد کرد و اگر دارو موفق عمل کند به تولید گسترده آن کمک خواهد کرد.

مکانیسم کارکرد داروها چگونه است؟

هر دو داروی کلروکین و  رمدسیویر مکانیسم ضدویروسی مشابهی دارند. آنها آنالوگ نوکلئوتیدی هستند.

نوکلئوتیدها واحدهای سازنده اسیدهای نوکلئیک هستند - آر‌ان‌ای RNA و دی ان‌ای DNA در همه موجودات زنده نوکلئوتیدها ساخته می‌شوند.  به عبارتی نوکلئوتیدها نقشه‌های وراثتی تکثیر ملکولی تمام جانداران را می‌سازند. ویروسی که اکنون در شهر ووهان چین با همه‌گیری موجب هراس عمومی شده است متعلق به خانواده بزرگ کروناویروس‌هاست که ویروس‌های RNA-ای هستند.به عبارتی ساختار کروناویروس‌ها به گونه‌ای است که تکثیر ملکولی از طریق  RNA صورت می‌گیرد.

دارویی‌های کلروکین و رمدسیویر با اضافه کردن یک سازه شبیه به واحد‌های سازنده RNA، تکثیر ویروس را مختل می‌کنند. درست مانند اینکه یک آجر خراب را به سازه یک ساختمان اضافه کنید. آجر خراب اینجا، آنالوگ نوکلئوتیدی است. ویروس آن آجر خراب را از آن خود می‌پندارد و در حین تکثیر آنالوگ نوکلئوتیدی را وارد ساختمان ژنتیکی‌ - یا RNA ویروس - می‌کند و به این ترتیب ویروس تکثیر یافته با این آجر خراب یا آنالوگ نوکلئوتیدی دیگر موجود فعالی نیست. عفونت ویروسی با کاهش تکثیر ویروس، کاهش می‌یابد.

یکی از عوارض کلی ناشی از داروهای ضدویروسی که از آنالوگ نوکلئوتیدی استفاده می‌کنند این است که این آجرهای خراب می‌توانند وارد ساختار سلول‌های سالم بدن انسان هم بشوند و تکثیر سلول‌های سالم انسانی را هم تحت تاثیر قرار دهند.

نتایج آزمایشگاهی هم در چین و هم در آمریکا نشان می‌دهد که رمسدویر و کلروکین عفونت ویروس را به طور موثری در سلولی انسانی مهار می‌کنند. اما هنوز مشخص نیست که عوارض استفاده از دارویی جدیدتر یعنی رمدسیویر در جمعیت‌های بزرگ انسانی چگونه خواهد بود. پس از استفاده از رمدسیویر در شهر ووهان مشخص‌تر خواهد شد که آیا این دارو می‌تواند عفونت ویروسی را در انسان‌ها کاهش دهد و عوارض آن هم مشخص‌تر خواهد شد.

در همین زمینه: