رنج مضاعف: کولبران «ته ته» در دام مواد محرک‌ و اعتیادآور‌

کولبری: در کردستان زیر فشارهای اجتماعی و اقتصادی، اشتغالی به وجود آمد که پیشتر عنوان آن نامی ناآشنا بود. این کار موجب خلق مفهومی جدید در ادبیات روزمره بخش‌‌های بزرگی از جمعیت مرزنشین شده است. برخی از سازمان‌های تجاری کلان کشور با جعل واژه «تجارت چمدانی» در ادبیات ایدئولوژیک خود، سعی داشتند از مفهوم کولبر رنج‌زدایی کنند. اما این مفهوم با تمام بار معانییش اکنون بر سر زبان‌ها افتاده و همچون ارجاع به عملی در جهان مادی واقعی حضور دارد.

کرونا هم بر کولبری تأثیر گذشته و میزان رفت‌وآمدهای طاقت‌فرسا را کمتر کرده است؛ ظاهرا از رنج کولبری کاسته اما بر درماندگی و فقر افزوده است.

رنج معابر جدید کولبری

تاریخ به وجود آمدن کولبری در کردستان ایران را می‌توان تا تاریخ تشکیل «مرز» دولت مدرن ایرانی و تقسیم کار مرکز ـ پیرامونی در سطح جهانی و ملی آن پی گرفت. اما برخی از راه‌های کولبری اخیرأ به وجود آمده‌اند.

هر بار که راهی قدیمی برای ورود کالا بسته شود، راه جدیدی توسط مجموعه صاحب بارها، انبارداران روستاهای مرزی، اسکورت‌ها و کولبرانشان گشوده می‌شود. راه «ته ته» هورامان، یکی از این معابری است که در سال‌های گذشته ایجاد شد و با توجه به جمعیت فراوان بیکار در روستاها و شهرهای اطراف، به سرعت به یکی از شلوغ‌ترین معابر کولبری در کردستان تبدیل شد و هزاران نفر، جذب آن شدند. این مسیر از کوه‌‌پایه‌های پشت دشت «شاره‌زور» کردستان عراق شروع می‌شود، پس از طی کردن یک شیب کوهستانی تند، به ارتفاعات موسوم به «ته ته» می‌رسد و از آن‌جا دوباره در یک سرازیری به جاده هورامان ـ مریوان می‌رسد. آن‌جا راننده سی‌اف‌ها منتظرند تا بارها را تحویل بگیرند و به بازارها برسانند.

این مسیر را می‌توان سخت‌ترین معبر کولبری در کردستان توصیف کرد. کولبران در این مسیر از ساعات اولیه صبح راه می‌افتند تا خود را به محل تحویل گرفتن بارها در خاک کردستان عراق برسانند. وزن بارها به توان کولبران بستگی دارد و بین ۱۵ تا ۶۰ کیلو متغیر است. دستمزد هم به عوامل مختلفی از جمله وضعیت آب و هوا، تعداد کولبران حاضر، نوع بار، وضعیت پاسگاه و کمین بستگی دارد. روزهایی که پاسگاه حمله کند، وضعیت بسیار وخیم خواهد بود. دستمزدها از سال گذشته تاکنون بین ۸ تا ۱۸ هزار تومان برای حمل هر کیلو متغیر بوده است. به طور میانگین هر کدام از کولبران در ارتفاعات «ته ته» باید بیشتر از ۸ ساعت مسافت را پیاده طی کند تا آن‌چه را که بر پشت بسته، به مقصد برساند. هر کولبر باید بیشتر از ۳ لیتر آب و ساندویچی حاوی مواد غذایی مقوی با خود داشته باشد تا در وسط راه بنوشد و بخورد و بتواند مسیر را ادامه دهد.

رواج مصرف مواد محرک و اعتیاد آور

اما داستان تجدید قوا برای ادامه مسیر به همین‌جا ختم نمی‌شود. پیش از این، مشاهده قوطی‌های ویسکی، آبجو و سایر انواع مشروبات الکلی در معابر سخت کولبری کردستان، کرمانشاه و آذربایجان غربی، چیزی غریب نبود و راه‌های تنگ کولبری، پر بود از جامانده‌های مایعاتی الکلی.

بخشی از داستان این قوطی‌ها و شیشه‌ها، همان چیزی بود که سال‌ها پیش، بهمن قبادی در فیلم «زمانی برای مستی اسب‌ها» به تصویر کشیده بود. در روزهایی که راه سخت و دشوار باشد، در داخل آب اسب‌های باربر مرزها، مقداری مشروب الکلی می‌ریزند تا بهتر بتوانند راه را طی کنند و توان بیشتری برای حرکت سریع و فرار از «کمین» نیروهای مرزبانی داشته باشند. بخش دیگر هم مربوط به خود کولبران بود تا در فصل زمستان هم بدنشان گرمتر باشد و هم انرژی بیشتری برای حمل بار داشته باشند.

اما اخیرأ داستان کولبری در «ته ته» تراژیکتر شده. کولبران از رواج مصرف تریاک و قرص ترامادول در این معبر می‌گویند. در میان کولبران زمزمه‌‌هایی افتاده با این مضمون که آن‌هایی که قبل از آمدن، تریاک و ترامادول مصرف می‌کنند، هم مقدار بار بیشتری حمل می‌کنند و هم مسیر را زودتر و آسانتر طی می‌کنند.

این روند به گفته یکی از کولبران، بسیاری را معتاد خواهد کرد. خطر جدی است. مرز و کولبری اکنون به طور مستقیم و غیرمستقیم موجبات ترویج اعتیاد در کردستان را فراهم کرده است.

کولبران قرص و تریاک مصرف می‌کنند تا بهتر «کولبری» کنند و بتوانند هر روز این کار را انجام دهند. چرا که مسیر، به قدری دشوار است که هر کولبر عادی در هفته بیشتر از سه بار نمی‌تواند آن را طی کند و از پا می‌افتد.

مسیر «ته ته» در هر فصل از سال، سختی‌های خاص خود را دارد. در فصل‌های گرم، گرمایش نابودکننده است و در فصل سرد، سرمایش. خطر بهمن و سقوط هم در فصل زمستان همیشه وجود دارد. روی آوردن به مواد مخدر از جانب کولبران، ترفندی است برای مقابله با این سختی‌ها و کسب درآمد بیشتر. ترفندی که عواقب آن بسیار مخرب و کشنده‌تر از خود مرز و کولبری خواهد بود و موجب رنج‌ها و مصائب دیگری در روستاها و شهرهای مرزنشین خواهد شد و در درازمدت، توان واقعی کولبران را برای کارشان از آن‌ها خواهد گرفت.

در همین زمینه