آخرین وضعیت نسرین ستوده در گفت‌وگو با رضا خندان

بیماری کرونا (کووید-۱۹) در ایران به شکلی گسترده شیوع پیدا کرده و کل کشور را فراگرفته است. در چنین شرایطی زندان‌ها هم در امان نماندند و طبق گزارش‌های منتشر شده، ویروس کرونا به زندان‌ها هم سرایت کرده است. خانواده زندانیان سیاسی و بسیاری از سازمان‌های حقوق بشری، طی هفته‌های گذشته خواستار آزادی یا اعطای مرخصی به زندانیان سیاسی در چنین شرایطی شدند، اما قوه فضاییه تاکنون تنها با مرخصی تعداد محدودی از زندانیان سیاسی موافقت کرده است. نسرین ستوده، وکیل دادگستری و فعال حقوق‌بشر محبوس در زندان اوین، دوشنبه ۲۶ اسفند با انتشار بیانیه‌ای، در اعتراض به عدم موافقت با مرخصی تعداد زیادی از زندانیان سیاسی، از اعتصاب غذای دوباره خود خبر داد.

رضا خندان، همسر نسرین ستوده در گفت‌وگو با زمانه از آخرین وضعیت همسرش، علت اعتصاب غذا و بررسی نکردن درخواست‌های مکرر برای مرخصی او برای آزادی و مرخصی زندانیان سیاسی گفت.

نسرین ستوده در بیانیه‌ای که منتشر کرده، تعطیلی بسیاری از بندهای زندان‌های کشور از جمله بند زنان زندان اوین را یک «ضرورت ملی» دانسته و تأکید کرده حکومت باید از «در آشتی با دنیا درآید» تا از مزایای دانش و تکنولوژی برای مقابله با شیوع بیماری کرونا بهره‌مند شود. او یادآور شده به علت بی‌توجهی و عدم پاسخگویی مقامات قضایی در خصوص ضرورت آزادی زندانیان سیاسی، اقدام به اعتصاب غذا کرده است:

«از آنجا که کلیه مکاتبات حقوقی و قضایی برای یادآوری ضرورت آزادی زندانیان بی‌پاسخ مانده است، اینجانب با اقدام به اعتصاب غذا به عنوان آخرین راه چاره یک زندانی درخواست خود را مبنی بر آزادی زندانیان سیاسی مجددا اعلام می‌دارم.»

رضا خندان درباره آخرین وضعیت نسرین ستوده می‌گوید:

«طی ماه‌های گذشته صحبت‌هایی بود که دیگر تصمیم نداشتند هیچ‌وقت اعتصاب غذا کنند، اما اتفاقاتی که طی هفته‌های اخیر افتاد به ویژه بعد از شیوع این بیماری و خطراتی که دامن‌گیر کل کشور شده، تصور ما این بود که حداقل بخش عمده‌ای از زندانیان، اعم از سیاسی و غیر سیاسی را آزاد کنند. در این بین طبعا عده‌ای آزاد شدند، ما هیچ آماری از زندانیان غیرسیاسی نداریم، قوه قضاییه اعداد و ارقام خیلی بالایی را اعلام کرده که متناقض هم بود، یکی ۵۴ هزار نفر و یکی دیگر ۷۰ هزار نفر آمار را اعلام کردند که آزاد شدند و ما اگر چنین چیزی صحت داشته باشه، خیلی استقبال می‌کنیم. ولی زندانیان سیاسی مسئله‌شان با زندانیان غیرسیاسی فرق می‌کند. اصل بر این است که زندانیان غیرسیاسی شاکی خصوصی دارند، جرمی مرتکب شدند و تاوانی پس می‌دهند و طبیعی است که در این شرایط ممکن است قوه قضائیه با آزادی آنها موافقت نکند، اما تأمین و تضمین سلامت آنها در ارجحیت است و باید سلامت همه زندانیانی که به هر دلیلی مرخصی نمی‌روند تأمین شود.

رضا خندان می‌گوید اما شرایط زندانیان سیاسی متفاوت از زندانیان معمولی است:

«اما بحث جانبی دیگری در مورد زندانیان سیاسی وجود دارد، هم مردم می‌دانند، هم دنیا، همه قوه قضائیه و هم حکومت و تمام ارکانش می‌دانند که زندانیان سیاسی، زندانیان عقیدتی، فکری، منتقد و فعالان حقوق بشر هستند، افرادی هستند که از بخشی از سیستم یا کل سیستم انتقاد کردند یا مطلبی نوشته‌اند و صرفا نظرات‌شان را اعلام کرده‌اند و نهایتا ممکن است این نظرات را به شکل تجمعاتی که در تمام دنیا قانونی است و این حق را دارند، از آزادی بیان‌شان استفاده کردند گفته باشند. بنابراین این که بگویند این‌ها مجرم هستند، نه از نظر خودشان قابل قبول است، نه از نظر دیگران. بنابراین الان که به نظر می‌آید این ویروس در زندان شیوع پیدا کرده، بهتر است که زندانیان سیاسی را آزاد کنند.»

مقامات جمهوری اسلامی در روزهای گذشته آمارهای متفاوتی را در خصوص اعطای مرخصی به زندانیان ارائه کردند. غلامحسین اسماعیلی، سخنگوی قوه قضاییه ۱۳ اسفند در حالی که مدعی شد شرایط زندانیان امنیتی به مراتب بهتر از سایر زندانیان است، از اعطای مرخصی به ۵۴ هزار زندانی خبر داد. سه‌شنبه بیستم اسفند ابراهیم رئیسی، در جلسه شورای عالی قوه قضائیه اعلام کرد ۷۰ هزار زندانی به مرخصی اعزام شده‌اند و مجددا در تاریخ ۲۶ اسفند سخنگوی قوه قضائیه اعلام کرد به ۸۳ هزار زندانی، از جمله زندانیان سیاسی مرخصی اعطا شد. مشخص نیست این آمار تا چه حد صحت دارد و چه تعداد از زندانیانی که با مرخصی آنها موافقت شده، زندانیان سیاسی هستند. در روزهای گذشته تنها تعداد محدودی از زندانیان سیاسی توانسته‌اند به مرخصی بیایند.

به عنوان مثال خانواده و وکلای امضاءکنندگان بیانیه استعفای رهبر جمهوری اسلامی موسوم به بیانیه که بیشتر آنها در شرایط نامناسبی در زندان مشهد به سر می‌ربرند، تاکنون چندین بار خواستار آزادی این افراد شده‌اند، اما تاکنون با آزادی یا اعطای مرخصی به آنان موافقت نشده است.

به گفته رضا خندان، در چنین شرایطی نه تنها خطر ابتلا به بیماری کرونا سلامت زندانیان سیاسی را تهدید می‌کند، بلکه زندانیان نگران خانواده‌هایشان نیز هستند:

«شما تصور کنید خانواده‌هایی که پدر و مادر مراقبت از بچه‌ها می‌کنند برای خریدشان، لوازم و امکانات‌شان مشکل دارند، در حالی که اکنون پدران یا مادرانی که در زندان هستند حتی خیلی از آنها این امکان را ندارند که مرتب تماس بگیرند و خبری از خانواده‌هایشان بگیرند.»

به گفته رضا خندان، علی‌رغم این که نسرین ستوده قوه قضائیه، دادگاه‌های انقلاب و دستگاه‌های ناظر بر امور زندانیان سیاسی را قبول ندارد و اقدامات آنها را ناعادلانه می‌داند و به هیچ‌وجه در دادگاه حضور پیدا نکرده و به احکام صادره نیز اعتراض نکرده است، اما موضوع شیوع ویروس کرونا، بحث دیگری است که همه درگیر آن شده‌اند، از این‌رو نسرین ستوده چند بار برای خود و سایر زندان درخواست مرخصی داده، اما هیچ پاسخی به این درخواست‌ها تاکنون داده نشده است:

«به خاطر این موضوع هم درخواست مرخصی نوشت و هم ما پیگیری کردیم، هم علاوه بر درخواست مرخصی، من این هفته متوجه شدم که نامه‌های متعددی را به دادستان و مسئولین زندان نوشته بود و هشدار داده بود در مورد خطرات ادامه حبس زندانیان و خواسته بود که هم خودش و هم بقیه زندانیان را آزاد کنند. اما هیچ‌کس هیچ پاسخی در قبال این نامه‌ها نمی‌دهد، انگار که شما این نامه‌ها را در سطل آشغال می‌اندازید.»

زندان‌های ایران عموما از استانداردهای لازم برای نگهداری زندانیان برخوردار نیستند. با افزایش شیوع ویروس کرونا و نیز خطر شیوع آن در زندان‌ها، سلامت و جان زندانیان تهدید می‌شود. در روزهای گذشته با انتشار اخبار نگران‌کننده از وضعیت زندان‌های ایران و هشدار سازمان‌های حقوق بشری در این رابطه، هیأتی از سازمان بهداشت جهانی خواستار بازدید از اندرزگاه چهار زندان اوین شدند، اما این درخواست از سوی مقامات امنیتی و قضایی جمهوری اسلامی رد شده است.

رضا خندان درباره وضعیت بهداشت زندان اوین و رسیدگی آنها به زندانیان به زمانه گفت:

«آخرین باری که من صحبت کردم، محلول‌های ضدعفونی کننده در بسته‌های متفرقه داده بودند، بسته‌ها کارخانه‌ای نبود و معلوم نبود در آن چه چیزی است. از محلول‌هایی که به صورت بشکه‌ای به این‌ور و آن‌ور می‌برند و در بطری‌هایی که قبلا در آن مثلا شیشه‌شور بوده می‌ریزند و به زندانیان می‌دهند. دست‌کش هم به دستش بود و می‌گفت گویا دست‌کش پزشکی هم به بند آنها آورده‌اند، اما در بند آقایان هیچ کدام از این‌ها نیست. فکر می‌کنم ماسک هم آورده بودند.»

به گفته رضا خندان اما مشکل زندانیان با در اختیار قرار دادن وسایل بهداشتی و تدابیری از این دست حل نمی‌شود، چرا که تراکم جمعیتی در زندان‌ها بسیار زیاد است و همین موضوع خطر اصلی برای سلامتی زندانیان محسوب می‌شود:

«مشکل اصلی تراکم جمعیت است، در بیرون هم خیلی از خانواده‌ها ماسک و لوازم بهداشتی دارند، اما چرا به این‌ها توصیه می‌شود که بیرون نروید؟ برای این که ازدحام جمعیت سم است، به محض این که شما پایتان را بیرون می‌گذارید و تجمع می‌کنید این بدترین چیز ممکن است. حالا شما تصور کنید ۶۰ نفر در یک اتاق داخل زندان، همه آنها ماسک بزنند، همه آنها مواد شوینده داشته باشند، فکر می‌کنید اگر کسی آنجا مبتلا شود هیچ اتفاقی نمی‌افتد؟ شب وقتی که می‌خوابند صدای نفس هم‌دیگر را می‌شوند چون کیپ تا کیپ در داخل یک اتاق ۷۰ متری ۶۰ نفر می‌خوابد، مگر ممکن است بتوان جلوگیری کرد از این بیماری؟ اولین اقدام باید این باشد که تراکم جمعیت زندان‌ها به حداقل برسد که زندانیان بتوانند با فاصله مناسب آنجا زندگی کنند.»

جاوید رحمان، گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل در امور ایران، سه‌شنبه ۱۰ مارس/ ۲۰ اسفند، از مقامات جمهوری اسلامی خواست تا همه زندانیان عقیدتی و سیاسی را آزاد کنند. او در همین راستا خطاب به مسئولان قضایی و امنیتی ایران گفت که وضعیت را نگران کننده می‌بیند:

«به همین دلیل به دولت جمهوری اسلامی ایران توصیه کرده‌ام همه زندانیان را موقتا آزاد کند.»

در همین زمینه: