کرونا، دانشگاه و مشکلات آموزش مجازی

علاوه بر تمامی مسائلی که کالایی کردن آموزش طی چند دهه اخیر در ایران برای دانشجویان به ویژه دانشجویان فرودست به بار آورده است، اخیراً همه‌گیر شدن ویروس کرونا نیز مسائل و مصائب جدیدی را موجب شده است. این مسئله در کنار سایر معضلات، پتانسیل‌های اعتراضی در دانشگاه‌ها را افزایش داده است، هر چند اکنون محیط دانشگاه‌های سراسر کشور خالی از دانشجو است و هیچ تراکم مادی انسانی در این محیط‌ها وجود ندارد تا سنگ بنای مطالباتی باشد. اما از هم‌اکنون بسیاری از دانشجویان در فضای مجازی چه در قالب تشکل‌ها و انجمن‌ها و نشریات دانشگاهی و چه به صورت گروه‌های پراکنده مجازی، به گفت و گو، تنظیم بیانیه و درخواست و کارهایی از این قبیل پرداخته‌اند. صحبت از «درد‌های مشترک» و فریادهایی است که باید در این روزهایی که بیش از پیش دانشجویان از عرصه تصمیم‌گیری درباره سرنوشت آموزش و زندگیشان محروم گشته‌اند، شنیده شود.

شروع ماجرای آموزش مجازی و واکنش‌ها

داستان از آنجایی شروع شده که ستاد ملی مبارزه با کرونا، مدارس و دانشگاه‌های سراسر کشور را تعطیل کرد. در اوائل این ماجرا گمان می‌رفت که تا بعد از تعطیلات عید ۹۹، ماجرا ختم به خیر می‌شود و با چند هفته طولانی‌تر شدن سال تحصیلی، تعطیلی‌های کرونایی جبران می‌شود. اما کرونا شهر به شهر همه‌گیر شد و نه تنها دانشگاه‌ها، بلکه بازارها را هم به تعطیلی کشاند. برآوردهای واقعی‌تر اکنون حاکی از آن است که ایران دست‌کم تا اواسط تابستان با این بیماری درگیر خواهد بود.

به همین دلیل، مقامات اجرایی کشوری تصمیم گرفتند که در ترم تحصیلی جاری (۹۹ـ ۹۸)، "آموزش مجازی" را در دستور کار قرار دهند. اولین و مهمترین ایرادی که دانشجویان به ویژه در دانشگاه‌های سراسری به این تصمیم داشتند این بود که این تصمیم‌گیری و شیوه‌ی اجرای آن بدون نظرپرسی از نمایندگان صنفی دانشجویان بوده است و در این زمینه حداقل می‌بایست مکاتباتی با آن‌ها می‌شد. جدای از این مسئله که در شرایط بحرانی این‌چنینی و در زمینه تصمیم‌گیری واقعاً تا چه حد امکان دایر کردن ملزومات یک دموکراسی شورایی فراهم است، مسئله اصلی این است که پیشاپیش و قبل از وقوع هر بحرانی این‌چنینی قدرت دخالت در تصمیمات از بدنه دانشجویی سلب شده است. بنابراین این تصمیم نیز همچون تمامی مصوبات و بخشنامه‌های قبلی در دفاتر و سازمانهایی گرفته شد که کوچکترین اثری از دانشجو و مسائل و دغدغه‌های او به چشم نمی‌خورد.

اما همین بدنه دانشجویی اکنون در فضای مجازی در حال راه‌اندازی و تنظیم مطالبات در این مورد به صورت جمعی است و کمپین‌های جمع‌آوری امضاء و غیره شروع شده است.

اکنون اکثر دانشگاه‌های کشور در ازی ارائه آموزش، از دانشجویان پول دریافت می‌کنند. حتی دانشگاه‌های دولتی باقی‌مانده هم در قالب پذیرش دانشجویان شبانه، دریافت هزینه غذا و خوابگاه و غیره، پولی شده‌اند و آموزش رایگان اجتماعی به رؤیایی دست‌نیافتنی تبدیل شده. اولین مسئله دانشجویان به همین موضوع مربوط می‌شود. دانشجویان بابت دریافت خدماتی به دانشگاه‌ها پول داده‌اند که اکنون در سایه آموزش مجازی، عملأ وجود ندارند. به بیان ساده، دانشجویان هزینه خوابگاه‌هایشان را از قبل واریز کرده‌اند اما اکنون در خانه‌های والدینشان سکونت دارند. دانشجویان دانشگاه‌های غیرانتفاعی هزینه آموزش و هزینه فرصت در دسترس بودن اساتید را خریده‌اند، اما اکنون هیچ ارتباط خاصی میان آن‌ها وجود ندارد و دانشگاه‌ها هم هیچ تصمیمی برای بازگرداندن این هزینه‌ها به دانشجویان ندارند. مدیران دانشگاهی عملأ گویی از این تصمیم شادمان هستند. دردرسرهایشان اکنون بسیار کمتر شده و از نظر آن‌ها همه‌چیز از طریق صفحات موبایل‌های هوشمند خود به خود پیش‌ می‌رود.

مسئله دیگر به خود چگونگی دایر کردن بساط آموزش مجازی مربوط می‌شود. بسیاری از دانشجویان دانشگاه‌های پیام نور اعلام کرده‌اند که به محض نصب نرم‌افزار تهیه شده برای آموزش مجازی، موبایلهایشان از کار افتاده‌اند! نرم‌افزار مشکل دارد و هنوز قابلیت استفاده آسان را ندارد.

علاوه بر این، برای امکان عملی شدن آموزش مجازی، باید تمام دانشجویان به لپ‌تاب یا موبایل‌های اندروید و اینترنت پر سرعت دسترسی داشته باشند. واضح است که بسیاری از دانشجویانی که در این ایام به روستاها و شهرستانهای زادگاهشان بازگشته‌اند، چنین امکاناتی در اختیار ندارند و احتمالاً برای تهیه آن دچار مشکل خواهند شد.

مسئله دیگر، به شرکای خصوصی دانشگاه‌ها مربوط می‌شود که اکنون نقش یک بنگاه پردرآمد را برایشان ایفا می‌کند. سلف‌های غذاخوری دانشگاه‌های سراسری کشور هر ساله به پیمانکارهایی واگذار می‌شود که با کمترین قیمت ممکن بتوانند آن را اداره کنند. یعنی توانایی تهیه‌ی بی‌کیفیت‌ترین غذای ممکن. اما اکنون که دانشگاه‌ها خالی از دانشجو است، زحمت تهیه همین غذای بی کیفیت هم از سر پیمانکار باز شده. اما او پول خود را از دانشگاه دریافت کرده است. بسیار بعید به نظر می‌رسد که ترم تحصیلی در فصل تابستان تداوم یابد و خدمات ارئه نشده‌ای که بابت آن‌ها پول هم پرداخت شده، به دانشجویان ارائه شود. به این دلیل که تابستان در ایران در اکثر شهرها به شدت گرم است و عملأ امکان نشستن و تجمع در کلاس‌های درس در دانشگاه‌ها وجود ندارد. به ویژه که بسیاری از آن‌ها فاقد سیستم خنک‌کننده مناسب‌اند. از طرف دیگر، نمی‌توان سال تحصیلی را تا زمان شروع سال تحصیلی بعدی در اواخر شهریور تداوم داد و بلافاصله آن را از سر گرفت. این کار خارج از توان دانشگاه‌ها و دانشجویان است. ‌

واگذاری امکانات و وسائل رفاهی دانشجویان که زمانی نه چندان دور جزو حقوق بدیهی آن‌ها بود، موجب شده است که اکنون فشارهای بیشتری بر آن‌ها وارد شود. به عبارتی هزینه‌های تحصیل اکنون در چنین شرایطی به تمامی بر دوش دانشجویان و خانواده‌های آن‌ها افتاده است.

جدای از مسائل و ابعاد مالی این امر، مسئله کیفیت آموزش نیز قربانی شده است. به عنوان مثال پروژه‌ها و پایان‌نامه‌های دانشجویان تحصیلات تکمیلی، مستلزم دسترسی مستمر و آسان به استاد، آزمایشگاه، کتابخانه و سایر منابع مربوط است. اما اکنون بسیاری از گروه‌های آموزشی دانشگاه‌ها به دانشجویانی که در آستانه دانش‌آموختگی هستند، پیشنهاد "دفاع مجازی" از پایان‌نامه‌ها و پروژه‌هایشان را داده‌اند. دانشجویان اما این تصمیم را نمی‌پذیرند. همچنین بر اساس مصوبات شواری آموزشی دانشگاه‌ها در روزهای کرونایی، دروس عملی می‌توانند به صورت مجازی ارائه و تدریس شوند. این مصوبه نیز، آموزش این دروس را قربانی تصمیمات افرادی خواهد کرد که یا از چند و چون آموزش این دروس بی‌اطلاع‌اند یا برایشان اهمیتی ندارند. دانشگاه‌ها اکنون صرفأ برای جلوگیری از تمدید سنوات دانشجویان و حذف ترم جاری و پذیرش دانشجوی بیشتر در سال بعد، به هر ترتیب ممکن می‌خواهند ترم جاری را به هر قیمتی پشت سر بگذراند.

برآمدن مطالبات واضح و مشخص دانشجویی

مسائلی از این دست در همین روزها موجب شد که شورای صنفی دانشجویان دانشگاه کردستان چندین خطابیه به مسئولان و ریاست دانشگاه ارسال کنند که به نوعی می‌تواند چکیده‌ای از مطالبات سایر دانشجویان در شهرهای دیگر هم باشد و یا حداقل به عنوان یک پیش‌نویس برای توافق بر سر چگونگی مبارزه برای احقاق حقوق دانشجویان دست کم در این شرایط باشد. خلاصه و اهم مطالبات دانشجویان در این خطابیه و بیانیه‌ها به این شرح است:

۱.دانشگاه‌ها به محض برطرف شدن خطر بیماری کرونا موظف به ازسرگیری آموزش حضوری است.

۲. زیرساخت‌های لازم جهت ورود آسان دانشجویان به سامانه آموزش مجازی تأمین شود و در عین حال دانشجویان به راحتی بتوانند از طریق تلفن همراه از این سامانه استفاده کنند.

۳. ورود دانشجویان به این سامانه و استفاده از آن می‌بایستی کاملأ رایگان باشد و دانشجویان هزینه‌ای بابت اینترنت در این زمینه پرداخت نکنند.

۴. الزام حضور و غیاب در کلاس‌های مجازی حذف شود و اساتید مربوطه حتی با وجود عدم شرکت دانشجویان در این کلاس‌ها، محتوای آموزشی خود را تدریس کنند و فایل تدریس را در سامانه مجازی دانشگاه درج نمایند تا دانشجویان بتوانند با دریافت آن از فرآیند آموزشی بهره‌مند شوند.

۵. بدون هیچ قید و شرطی با حذف درس و حذف ترم دانشجویان موافقت شود و دانشجویان بدون احتساب سنوات بتوانند در ترم آینده اقدام به اخذ واحدهای حذف‌شده کنند.

۶. بازگرداندن هزینه اخد شده از دانشجویان سنواتی و شبانه بابات شهریه و جایگزینی آن برای ترم آینده.

۷. دانشگاه موظف است یک ترم به سنوات مجاز تحصیلی کلیه‌ی دانشجویان در تمامی مقاطع اضافه نماید، چرا که دانشجویان با حذف ترم در سال جاری تحصیلی، از فرایند آموزش با سنوات مجاز در آینده محروم خواهند شد.

۸. دروس عملی پس از دفع خطر ویروس کرونا باید به صورت حضوری ارائه شوند.

۹. در مورد دانشجویان تحصیلات تکمیلی، با توجه به شرایط ویژه تحصیلی آن‌ها باید علاوه بر تمامی موارد فوق، موارد ویژه دیگری در نظر گرفته شود. از جمله: واگذاری تصمیم به دفاع از پایان‌نامه به خود دانشجو و وه منوط کردن آن به تصمیمات اساتید یا گروه‌های آموزشی و شورای آموزشی دانشکده‌ها. با توجه به الزامات فرآیند آموزشی دوره تحصیلا ت تکمیلی از قبیل نگارش پایان‌نامه و انجام تحقیقات میدانی ـ آذمایشگاهی، در شرایط کنونی دسترسی به منابع و فراهم بودن فضای آموزشی لازم برای انجام مراحل مختلف پژوهشی با کاستی‌های اساسی مواجه است. لذا دانشگاه موظف است برای جبران زمان ازدست‌رفته و فراهم شدن امکانات مورد نیاز، سنوات دانشجویان تحصیلات تکمیلی را افزایش و تاریخ انجام مراحل آموزش این دوره را تمدید کند.

چشم‌انداز پیش‌رو

مورادی که در این خطابیه و امثال آن در دانشگاه‌ها به ریاست دانشگاه‌ها اعلام شده، غالباً مواردی قابل اجرا است و اجرای هر چه با کیفیت‌تر آن نیز منوط به دخالت دادن خود دانشجویان در رویه‌های اجرایی و تصمیم‌گیری‌ها است. اما این کار برای مدیران دانشگاه‌هایی که در سال‌های اخیر هرچه بیشتر با مدیریت نئولیبرالی دانشگاه‌ها خو گرفته‌اند، دشوار است.

شرکای پیمانکار آن‌ها در بخش‌های گوناگون سلف غذاخوری، دستگاه چاپ و تکثیر، حمل و نقل و سایر بخش‌هایی که داره همگی آن‌ها به پیمانکاران واگذار شده، از چنین تصمیماتی راضی نخواهند بود. از آن‌جایی که منافع خود مدیران دانشگاه هم به نوعی با همین شیوه مدیریت دانشگاهی پیوند خورده است، خود آن‌ها نیز علاقه‌ای به تغییر رویه در این مورد ندارند. دانشجویان خود را در دفاع از مطالباتشان محق می‌دانند و فرادستان دانشگاهی نیز در برآورده نکردن این مطالبات و تصمیماتشان خود را محق می‌دانند. اما به قولی « میان دو حق، زور حکم می‌کند ». این مسیر ستیز میان این دو در آینده است که تعیین خواهد که آموزش چگونه به حیاتش ادامه خواهد داد و اثراتی که کرونا بر مناسبات اجتماعی آموزش گذاشته است چگونه مسیری را طی خواهد کرد و چه کسی متضرر و چه کسی منتفع می‌شود.

بیشتر بخوانید