هواپیمای اوکراینی: ۱۰۰ روز دادخواهی، ده‌ها سوال بی‌پاسخ

یک‌صد روز از فاجعه شلیک دو موشک پدافند سپاه پاسداران به هواپیمای اوکراینی شماره ۷۵۲ می‌گذرد. بر اساس تازه‌ترین خبرهای مرتبط با این حادثه، مقامات دولتی کانادا و اوکراین، تفاهم‌نامه پیشنهادی ایران برای مصونیت مقامات حکومتی از پیگیری‌های قضایی را رد کردند.

فرانسوا فلیپ شامپاین، وزیر امور خارجه دولت کانادا پس از رد این درخواست اعلام کرد کانادا، اوکراین و هر کشور دیگری که در این واقعه شهروندان خود را از دست داده‌، هرگز موافقت خود را با چشم‌پوشی بر حقوق جان‌باختگان ابراز نخواهد کرد.

این مقام دولتی در کانادا همچنین اعلام کرد عزم و اراده دولت‌ها بر تحقق عدالت برای خانواده‌های قربانیان و پاسخگو کردن مقامات ایران استوار خواهد بود.

یورونیوز از قول فلیپ شامپاین نوشت:

«من در این زمان مراقب خواهم بود چرا که ممکن است بازیگرانی باشند که بخواهند شایعات را گسترش دهند؛ در زمانی که خانواده‌های اندوهگین به دنبال واقعیت هستند. آنها می‌خواهند اطمینان داشته باشند که همه ما در راهی مشترک گام برمی‌داریم.»

اوایل هفته جاری، اخباری مبنی بر درخواست دولت ایران از دولت اوکراین مبنی بر امضای یک تفاهم‌نامه مربوط به پرونده هواپیمای مسافربری ساقط شده توسط سپاه پاسداران در رسانه‌ها منتشر شد. 

امضای این تفاهم‌نامه از سوی مقامات اوکراین می‌توانست برای مقامات دولتی و امنیتی ایرانی که نقش مستقیم یا غیر‌مستقیم در واقعه سرنگونی هواپیما داشتند، مصونیت قضایی بین‌المللی ایجاد کند. 

از سوی دیگر و هم‌زمان با صدمین روز انهدام هواپیمای مسافربری اوکراین و جان‌باختن ۱۷۶ سرنشین آن، مارک گارنو، وزیر حمل و نقل و فلیپ شامپاین، وزیر امور خارجه دولت کانادا در بیانیه‌ای مشترک از «پیگیری بی‌وقفه عدالت» برای خانواده‌ها و بازماندگان این واقعه خبر دادند و اعلام کردند:

«کانادا به نمایندگی از خانواده‌ها و عزیزان کسانی که در این حادثه غم‌انگیز از بین رفتند، هم‌چنان به پیگیری شفافیت، پاسخگویی، عدالت و جبران خسارت ادامه می‌دهد و به صورت خستگی‌ناپذیر با سایر ملت‌های عزادار از طرف آنها همکاری خواهد کرد.»

در این بیانیه همچنین به انتصاب رالف گودال به عنوان مشاور ویژه دولت کانادا در مورد هواپیمای اوکراین اشاره شده و از این اقدام به ‌عنوان «تلاشی برای حمایت از این خانواده‌‌ها» یاد شده است.

در طی ۱۰۰ روز پس از این واقعه اما مقامات حکومتی در ایران با کارشکنی در روند بازخوانی جعبه سیاه و لاپوشانی حقیقت، سعی در پنهان کردن دلیل یا دلایل شلیک پدافند هوایی سپاه پاسداران به سوی این هواپیمای مسافربری داشته‌اند. همچنین خانواده‌های برخی از جان‌باختگان این پرواز به دلیل پای فشردن بر دادخواهی از سوی مقام‌های امنیتی تهدید به تجاوز جنسی شدند و در نهایت ایران را ترک کردند: 

انجمن خانواده‌های جان‌باختگان پرواز PS۷۵۲  اما به‌ تازگی با انتشار مطلبی در صفحه اینستاگرام خود نوشته‌اند:

«مقامات ایرانی تا امروز هیچ پاسخی به سوالات بی‌شمار ما بر این جنایات فراموش نشدنی نداده‌اند.»

آنها در متن منتشر شده، پرسیده‌اند که چرا آسمان تهران در آن شب باز نگه داشته شد:

«چرا دو موشک به مسافران PS۷۵۲ شلیک شد؟ چرا ایران با تحقیقات بین‌المللی همکاری نمی‌کند و جعبه سیاه تا امروز ارسال نشده است؟ چرا محل سقوط از همان روز اول پاکسازی شده است و تمام علائم و نشانه‌ها را سوزانده‌اند؟»

اعضای این انجمن در ادامه نوشته‌اند:

«هیچ چیز جز دادخواهی و جز شنیدن حقیقت پایانی بر پرونده این جنایت نمی‌گذارد.»

۱۰۰ روز دادخواهی

حامد اسماعیلیون، نویسنده و دندانپزشک ایرانی که همسرش پریسا اقبالیان و دختر خردسالش، ری‌را را در سانحه شلیک پدافند هوایی سپاه پاسداران به هواپیمای مسافربری اوکراینی از دست داد، اواسط بهمن‌ ماه ۱۳۹۸ با برگزاری یک مراسم یادبود در شهر تورنتوی کانادا بر ادامه دادخواهی خود تأکید کرد.

اسماعیلیون در ‌این مراسم، شلیک موشک از سوی سپاه پاسداران را «حمله» و شلیک کنندگان را «احمق» توصیف کرد و در متنی که خطاب به دختر جان‌باخته‌اش خواند، ژنرال‌های سپاه پاسداران را افرادی قلمداد کرد که به «زندگی» و «زیبایی» شلیک کرده‌اند.

او در آخرین جملاتش در این مراسم بر ادامه دادخواهی خود تأکید کرد.

او بعدتر و در ۱۳ فروردین ‌ماه با انتشار یک ویدئوی کوتاه از اعلام موجودیت انجمن دادخواهی خانواده‌های قربانیان پرواز PS۷۵۲ به‌ عنوان یک نهاد مدنی مستقل خبر داد و اعلام کرد که این انجمن در نظر دارد یاد و خاطره جان‌باختگان هواپیما را با کمک هنرمندان، فعالان مدنی و صاحبان ایده، تا زمانی که می‌توانند زنده نگه دارد.

او گفت که این انجمن «علیه فراموشی» خواهد نوشت و پیش خواهد رفت.

دو روز بعد از آن، حامد اسماعیلیون در گفت‌وگو با زمانه گفت که او و دیگر بازماندگان اجازه نمی‌دهند تا موضوع پیگیری این پرونده مشمول مرور زمان شده و از یادها برود.

او گفت:

«ما علیه فراموشی و برای اینکه مقامات حکومتی ایران را در این خصوص پاسخگو کنیم، با همراهی برخی از بازماندگان و خانواده‌ها تمام اقدامات قضایی و حقوقی لازم را انجام خواهیم داد.»

از سوی دیگر، علی اصغر گرجی، عموی یکی از مسافران هواپیمای سرنگون شده اوکراینی به نام پونه گرجی، روز پنجم بهمن ماه ۹۸ با «تروریستی» توصیف کردن شلیک موشک از سوی پدافند سپاه پاسداران به هواپیمای مسافربری اوکراینی، اعلام کرد که در چارچوب قوانین جزایی کانادا و در راستای دادخواهی خانواده جان‌باختگان این سانحه، از علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، حسین سلامی، فرمانده کل سپاه پاسداران، امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه و همین‌طور محمد باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران به دادگاه عالی اونتاریوی کانادا شکایت کرده است.

او همچنین در صفحه فیس‌بوک خود از همه خانواده‌های قربانیان خواست تا برای پیگیری این شکایت به او ملحق شوند.

اما حدود ۱۰۰ روز پس از واقعه شلیک پدافند هوایی سپاه پاسداران به هواپیمای مسافربری اوکراینی، دولت کانادا روز ۱۴ آوریل/ ۲۶ فروردین ماه، از توقف روند بازخوانی جعبه سیاه این هواپیما به دلیل شیوع کرونا خبر داد.

در پیگیری این خبر، علی‌اصغر گرجی با اشاره به خبر اعلام شده به نقل از دولت کانادا به زمانه گفت:

«با وجود اینکه مقامات کانادایی از عدم اعزام کارشناس برای بازخوانی جعبه سیاه هواپیما خبر داده‌اند، شکایت جمعی برخی از خانواده‌ها و بازماندگان حادثه سرنگون شدن هواپیمای اوکراینی در دادگاه اونتاریوی کانادا از عاملان این حادثه، همچنان در حال پیگیری است.»

او تأکید کرد که بحران کرونا تنها بهانه‌ و دستاویز مقامات دولتی ایران و کاناداست تا پرونده این هواپیما را مشمول زمان کنند، به این منظور که از اعتبار حقوقی و قضایی ساقط شود.