قدرت انقلابی شعر: داستان جوانی که از عکس بیرون آمد

یک سال پس از اعتراضات سودان و سرنگونی دیکتاتور این کشور، اعطای جایزه معتبر ورلد پرس فوتو سال ۲۰۲۰ به عکاس انقلاب سودان، بار دیگر خاطره این اعتراضات را زنده کرده است.

یاسویوشی چیبا، عکاس ژاپنی، از سال ۲۰۱۱ برای خبرگزاری فرانسه عکاسی می‌کند و ساکن نایروبی، پایتخت کنیاست.

عکسی که او به خاطر آن برنده این جایزه معتبر شده، مرد جوانی را در میان مردم معترض سودان در جریان تظاهرات سال گذشته این کشور نشان می‌دهد که در حال خواندن یک شعر اعتراضی از بر است. این جوان سودانی، در شب ۱۹ ژوئن گذشته، با دهان باز و پیراهن آبی روشن زیر نور تلفن‌های همراهی که به سوی او گرفته شده، رو به دوربین ایستاده است.

داوران ورلد پرس فوتو با «شاعرانه» توصیف کردن این عکس، آن را نماد «امید» و همچنین «قدرت جوانی و هنر» دانسته‌اند.

آقای چیبا ۴۸ ساله که با همین عکس توانسته اولین جایزه بخش «اطلاعات کلی، تصویر واحد» را نیز از آن خود کند، درباره آن به خبرگزاری فرانسه گفت: «این تنها گروه از تظاهرکنندگان مسالمت‌جویی بودند که من در مدت اقامتم آنها را دیدم و از همبستگی مغلوب‌نشده انقلابی‌شان متاثر شدم.»

او ادامه داد که این عکس «نشان می‌دهد که آدم‌ها این شور و شوق را در درون خود دارند و احساس می‌کردم که یکی از آنها هستم. من دیدم که چگونه اراده قوی مردم آنجا بود و نمی‌شد با خشونت آن را از بین برد.»

پس از برکناری عمرالبشیر، دیکتاتور سابق سودان از سوی ارتش در آوریل سال ۲۰۱۹، دقیقا یک سال پیش، تظاهرکنندگان سودانی به تظاهرات خود تا انتقال قدرت به یک شورای غیرنظامی ادامه دادند.

تانوی میشرا، یکی از اعضای هیات داوران ورلد پرس فوتو، درباره این عکس گفته که مرد جوان عکس، «نشان‌دهنده قدرت جوانی است، نشان‌دهنده قدرت هنر، نشان‌دهنده قدرت امید.»

همچنین فبل چتویاند، رییس بخش خبر خبرگزاری فرانسه درباره این عکس گفته است: «این اثر قابل توجه چیبا نشان‌دهنده استعداد، شجاعت، سخت‌کوشی و حرفه‌ای بودن اوست.»

او ادامه داد: «اهدای این جایزه همچنین نشانگر تعهد همیشگی خبرگزاری فرانسه به روایت وقایع در مکان‌های دشوار مثل سودان است و همچنین ادای احترام به شبکه نابرابر عکاسان ما در آفریقاست.»

این مقام خبرگزاری فرانسه با اشاره به دیگر جوایزی که این خبرگزاری به دست آورد، تاکید کرد: «ما همچنین بسیار مفتحریم که هیات داوران از پوشش تصویری ما از تنش‌های هنگ‌کنگ و پوشش‌های ورزشی و محیط زیستی ما قدردانی کرده است.»

اما مرد جوان عکس برنده ورلد پرس فوتو کیست؟

خبرنگار خبرگزاری فرانسه چند روز پس از اهدای جایزه به عکاس ژاپنی خود به سراغ سوژه عکس رفته است: محمد یوسف، جوان سودانی، شخصیت مرکزی عکس.

محمد حالا یک سال پس از این اعتراضات، خاطرات حضورش در تظاهرات را مرور می‌کند. او اعتراف می‌کند که پس از دکلمه شعر در میان جمع معترضان، به گوشه‌ای رفته و گریه کرده بود.

این جو احساسی، دو هفته پس از سرکوب معترضان و کشتار ده‌ها نفر از تحصن‌کنندگان در مقابل مرکز فرماندهی ارتش سودان همچنان وجود داشت.

محمد شانزده ساله می‌گوید: «من با شور و شوق شعر می‌خواندم و غمی بزرگ را به خاطر همه کسانی که کشته و مفقود شده بودند، احساس می‌کردم.»

اما شعری که آن شب محمد یوسف در محله جبره خارطوم، پایتخت سودان می‌خواند، چه بود؟ او در حالی که دستش را روی سینه گذاشته بود، فریاد می‌زد: «در حالی که طبل‌ها به صدا در آمده‌اند، ما به خیابان‌ها سرازیر می‌شویم... رهایی در کار نخواهد بود، اگر هر کدام از ما به صدا در نیاییم...»

این جوان سودانی در شعر خود ادامه می‌داد: «مبارزه ما که با خون شهدا آبیاری شد، میوه خواهد داد...» و کسانی که او را احاطه کرده بودند پس از هر بیت شعر، فریاد «انقلاب» سر می‌دادند.

شعر محمد، یکی از سرودهای مردمی جنبش خیابانی سودان علیه عمرالبشیر بود که طی سه دهه حکومت مطلقه، مردم را به ستوه آورده بود. هر چند که پس از سرنگونی او، گرفتن قدرت از نظامیان و به دست آمدن آرامش در سودان به راحتی میسر نشد.

با این حال، محمد، شعرش و همچنین این عکس، خاطره‌ای بکر را ثبت کرده‌اند. زمانی که این عکس گرفته شده، برق شهر قطع بود و این قطعی برق، که نشان از وضعیت اقتصادی و شرایط بحرانی آن روزگار بود هم در عکس ثبت شده است.

همزمان در این شرایط، رهبران ائتلاف برای آزادی و تغییر، اصلی‌ترین سازمان معترضان سودانی مشغول سخنرانی برای جمع بودند. محمد به یاد می‌آورد که چگونه با ساکنان آن محله به دنبال ژنراتور برق بودند تا محوطه را روشن کنند، همچنین به دنبال موانع تا از ورود نیروهای امنیتی و نظامی جلوگیری کنند: «همه منتظر بودند. می‌ترسیدیم که نیروهای امنیتی هجوم بیاورند...»

در آن موقع، اینترنت هم در سراسر شهر قطع بود و نیروهای امنیتی تقریبا همه جا حضور داشتند. این شرایط، تظاهرات را برای به زانو درآوردن ارتش دشوار کرده بود. اما دو ماه بعد، در اوت ۲۰۱۹، ائتلاف گروه‌های سیاسی مخالف حکومت نظامیان و شورای نظامی حاکم بر سودان، توافقی را برای انتقال قدرت به غیرنظامیان به امضا رساندند.

هر چند که برای انتقال کامل قدرت، معترضان باید سه سال صبر می‌کردند، اما امضای این توافق که با وساطت اتیوپی و اتحادیه آفریقا به سرانجام رسید، موجی از شادمانی را در میان شهروندان سودانی برانگیخت.

محمد یوسف از همان روزهای اول اعتراضات سودان در دسامبر ۲۰۱۸ که در واکنش به افزایش قیمت نان به وجود آمد، همراه با پدر و مادرش و چهار برادر و خواهرش در این اعتراضات شرکت داشت. او انگیزه اصلی خود و خانواده‌اش برای شرکت در این اعتراضات را «کشتار دارفور» اعلام می‌کند که هنوز زخم‌های آن تازه بود.

دارفور، منطقه‌ای در غرب سودان است که در سال ۲۰۰۳ صحنه یک جنگ داخلی شد و نیروهای ارتش سودان و گروه شبه‌نظامی جنجوید، شامل هواداران دولت، مرتکب جنایت‌های جنگی شدند. اعضای خانواده محمد و هزاران نفر دیگر از معترضان سودان وقتی به خیابان‌ها آمدند خواستار محاکمه عمرالبشیر به اتهام جنایت علیه بشریت بودند.

اما این آرزوی محمد، اعضای خانواده‌اش و هزاران نفر دیگر، هنوز محقق نشده است. او می‌گوید که نه تنها عاملان جنایات دارفور، بلکه عاملان کشتار سال گذشته معترضان سودان هنوز به عدالت سپرده نشده‌اند: «من هنوز به این دولت فرصت می‌دهم تا این مطالبات ما را محقق کند.»

در فوریه گذشته، دولت سودان پذیرفت که عمر البشیر را به دیوان کیفری بین‌المللی در لاهه تحویل دهد، اما هنوز هیچ تاریخی برای تحویل عمرالبشیر در نظر گرفته نشده است.

اکنون در سودانی که مثل دیگر کشورهای جهان درگیر شیوع ویروس کرونا شده، محمد در خانه پدری خود در قرنطینه است و به مدرسه نمی‌رود. او که قصد دارد در آینده مهندس شود، می‌گوید که از این فرصت برای خواندن کتابهایی درباره سودان و تاریخ این کشور بهره می‌برد.

پس از اعطای جایزه به این عکس، او در میان معلمان و دانش‌آموزان دبیرستانش به «مبارز» معروف شده است.

پدرش می‌گوید: «عکس او، پاسداشت انقلاب سودان است.»

بیشتر بخوانید: