در دوران عالم‌گیری کرونا، پناهجو بودن در یک شهر ترکیه یعنی چه؟

ترکیه با داشتن دست‌کم چهار میلیون نفر مهاجر، میزبان بیشترین تعداد پناهجویان در جهان است. بسیاری از آنها پناهجویان ایرانی هستند. در سال ۲۰۱۸،اداره مهاجرت ترکیه اعلام کرد که بیش از ۳۰ هزار ایرانی در این کشور در صف پناهندگی هستند. ۹۸ درصد از جمعیت پناهجویان ترکیه خارج از اردوگاه‌ها و در مناطق شهری و پیراشهری زندگی می‌کنند. زینب بالجیوگلو  و مورات اردوغان در مقاله خود گزارش دقیقی به دست می‌دهند از وضعیت  هشداردهنده این پناهجویان که بیش از دیگران از رکود اقتصادی در دوران شیوع کووید-۱۹ و پس از آن آسیب می‌بینند.

مطالب بسیاری منتشر شده است از وضع وخیم سرایت کووید-۱۹ در اردوگاه‌های مختلف پناهجویان نظیر کاکس بازار و لامبازیا در بنگلادش، زعتری و أزرق در اردن، بداوی در لبنان، موریا در یونان، و ماتاموروس در مکزیک. این گزارش‌ها توجه را به محرومیت‌های گسترده این اردوگاه‌ها از حیث فقدان تجهیزات حفاظتی، دسترسی محدود به خدمات بهداشتی، و زیرساخت‌های ضعیف جلب می‌کنند.

با وجود این، بیش از نیمی از جمعیت پناهجویان جهان در محیط‌های غیراردوگاهی، اکثراً در شهرهای روبه‌گسترشِ کشورهای درحال‌توسعه، زندگی می‌کنند و دسترسی بسیار محدودی به خدمات درمانی و وسایل بهداشتی دارند یا به‌کلی از آنها محروم‌اند. به همین دلیل است که وقتی در مورد شرایطی حرف می‌زنیم که ممکن است موجب آسیب‌پذیری بیشتر جوامع پناهجویان شوند، باید حتماً محیط شهری‌ای را نیز که بسیاری از آنها در آن زندگی می‌کنند مورد بررسی قرار دهیم.

ترکیه میزبان بزرگترین جمعیت پناهجویان در جهان است: براساس آمار رسمی اداره کل مدیریت مهاجرت، حدود چهار میلیون نفر که البته منابع گوناگون این عدد را بسیار بالاتر از این میزان می‌دانند. ما بنابر تحقیقات چندین‌ساله‌مان در سرتاسر این کشور برخی از شرایطی را شناسایی کرده‌ایم که موجب آسیب‌دیدگیِ شدید پناهجویان شهری ترکیه از شیوع کووید-۱۹می‌شوند. ۹۸ درصد از جمعیت پناهجویان ترکیه خارج از اردوگاه‌ها و در مناطق شهری و پیراشهری زندگی می‌کنند. تا کنون، هیچ گزارشی مبنی‌بر سرایت کووید-۱۹ در میان پناهجویان ترکیه مخابره نشده، با وجود این و از آنجایی‌که فقر شهری گسترده در میان این افراد آنها را در مقابل این بیماری آسیب‌پذیرتر می‌سازد، کارشناسان خواستار اتخاذ تدابیر اضطراری هستند.

دشواری‌های مالی

به‌طور کل، کار غیررسمی در ترکیه بسیار رایج است، و برآورد می‌شود که بیش از حدوداً ۱,۵ میلیون پناهجو (از جمله کودکان کار) در بخش غیررسمی و اغلب به عنوان کارگر کم‌مهارت مشغول به کار باشند. گرچه بنا به آمار وزارت خانواده و خدمات اجتماعی ۷۱,۴ درصد از حدود  ۳,۵ میلیون پناهجوی سوری ساکن ترکیه در سن اشتغال (بین ۱۹ تا ۶۵ سال) هستند، تنها ۳۴ هزار و ۵۷۳ نفر جواز کار قانونی دارند.

لازم به گفتن نیست که اشتغال غیررسمی با عدم برخورداری از حمایت اجتماعی، شرایط نامناسب کاری، درآمد پایین‌تر، ساعات کاری طولانی‌تر، و تبعیض همراه است. پناهجویان عمدتاً در بخش ساخت‌وساز و نساجی استخدام می‌شوند که معروف است استاندارهای ایمنی پایین‌تری دارند و این باعث افزایش مخاطرات بهداشتی و سلامتی خصوصاً در زمان عالم‌گیری می‌شود. بسیاری از خبرگزاری‌ها نیز گزارش می‌دهند که پناهجویان علی‌رغم بیماری به کار ادامه می‌دهند، چراکه به‌طور غیررسمی استخدام شده و از مرخصی استعلاجی برخوردار نیستند.

پناهجویان شهری احتمالاً ازجمله افرادی هستند که بیش از دیگران از رکود اقتصادی درطول و پس از شیوع کووید-۱۹ آسیب خواهند دید. آنها با توجه به وضعیت بی‌ثباتشان اولین کسانی خواهند بود که شغل و درآمدشان را از دست می‌دهند، آنها همچنین مشمول بهره‌مندی از برنامه‌های حمایتی دولت نظیر مزایای بی‌کاری نیز نخواهند بود.

بسیاری از خانواده‌های پناهجو در ترکیه به‌منظور موازنه دخل‌وخرج‌ به وجوه نقدی اندک و بسته‌‌های کمکی‌ای وابسته‌اند که از سوی سازمان‌های جهانی و جامعه مدنی، و حکومت‌های محلی توزیع می‌شوند. با وجود این، تدارکات توزیع این کمک‌ها می‌تواند در محیط‌های غیراردوگاهی نسبت به اردوگاه‌ها سخت‌تر باشد، چراکه پناهجویان در سرتاسر کشور پراکنده شده‌اند. در دروان شیوع بیماری و افزایش نیاز پناهجویان به این کمک‌ها، احتمالاً تضمین دسترسی آنها به این بسته‌ها به دلیل محدودیت‌ تردد مددکاران چالشی هر روزه خواهد بود.

مسیرهای طولانی رفت‌وآمدهای روزانه بین خانه و محل کار

مسیرهای طولانی رفت‌وآمد همراه با شرایط کاری نامناسب احتمال دارد ابتلای پناهجویان به کووید-۱۹ را افزایش دهد. پناهجویان شهری عموماً در حاشیه مراکز شهری زندگی می‌کنند، و آنهایی که کار پیدا می‌کنند مسیر طولانی‌ای را برای رفتن به محل کار باید طی کنند. مثلاً، براساس دادهای گردآوری‌شده توسط سازمان جهانی مهاجرت و اداره کل مدیریت مهاجرت، اکثر پناهجویان در استانبول در حاشیه شهر زندگی می‌کنند، در مناطقی نظیر اسنیورت، آوچیلار، و سلطان‌بی.

گرچه مناطق مرکزی شهر مانند کادیکوی و بشیکتاش تعداد پناهجویانِ بسیار کمی دارد، مقامات محلی از تعداد بالای مهاجرانِ روز در این مناطق گزارش می‌دهند، کسانی که در این مناطق کار کرده اما شب به خانه‌شان در حاشیه شهر بازمی‌گردند. چند روزی است بنا به اعلام دولت مشاغل فقط در طول آخر هفته تعطیل خواهند بود، و اکثریت نیروی کار، ازجمله بسیاری از پناه‌جویان، همچنان مجبور خواهند بود در طول هفته به سر کار بروند.

شرایط مسکن

گرچه شرایط مسکن پناهجویان در ترکیه استان به استان فرق می‌کند، کیفیت سکونت‌گاه‌های آنها عموماً پایین‌تر از حد استاندارد است. آنها اغلب ساکن زیرزمین‌ها یا زاغه‌هایی هستند که فاقد تهویه مناسب بوده و از نور آفتاب نیز برخوردار نیستند. به دلیل اجاره‌های بالا، مسکن اشتراکی در بین خانواده‌های پناهجو خصوصاً در استان‌های بزرگ‌تر پدیده‌ای رایج است. به‌طورخاص، زنان پناهجو از دسترسی به وسایل بهداشتی محروم‌اند.

چنین شرایطی تقریباً پیروی از دستورالعمل‌های مرتبط با فاصله‌گیری اجتماعی و رعایت نکات بهداشتی را ناممکن ساخته و خطر ابتلا به کووید-۱۹ را در میان خانوارهای پناهجو  بالا می‌برد.

دسترسی به خدمات درمانی

میزان عدم‌گزارش علائم بیماری احتمالاً بالا است، خصوصاً در استانبول، کانون شیوع ویروس در ترکیه؛ چراکه پس از شدت‌گرفتنِ سخت‌گیری‌ها بر مهاجران بدون‌ پرونده و پناهجویانی که نامشان در استان‌های دیگری ثبت شده، پناهجویان می‌ترسند که وضعیتشان به مراجع قانونی گزارش داده شود.

عدم‌گزارش علائم بیماری احتمال دارد ابتلا به ویروس کرونا و مرگ بر اثر آن را افزایش دهد؛ و این بین پناه‌جویان رایج‌تر از آن چیزی است که فکر می‌کنیم.

بر اساس قانون اتباع خارجی و حفاظت بین‌المللی، پناهجویان قانونی و ثبت‌شده از دسترسیِ فوری و رایگان به خدمات بهداشتی و درمانی اولیه که از سوی نهادهای عمومی در ترکیه ارائه می‌شود برخوردارند، که این شامل تست کووید-۱۹ و درمان آ ننیز می‌شود. اما البته این خدمات فقط در استان محل‌ ثبت‌نامشان ارائه می‌شود. از سوی دیگر، بسیاری از پناهجویانِ ثبت‌شده در سرتاسر ترکیه در جستجوی کار به استان‌های بزرگ‌تر نظیر استانبول نقل‌مکان می‌کنند.

علاوه بر این، میزان دسترسی به خدمات درمانی برای مهاجران بدون پرونده‌ای که در کشور ترکیه ثبت نشده‌اند و تعدادشان دست‌کم نیم میلیون نفر تخمین زده می‌شود، مشخص نیست. قانون داخلی کشور اجازه دسترسی به نهادهای ارائه‌کننده خدمات درمانی عمومی را به این دست مهاجران نمی‌دهد؛ حال آنکه براساس دستورالعمل تهیه‌شده از سوی کانون وکلای مترقی، به موجب کنوانسیون اروپاییِ حقوق بشر همه پناهجویان و مهاجران باید از حق دسترسی به خدمات درمانی عمومی برخوردار باشند.

۱۴ آوریل، دفتر ریاست‌جمهوری فرمانِ اجرایی‌ای را صادر کرد که به موجب آن تمام پناهجویان و مهاجران درون خاک ترکیه از حق دسترسی به خدمات درمانی عمومی در دوران عالم‌گیری برخوردار خواهند بود. با وجود این و علی‌رغم اصلاحات قانونی، مهاجران بدون پورنده همچنان ممکن است به دلیل ترس از گزارش‌شدن به پلیس و مهم‌تر از آن، دیپورت‌شدن، از رفتن به بیمارستان‌ها خودداری می‌کنند.

اطلاعات نادرست

به‌روزنگه‌داشتن اطلاعات پناهجویان فرآیند بسیار دشواری است، چراکه جوامع گوناگون پناهجویان به زبان‌های مختلفی صحبت می‌کنند، و همچنین اطلاعات، دستورالعمل‌ها و سیاست‌های مرتبط با ویروس جدید کرونا به‌سرعت تغییر می‌کنند. گرچه بسیاری از سازمان‌های جامعه مدنی درتلاشند تا اطلاعات قابل‌اطمینانی بین پناهجویان شهری درخصوص بیماری کووید-۱۹ پخش شود، موانع زبانی که اکثریت پناهجویان در ترکیه با آن مواجه‌اند چالشی واقعی است پیش روی آنها برای دسترسی به اطلاعات موثق.

زینب بالجیوگلو  و مورات اردوغان- ۹۸ درصد از جمعیت پناهجویان ترکیه خارج از اردوگاه‌ها و در مناطق شهری و پیراشهری زندگی می‌کنند. آنها آسیب‌پذیرترین گروه‌ها در در دوران شیوع کووید-۱۹ و پس از آن هستند.

رشد احساسات ضد پناهجویان              

از آنجایی‌که پناهجویان درخصوص مشکلات اقتصادی و اجتماعی کشور مقصر شمرده می‌شوند، احساسات ضدپناهجویی نیز در ترکیه اخیراً بالا گرفته است. به دلیل رکود اقتصادی، این وضعیت احتمالا دارد در دوران عالم‌گیری و پس از آن بدتر شود و موجب تنش‌های اجتماعی بین جامعه میزبان و جامعه پناهجویان گردد.

در ماه مارس، رئیس‌جمهور اردوغان برای محدودکردنِ پیامدهای اقتصادیِ در دوران عالم‌گیری و پس از آن، از یک بسته محرکِ  ۱۵,۴ میلیارد دلاری خبر داد. با این حال، مخالفان این بسته را با توجه به آنچه ترکیه در این سال‌ها خرج پناهجویان سوری کرده، بسیار ناچیز خوانده‌اند. حزب خلق جمهوری‌خواه ترکیه دولت را برای خرج‌کردنِ پولِ مالیات‌دهندگان برای پناهجویان سوری سرزنش کرده است. دولت پیشتر اعلام کرده بود که هزینه‌ای که صرف پناهجویان سوری کرده است از ۴۰ میلیارد دلار تجاوز می‌کند.

براساس گزارش کمیساریای عالی پناهجویانِ سازمان ملل متحد به‌تاریخ ۱۱ مارس، میزان شیوع کووید-۱۹ در ۳۴ کشور میزبان پناهجویان بالا بوده است. شرایط پناهجویان در سایر کشورهای میزبانِ درحال‌توسعه‌ نظیر پاکستان، اوگاندا، و سودان احتمالاً از بسیاری جهات شبیه وضعیت ترکیه است. احتمال دارد دسترسی پناهجویان به منابع و خدماتی که هم برای پیشگیری از ابتلا به ویروس و هم مبارزه با آن حیاتی‌اند، در دوران عالم‌گیری حتی محدودتر هم باشد، چراکه منابع و خدمات رفاهی در این کشورها پیشاپیش به دلیل نرخ بالای ابتلای جمعیت به ویروس جدید کرونا تحلیل رفته است یا انتظار می‌رود در آینده چنین شود.

این یک واقعیت است که آسیب‌های کووید-۱۹ در جوامع گرفتارِ فقر شدیدتر است. پناهجویان و مهاجران در سرتاسر جهان در زمره آسیب‌پذیرترین اقشار قرار دارند و تأثیر عالم‌گیری نیز احتمالاً تا مدت‌ها برجای می‌ماند.

منبع:  اوپن دموکراسی

بیشتر بخوانید: