خودخواهی وضعیت همه‌گیری را بدتر می‌کند: چطور مانع شویم؟

در ایران، روزهای تعطیل عیدفطر نزدیک است. در اروپا تعطیلات چندروزه بهاری آغاز شده. در وضعیتی که جهان هنوز با بحران کرونا دست و پنجه نرم می‌کند، چرا جاده‌های ایران شلوغ شده؟ چرا در کشورهای دیگر عده‌ای خود را مصون و بدون مسوولیت می‌دانند و به فکر تفریحات جمعی و گروهی‌اند؟ چرا برخی از افراد در برابر کارهایی که برای سلامت عمومی جامعه لازم است مقاومت می‌کنند؟

جهان همچنان درگیر ویروس کروناست و وضعیت و سرنوشت ما کاملا نامشخص است. در این میان میلیون‌ها انسان در سراسر جهان برای کمک به جوامع خود دست به اقدامات مهمی زده‌اند. نه تنها کارکنان بخش خدمات بهداشتی در کشورهای مختلف بلکه بسیار افراد دیگری نیز وقت و سرمایه خود را در راه کمک به حل بحران صرف می‌کنند. همچنین صدها میلیون نفر از مردم جهان سبک زندگی خود را تغییر داده‌اند تا مانع گسترش ویروس شوند. برای هیچ کس چنین وضعیتی خوشایند نیست اما خیلی‌ها همه تلاششان را می‌کنند تا این اوضاع تغییر کند.

با این‌حال افراد زیادی هستند که چندان مشارکتی در تغییر وضعیت نمی‌کنند و به منافع جمعی توجهی ندارند. در واقع رفتار و عملکرد آنها به گسترش ویروس کمک می‌کند. آنها بدون توجه به هشدارها سبک زندگی همیشگی خود را پی می‌گیرند و عملا باعث مبتلا شدن دیگران به ویروس می‌شوند. ما افراد زیادی را می‌بینیم که از پوشیدن ماسک امتناع می‌کنند، فاصله اجتماعی را رعایت نمی‌کنند و همچنان تمایل به برگزاری یا شرکت در اجتماعات بزرگ دارند. مساله اینجاست که اگر به آنها تذکر بدهیم که رفتار آنها در وضعیت فعلی نادرست است با خشونت واکنش نشان می‌دهند یا افرادی را که خود را با شرایط فعلی تطبیق داده‌اند به تمسخر می‌گیرند و اهمیت و جدیت بیماری را دست‌کم می‌گیرند. برخی از این افراد با تشبیه بیماری به یک آنفولانزای معمولی، سعی در عادی‌سازی آن دارند. بسیاری از آنها نیز معتقدند که در نهایت همه ما باید به این ویروس مبتلا شویم و با مقایسه غیر منطقی تعداد مرگ‌ومیرهای ناشی از این بیماری با بیماری‌های مرگبار دیگر، آن را سرنوشت انسان می‌دانند.

اگر این اقدامات احتیاطی نیاز به صرف زمان، پول و تلاش زیادی داشت کاملا قابل درک بود که چرا افراد در مقابل آن مقاومت می‌کنند. وضعیت کارگران روزمزد و افرادی که به دلیل شرایط نامناسب اقتصادی مجبورند این شرایط را با کمترین امکانات و تجهیزات تحمل کنند، قابل درک است. اما برای گروه زیادی از مردم، اقدامات احتیاطی‌ توصیه شده‌، تنها به تلاشی حداقلی و تحمل ناخوشایندی نیازمند است. تلاش کمی که در محدود کردن گسترش ویروس و تبعات مرگبار و آسیب‌های اقتصادی ناشی از آن بسیار موثر است. تصور کنید اگر هیچ کس در هیچ جای جهان اقدامات احتیاطی را درنظر نمی‌گرفت و بدون ماسک و رعایت فاصله اجتماعی و تعطیلی تجمعات به سبک زندگی عادی خود ادامه می‌داد. بدون شک تبعات مرگبار آن بسیار گسترده‌تر از وضعیت فعلی بود.

چرا برخی از افراد به اقدامات احتیاطی بی‌توجه هستند؟

این یک حقیقت است که انسان‌ها می‌خواهند آزادانه از خواسته‌ها و تمایلات خود پیروی کنند. بشر مثل همه حیوانات دیگر بیش از هر چیر به نیازها و خواسته‌های خودش توجه می‌کند. با این حال ساختار یک جامعه به گونه‌ای نیست که ما بخواهیم هر کاری که دوست داریم را انجام بدهیم. زندگی متمدنانه به معنای این است که ما منافع و سلامت و رفاه دیگران را در کنار منافع خود در نظر بگیریم. این سنگ بنای جامعه بشری است و بیشتر مردم در پی‌گیری خواسته‌ها و اعمال خود به‌گونه‌ای عمل می‌کنند که باعث آسیب رساندن و ناراحتی دیگران نشوند.

در وضعیت کنونی بی‌توجهی به اقدامات احتیاطی و پیشگیرانه و مقاومت در برابر آن خودخواهی و بی‌توجهی به منافع جمعی را نشان می‌دهد. اما برای اینکه به این سوال پاسخ بدهیم که چرا برخی از افراد در مقابل اقدامات پیشگیرانه مقاومت می‌کنند ابتدا باید این سوال را بررسی کنیم که حداقل اقداماتی که یک فرد باید انجام دهد تا ازخود و دیگران دربرابر کووید ۱۹ محافظت کند چیست؟

اینکه افراد تمایلات و نیازهای فردی خود را کنار بگذارند و این اقدامات محافظتی را رعایت کنند بستگی به چهار ویژگی دارد. کسانی که در برابر پیشگیری و رعایت اصول توصیه شده مقاومت می‌کنند به احتمال زیاد بر اساس داشتن یا نداشتن یکی از این ویژگی‌ها عمل می‌کنند.

همدلی

تغییر و سازگاری رفتار به نفع سلامت جمعی مستلزم آن است که فرد آگاهی نسبی از دیدگاه‌ها و نیازهای دیگران داشته باشد. افرادی که همدلی ندارند توانایی تشخیص، درک افکار و احساسات دیگران را ندارند. افرادی که همدلی کمتری دارند نسبت به مشکلات و ناراحتی‌های دیگران بی‌تفاوت هستند، دلسوزی کمتری دارند، خودخواهی بیشتری دارند و کمتر تمایل به تغییر رفتار خود به مفع منافع جمعی دارند.

واکنش مقاومتی

هیچ یک از ما دوست نداریم که دیگران به ما امر و نهی کنند. زمانی که احساس می‌کنیم آزادی عمل و رفتار ما به شکل خاصی محدود یا تهدید می‌شود واکنش روانشناختی یک پاسخ طبیعی است. واکنش مقاومتی تلاش برای بازیابی آزادی محدود شده است. این واکنش با احساس اضطراب، عصبانیت و پریشانی روحی همراه است.

وقتی افراد مجبور به رفتار خاصی می‌شوند اغلب علیه آن واکنش نشان می‌دهند. این واکنش در مواردی انجام رفتاری متضادی است که به آنها گفته شده است. اگرچه واکنش مقاومتی یک واکنش طبیعی و در بسیاری از موارد واکنشی مفید است اما امتناع و مقاومت در برابر درخواستی که به نفع ما و منافع جمعی است نمی‌تواند واکنش درستی باشد.

خودنمایی

مقاومت در برابر اقدامات احتیاطی در مواردی شامل مولفه‌هایی از خودنمایی می‌شود زیرا برخی از افراد به ویژه مردان گمان می‌کنند رعایت اقدامات احتیاطی نشانه اضطراب و نگرانی و محتاط بودن آنها در مقابل خطرات است. بنابراین آنها ممکن است اقدامات احتیاطی و منطقی را در برابر خطرات جدی نگیرند زیرا نمی‌خواهند مضطرب و پریشان به نظر بیایند.

چنین افرادی به خود آسیب می‌رسانند، دچار بیماری‌های جدی می‌شوند و تصادفات مرگباری را تجربه می‌کنند چون نمی‌خواهند اقدامات احتیاطی را جدی بگیرند مبادا که ضعیف و ترسو به نظر برسند. مثلا پوشیدن ماسک هم به ویژه برای مردان اگر متوجه شوند دیگران از آن استفاده نمی‌کنند به همین گونه است.

دگر/ گروه محوری

افرادی که رویکرد دگر محوری دارند، خود رابه با افراد و گروه وابسته می‌دانند. تمرکز بر یک دیدگاه جمعی باعث می‌شود افراد به دنبال منافع گروه باشند و از هنجارهای اجتماعی سودمند پیروی کنند زیرا آنها می‌دانند که هنجارها برای کمک به افراد در یک گروه به وجود آمده‌اند. به این صورت افراد گاهی اهداف شخصی خود را تابع اهداف دیگران تعریف می‌کنند. اما تحقیقات نشان می‌دهد افرادی که به محور گروه و منافع جمعی اهمیت نمی‌دهند کمتر به نگرانی دیگران توجه می‌کنند و برای کمک به دیگران پیش قدم نمی‌شوند.

کنار هم قرار دادن این چهار ویژگی مهم برای رعایت اقدامات احتیاطی به ما کمک می‌کند که به این پرسش پاسخ دهیم که چرا برخی از افراد توجهی به این اقدامات ندارند و در برابر آن مقاومت می‌کنند. اکنون پاسخ به پرسش آغازین متن آسان‌تر است چون افرادی که از پذیرفتن توصیه‌ها سرباز می‌زنند یا همدلی ندارند، یا رفتار آنها یک واکنش مقاومتی در برابر امر و نهی است، یا نگران تصویر ذهنی دیگران از خود هستند که مبادا ضعیف شناخته شوند یا نتوانسته‌اند درک کنند که همه ما در یک کشتی هستیم و به هم وابسته‌ایم.

شما به کدام گروه تعلق دارید؟

در همین زمینه: