اعتراض سراسری کارگران شهرداری: زمینه‌ها و روندها

کارگران شهرداری‌ها دور دیگری از اعتصاب و تجمع اعتراضی مقابل استانداری و قرمانداری‌ها را آغاز کرده‌اند. در دو هفته اخیر خبر اعتصاب و تجمع کارگران شهرداری ۱۷ شهر ایران به رسانه‌ها راه یافته است. خواست‌ها مشترک‌اند. اما پراکندگی اعتراض‌ها به مدیران شهرداری‌ها و پیمانکاران امکان داده به کارگران اعتنایی نکنند، آن‌ها را سر بدوانند، و در مواردی مانند اهواز دست در دست یکدیگر و در یک تقسیم کار حساب شده کارگران را اخلالگر و اعتصاب آن‌ها را مشکوک بخوانند، کارگران دیگری را به جای اعتصابیون به کار بگیرند، با ضرب و شتم اعتصاب را بشکنند، تعدادی از کارگران را روانه بیمارستان و تعداد دیگری را تهدید به احضار و بازداشت کنند.

اعتصاب کارگران شهرداری اهواز ۱۱ روز پیش با خواست دریافت حقوق معوقه، بهبود شرایط کار و کاهش ساعت کار آغاز شد. کارگران سه منطقه شهرداری اهواز از جمع‌آوری زباله‌ها خودداری کردند. پیمانکار کارگران جدیدی را به کار گرفت و زمانی که با اعتراض کارگران روبرو شد، شهرداری به کمک پیمانکار آمد. برای شکستن اعتصاب، دستور حمله گارد ویژه به کارگران را صادر کرد. چند تن از کارگران در جریان حمله گارد ویژه مصدوم شدند. تصاویری از کارگران مصدوم و کارگری که کارش به بیمارستان کشیده شده، در رسانه‌های اجتماعی منتشر شده است. معاون شهرداری با استفاده از تریبون رسانه‌های دولتی اعتصاب کارگران را مشکوک خواند و خواستار پیگیری شد. دستگاه‌های امنیتی تعدادی از کارگران را تهدید کردند.

پیاده نظام کرونا، بدون لباس و دست‌افزار

کارگران شهرداری‌ها در معرض ابتلا به کرونا قرار دارند. آن‌ها به گفته‌ی یکی از شهرداران، «پیاده نظام در جنگ با کرونا ویروس» هستند. اما فرماندهان آن‌ها را گرسنه، بدون دست‌افزار و لباس و کفش مناسب به میدان جنگ فرستاده‌اند.

خبرهای ابتلای کارگران شهرداری‌ها به کرونا و مواردی از مرگ آنان پراکنده‌اند اما آنقدر هست که خبر از فاجعه بدهد.

کارگران شهرداری خوزستان که مزد نگرفته و امکانات پیشگیری در اختیارشان نیست، در دمای بالای ۴۰ درجه و در حالی که این استان در وضعیت قرمز قرار دارد ساعات طولانی کار می‌کنند. کارگران می‌گویند چند تن از همکارانشان به کرونا مبتلا شده‌اند. علی بیت‌سیاح کارگر فضای سبز منطقه ۲ شهرداری اهواز بعد از چند روز مبارزه با بیماری کرونا، فوت کرده، اما کارفرما حاضر نیست برای محافظت از کارگران اقدامی انجام بدهد. خواست کارگران مبنی بر کاهش ساعت کار از سوی معاون شهرداری «فراقانونی» خوانده شده است.

شرکت‌های پیمانکاری، قراردادهای شفاهی، سفید و چند ماهه

مشکلات کارگران شهرداری‌ها که هیچگاه شرایط کارشان مناسب نبود زمانی دو چندان شد که شهرداری‌ها با برون‌سپاری خدمات شهری، کارگران را از قراردادهای طولانی مدت محروم کرده و سرنوشت آنان را به پیمانکاران سپردند. قراردادهای پیمانکاران برای کارگران شهرداری در بهترین حالت حداکثر یک ساله است. اما قراردادهای سه ماه، یک ماهه، قراردادهای سفید و قراردادهای شفاهی هم فراوانند. فشار کار افزایش یافته و اضافه‌کاری بدون مزد هم مرسوم است. تاخیر در پرداخت دستمزد امری عادی است. کارگران برخی شهرداری‌ها لباس کار به اندازه کافی، دستکش و سایر امکانات بهداشتی را دریافت نمی‌کنند. برخی پیمانکاران حتی وسائل کار از جمله جارو در اختیار کارگران قرار نمی‌دهند. کارگران برخی شهرداری‌ها می‌گویند دسته جارور را هم باید از حقوق خودشان بخرند. کارگران حمل زباله شهرداری دزفول که در اسفند برای اعتراض به چهار ماه تاخیر در پرداخت دستمزد اعتصاب کرده بودند گفته‌اند حتی روزهای تعطیل هم ۱۰ ساعت کار می‌کنند اما دستمزد پنج ساعت کار به آن‌ها پرداخت می‌شود.

گزارشی که در فاصله ۱۲ تا ۱۹ اردیبهشت از طریق گفت‌و‌گو با کارگران شهرداری در شش استان ایران تهیه شده و به صورت پادکست در فضای مجازی (پادکست «به‌تدریج») انتشار یافته، تصویری از مشکلات درهم‌تنیده کارگران شهرداری‌ها ارائه می‌دهد که در آن کارگران هرچه سابقه کار بیشتری داشته باشند، مزد کمتری می‌گیرند.
دستمزد کارگران کمتر از مزد قانونی است. کارگران در مواردی هر چه سابقه کارشان بیشتر باشد حقوق‌شان کمتر است. زیرا فرزندانشان بزرگ می‌شوند و دیگر حق اولاد به آن‌ها تعلق نمی‌گیرد. پیمانکاران عوض می‌شوند و کارگران در معرض این خطر قرار می‌گیرند که حق سنوات‌شان از بین برود.

در شهرداری مشهد یک کارگر با ۱۵ سال سابقه، یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان حقوق می‌گیرد. در احمدآباد یک کارگر با ۱۷ سال سابقه کار یک میلیون و ۷۰۰ هزار تومان، شاهرود با ۱۵ سال سابقه کار دو و نیم میلیون. در اهواز با ۲۰ سال سابقه کار دو میلیون و ۲۰۰ هزار تومان. دستمزد کارگران شهرداری اراک امسال ۴۰۰ هزار تومان کاهش یافته. زیرا پیمانکار جدید رویه‌ی دیگری برای پرداخت دستمزد در پیش گرفته است.

همین مزدها هم به موقع پرداخت نمی‌شود.

کارگران شهرداری خرم‌آباد از دی ماه ۹۸ تا کنون حقوق نگرفته‌اند. کارگران نیشابور دو ماه تعویق مزد دارند و در مشهد پیمانکار در برابر اعتراض کارگران به تعویق مزدها می‌گوید همین است که هست.

کارگران شهرداری اهواز دستمزد اسفند ۹۸ را اول اردیبهشت گرفته‌اند و دستمزد فروردین هنوز پرداخت نشده. کارگران شوش دانیال از اسفند ۹۸، احمدآباد از دو ماه پیش، و خرم‌آباد دو ماه دستمزد نگرفته‌اند.

یک کارگر شوش دانیال می‌گوید سه ماه اول هر سال حقوق را نمی‌دهند. بعد منظم می‌دهند و سال بعد دوباره همین مساله تکرار می‌شود. کارگر شهرداری اهواز هم می‌گوید همیشه دو سه ماه تاخیر در پرداخت دستمزدها است.
برخی کارگران گفته‌اند با فروش زباله هزینه‌های خود را تامین می‌کنند.

مشکل دیگر لباس، کفش و ابزار کار است.

کارگران شهرداری مشهد برخی وسایل کار را دریافت کرده‌اند، اما جارو را باید خودشان تهیه کنند. به جای شش ماه یک بار، سالی یک بار لباس کار می‌دهند.

در احمد آباد مستوفی، کارگران شهرداری کفش کار ندارند. دستکش ماهی یک بار توزیع می‌شود و کارگران باید در صورت پاره شدن دستکش از جیب‌شان خرج کنند.

در خرم‌آباد، کارگران خودشان باید بیل بخرند. ماسک را هم به هزینه خودشان تهیه می‌کنند.

در اهواز، کارگران باید فرمی را امضا کنند مبنی بر این که لباس، کفش ایمنی، بیل و سایر وسایل را تحویل گرفته‌اند. اما لباس کار به آن‌ها داده نمی‌شود. یک کارگر می‌گوید لباس‌هایی را که از میان زباله‌ها پیدا می‌کنیم برای کار می‌پوشیم. دسته جارو، ماسک و دستکش را هم خودشان می‌خرند.

از اهواز تا مشهد: خواست‌ها مشابه‌اند

از اهواز تا تهران و از تهران تا مشهد خواست‌های کارگران شهرداری‌ها مشابه‌اند: پرداخت مزدهای معوقه، امنیت شغلی، افزایش حقوق و بهبود شرایط کار.

برای همین خواست‌ها بود که کم‌و‌بیش همزمان با کوت‌عبداله و اهواز، کارگران شهرداری در ماهشهر، خرمشهر، بجنورد، منطقه ۲۰ تهران، تبریز، شاهین‌شهر اصفهان، مریوان، شهرگلستان، بندر لنگه، بجنورد، منطقه یک کرج، شوش دانیال، مشهد و اروندکنار اعتصاب و مقابل مراکز دولتی شهر تجمع کردند.

در پی اعتصاب کارگران اروند کنار، ارسلان غمگین مدیرکل اداره کار استان خوزستان روز دوم خرداد تائید کرد که کارگران شهرداری این شهر و چند شهر دیگر خوزستان ماه‌هاست حقوق نگرفته‌اند و وعده داد مساله را پیگیری کند.

کارگران شهرداری ماهشهر چهارم خرداد برای پنجمین روز متوالی اعتصاب و با تجمع مقابل فرمانداری و شهرداری ماهشهر خواستار دریافت پنج ماه حقوق عقب‌افتاده خود شدند. چند تن از آنان به بیماری کووید ۱۹ مبتلا شده‌اند. اما کارگران همچنان بدون دریافت حقوق کار می‌کنند، و از امکانات بهداشتی و پیشگیرانه محرومند.

کارگران شهرداری شاهین شهر روز اول خرداد در اعتراض به تغییرات مدیریتی و تعویق مطالبات خود در میدان فاطمیه شاهین شهر تجمع کردند. مدیر روابط عمومی شهرداری شاهین شهر ارتباط کارگران با شهرداری را تکذیب کرد و گفت کارگران مربوط به شرکت خدماتی «شبنم شهر» هستند و هیچ ارتباطی با شهرداری ندارند.

روز ۱۵ اردیبهشت‌ کارگران کوت‌عبدالله اعتصاب و با حضور مقابل ساختمان استانداری خوزستان در اهواز خواستار پرداخت مطالبات خود شده‌اند علی حسونی یکی از کارگران فضای سبز این شهرداری گفت نه تنها هنوز حقوق اسفند و فروردین خود را دریافت نکرده‌اند، بلکه سنوات سال ۹۸ نیز همچنان به این کارگران پرداخت نشده است. این کارگر شهرداری همچنین گفته یکی از مشکلات کارگران در طول سال‌های گذشته پرداخت دیرهنگام حقوق بوده و مطالبات همیشه با تأخیر چند ماهه پرداخت می‌شود. نواب حاجیان سعید، شهردار کوت عبدالله اما شیوع کرونا را مقصر دانست که باعث کاهش منابع منابع درآمدی شهرداری شده است. در تداوم اعتصاب و تجمع کارگران مقابل ساختمان استانداری خوزستان در اهواز، ۲۳ اردیبهشت هفت تن از کارگران با شکایت یکی از مسئولان شهرداری بازداشت شدند. گفته می‌شود هنوز تعدادی از کارگران زندانی‌اند.

کارگران سازمان پسماند شهرداری بجنورد پنجشنبه اول خرداد اعتصاب کردند و با خواست تبدیل قراردادهای یک ساله به قراردادهای طولانی مدت مقابل شهرداری بجنورد تجمع کردند. بیشتر کارگران این شهرداری با سابقه هستند اما قراردادهای یک ساله دارند. آن‌ها خواستار تبدیل قراردادها به قرارداد پنج ساله هستند.

یک بام و دوهوای شهرداری‌ها

شهرداری‌ها در چند سال اخیر در پاسخ اعتراض کارگران پیمانی به تعویق مزدها و شرایط کار آن‌ها را به پیمانکاران رجوع می‌دهند و از خود سلب مسئولیت می‌کنند. حال آن که در موارد بسیاری، پیمانکار مدعی است از شهرداری طلبکار است و قادر به پرداخت مزد کارگران نیست.

مشکل کمبود درآمد شهرداری‌ها، تعویق مطالبات کارگران و پاس‌کاری کارگران میان پیمانکار و شهرداری مساله تازه‌ای نیست. اما شهرداری‌ها بهانه جدیدی پیدا کرده‌اند: کرونا. می‌گویند شیوع کرونا درآمدهای آن‌ها را باز هم کاهش داده است.

در صورتی که کارگران کوتاه نیایند، مدیران اداره‌های کار هم یا سکوت می‌کنند و یا طوری استدلال می‌کنند که کارگران سرگردان‌تر و ناامید می‌شوند.

نمونه، مورد اعتصاب و تجمع کارگران برخی شهرها در لرستان در اعتراض به تعویق مزدهاست. پیمانکار کارگران را به شهرداری پاس داد، شهرداری از کمبود نقدینگی گفت و مدیرکل اداره کار استان لرستان به کارگران گفت شهرداری‌های این استان از بانک‌ها تقاضای تسهیلات کرده‌اند و پرداخت حقوق کارگران منوط به اقدام بانک‌هاست.

اگر کارگران بازهم کوتاه نیایند، پیمانکار و شهرداری در هماهنگی کامل مقابل کارگران صف می‌کشند. این بار شهرداری که برای پرداخت مزد معوقه کارگران از خود سلب مسئولیت کرده بود، از کارگران شکایت می‌کند و ادامه کار را به گارد ویژه، قوه قضائیه و دستگاه‌های امنیتی می‌سپرد. تازه‌ترین نمونه، کارگران شهرداری کوت‌عبداله هستند که هفت تن از آنان با شکایت یک مسئول شهرداری بازداشت شدند.

در مورد سرکوب کارگران اعتصابی شهرداری اهواز، پیمانکار به جای پرداخت حقوق کارگران، برای درهم‌شکستن اعتصاب کارگران جدیدی را به کار گرفت. کارگران اعتصابی تلاش کردند مانع کار کارگران اعتصاب‌شکن شوند. ماموران گارد ویژه با حمله به کارگران تعدادی از آن‌ها را مضروب کردند.

معاون خدمات شهرداری اهواز با استفاده از تریبونی که خبرگزاری دولتی جمهوری اسلامی (ایرنا) در اختیارش قرار داده بود، تعویق دستمزد کارگران را انکار کرد، مدعی شد خواست کارگران مبنی بر کاهش ساعت کار «فراقانونی» است، گفت کارگران «بدون هیچگونه زمینه‌ای» دست از کار کشیده‌اند، بنابراین اعتصاب‌شان مشکوک، اختلال‌ در کار شهرداری و عدم تعهد به مسئولیت اجتماعی است و «باید مشخص شود چه افراد و یا گروه هایی باعث وقوع این جریان‌ها و اعتصاب کارگری در موارد مختلف و به صورت مکرر در اهواز می‌شوند». همان شب نیروهای امنیتی تلفنی دستکم هفت تن از کارگران شهرداری منطقه شش اهواز را تهدید به بازداشت کردند.

یکی از کارگران شهرداری اهواز در توضیح حمله گارد ویژه به تجمع روز شنبه سوم خرداد گفت:

«ما به جز دستمزد خود چیزى نخواسته‌ایم، عید رسید و براى فرزندان مان چیزى نخریدیم، مورد ضرب و شتم نیروهاى یگان ویژه قرار گرفتیم. یکى از دوستانمان بنام «محمد منصورى" از ناحیه دست و دیگرى از ناحیه پا با اصابت گلوله مجروح شدند و یکى از کارگران بنام رضا شریفى را بازداشت کردند و روز جمعه دوم خرداد ماه ۹۹ به دلیل اصابت تیر به ناحیه کمرش جهت معالجه آزادش کردند».

اعتصاب کارگران شهرداری‌ها در اهواز و سایر مناطق ممکن است به روال سال‌های اخیر در نهایت با پرداخت بخشی از مطالبات معوقه برای مدتی فروکش کرده و دوباره از سر گرفته شود. اما این مطالبات مشترک و اعتراضات سراسری، و کم‌و‌بیش همزمان منفردند، و در غیاب تشکل مستقل کارگران به تحقق مطالبات کارگران نمی‌انجامند. آن هم در شرایطی که شیوع کرونا ابزار جدیدی به دست شهرداری‌ها و پیمانکاران داده است. نپرداختن مطالبات کارگران و بی‌اعتنایی به بهبود شرایط کار، و افزایش دستمزد با شرایط کرونایی توجیه، و اعتصاب و اعتراض کارگران با برچسب اختلال در کار، عدم تعهد و به خطر انداختن جان شهروندان سرکوب می‌شود.

در همین زمینه:

کرونا در ایران: مصیبت در راه و مقاومت فرودستان