حوثی‌ها و کرونا: پنهانکاری به زور سلاح و با تهدید و ارعاب

ویروس کرونای جدید به تهدید تازه‌ای برای مردم جنگ‌زده و قحطی‌زده یمن تبدیل شده است. در این میان مقام‌ها و مسئولان حقوق‌بشری در این کشور از تهدید پزشکان و کادر پزشکی و حتی مبتلایان به کووید۱۹ توسط حوثی‌ها خبر می‌دهند. شورشیان حوثی‌ که شمال کشور را در کنترل خود دارند بر آمارهای واقعی کرونا سرپوش‌ گذاشته و اجساد بیماران را در بی‌خبری خانواده‌ها دفن می‌کنند. در بیمارستان‌های جنوب یمن به‌خاطرکمبود تجهیزات پزشکی از پذیرش بیمارانی که نشانه‌های کووید۱۹ را دارند، سرباز می‌زنند و از ثبت آن‌ها خودداری می‌کنند. برای جمعیت نزدیک به ۳۰ میلیونی یمن فقط حدود ۷۰۰ تخت مجهز و ۵۰۰ دستگاه تنفسی وجود دارد.

ویروس کرونا به جان یمن ویران و جنگ‌زده‌ افتاده است. مدت‌ها پیش از ظهور این ویروس عالمگیر هم یمن با «بدترین بحران انسانی جهان» درگیر بود، و مردمانش همچنان با فقر، گرسنگی، قحطی و شیوع بیماری‌های عفونی درگیرند. واشنگتن‌پست پنج‌شنبه ۴ ژوئن/۱۵ خرداد در گزارشی به نقل از پزشکان بدون مرز در یمن و همچنین مقامات پزشکی محلی و کاربران شبکه‌های اجتماعی، از ایجاد فضای امنیتی و رعب و وحشت و همچنین سرکوب پزشکان و پرستاران توسط حوثی‌ها، سرپوش گذاشتن بر اطلاعات مربوط به این بیماری، دفن بیماران در خفا و بی‌خبری خانواده‌ها، کمبود مرگبار وسائل پیشگیری و تجهیزات درمانی و مرگ بیماران کووید۱۹ در خانه‌ها خبر داده‌ است.

کارشناسان می‌گویند در یمن کرونا در مقیاسی بسیار بزرگتر از ۴۰۰ مورد ابتلا و ۸۷ مرگ که تا  روز چهارشنبه ۳ ژوئن/۱۴ خرداداعلام شده، شیوع پیدا کرده است. طبق برآورد پزشکان، هرهفته هزاران یمنی به ویروس کرونا مبتلا شده و صدها نفر براثر ابتلا به کووید۱۹ جان خود را از دست می‌دهند.

برخی از اپیدمیولوژیست‌ها پیشتر هشدار داده بودند که ویروس کرونا ممکن است در کشورهای فقیر «جهان عرب» بیشتر و سریعتر از بسیاری از کشورهای دیگر شیوع پیدا کند. اما موارد رسمی گزارش‌شده در حد یک فریب، پایین مانده‌اند.

کرونا در یمن دوبرابر نقاط دیگر جهان قربانی می‌گیرد

آسیب‌پذیری یمن در مقابل ویروس کرونا نتایج آشکاری از خود به جا گذاشته است. لیز گرانده، مقام ارشد سازمان ملل در مسائل حقوق بشری در یمن می‌گوید حتی ممکن است نرخ مرگ و میر ویروس کرونا در این کشور با همه کشورهای دیگر جهان متفاوت باشد. او گفته: «گزارش‌های اولیه از واحدهای قرنطینه نشان می‌دهند نرخ مرگ و میر به صورت استثنایی در یمن بالاست. باوجود این‌که به یک روند تست‌گیری اصولی و یک پایه اطلاعاتی قابل اتکا دسترسی نداریم ، این نرخ نشان می‌دهد که ممکن است نرخ مرگ و میر کرونا در یمن دوبرابر کشورهای دیگر باشد».

در شرایطی که گروه‌های مسلح مسلط بر یمن از اعلام ارقام واقعی خودداری می‌کنند و عدم دسترسی کافی به تست کرونا، اعلام آمارهای دقیق را ناممکن کرده، یکی از نشانه های شیوع کووید۱۹ سیل پیام‌های تسلیتی‌ است که کاربران یمنی در هفته‌های گذشته در فیسبوک و دیگر شبکه‌های اجتماعی منتشر کرده‌اند.

نهادهای سازمان ملل در یمن نیز به رشد معنی‌دار «آگهی‌های درگذشت مجازی» اشاره کرده‌اند. کارولین سگن، یکی از مدیران عملیاتی پزشکان بدون مرز در یمن که تنها مرجع غیردولتی است که بیماران کووید۱۹ را پذیرش می‌کند در این رابطه می‌گوید: «این تنها نوک کوه یخ است که می‌بینیم».

الطاف موسانی، نماینده سازمان جهانی بهداشت در یمن، هفته گذشته اعلام کرد: در بدترین حالت، ویروس کرونا تا ۲۸ میلیون یمنی (تقریبا کل جمعیت یمن) را مبتلا خواهد کرد و جان دست کم ۶۵ هزار یمنی را خواهد گرفت.

مردم یمن در حالی درگیر اپیدمی کرونا شده‌اند که علاوه بر کمبود تجهیزات کافی برای مقابله با آن، به سبب محاصره اقتصادی و سیاسی عربستان علیه بخش‌های زیادی از این کشور، با کمبود شدید مواد غذایی و دارو دست و پنجه نرم می‌کنند. دست کم ۱۰ میلیون نفر از مردم یمن در معرض گرسنگی و قحطی‌اند.

سایه خشونت حوثی‌ها بر یمن درگیر با کرونا

شمال یمن در کنترل انصارالله یا حوثی‌هاست که تحت حمایت جمهوری اسلامی قرار دارند. اظهارات امدادرسانان بین‌المللی، کارکنان سازمان ملل و پزشکان محلی نشان می‌دهد حوثی‌ها برای جلوگیری از انتشار اطلاعات مربوط به شیوع کرونا در مناطق تحت کنترلشان، به خشونت و سرکوب متوسل شده‌اند. آن‌ها پزشکان و خبرنگاران را تهدید کرده‌اند که در صورت خبررسانی درباره شیوع کرونا دستگیر یا کشته خواهند شد. طبق اظهارات امدادرسانان و مطالب منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی، گروهی از پزشکان و پرستاران در شمال یمن دستگیر شده‌اند و تلفن‌ همراه بقیه گرفته شده تا نتوانند درباره شرایط کار و مشاهداتشان صحبت و اطلاع‌رسانی کنند.

امدادرسانان همچنین می‌گویند حوثی‌ها بیمارانی را که احتمال مرگ آن‌ها براثر کرونا وجود دارد، به صورت پنهانی دفن کرده‌اند.

در توییتر و فیسبوک، کاربران یمنی ساکن مناطق تحت کنترل حوثی‌ها از بی‌خبری نسبت به سرنوشت بیماران کووید۱۹ و دفن متوفیان بدون اطلاع خانواده‌ها، خبر می‌دهند. آن‌ها نوشته‌اند بستگانشان را که علائم کووید۱۹ داشتند، به بیمارستان فرستاده‌اند و دیگر خبری از آن‌ها ندارند. مقامات حوثی به اعضای خانواده بیماران اجازه بردن جسد متوفیان را نداده یا به آن‌ها اطلاع نداده‌اند که آیا دولت حوثی‌ها آن‌ها را به خاک سپرده است یا نه.  یمنی‌ها تصاویرویدیویی را منتشر کرده‌اند که نشان می‌دهد ظاهرا کارکنان مراکز بهداشتی در لباس های مخصوص سفید یا سبزرنگ کسانی را که به خاطر کووید۱۹ جانشان را از دست داده‌اند، به صورت پنهانی دفن می‌کنند.

طبق اظهارات امدادرسانان و مطالب منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی، حوثی‌ها مردان مسلح را به خانه بیماران کووید۱۹ فرستاده‌اند. در فضای رعب و وحشت ایجاد شده، مردم اکنون از گزارش‌دادن بیماری می‌ترسند.

در برخی از موارد گروه‌های مسلح، کارکنان اورژانس را تا خانه موارد مشکوک به کرونا اسکورت کرده و بیمار و بستگانش را با تهدید اسلحه به مناطق قرنطینه برده‌اند. در شرایطی که مطالب منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی را نمی‌توان تایید کرد، گروه‌های امدادرسان بین‌المللی و نیروهای سازمان ملل می‌گویند موارد مشابهی را از بیماران و کارکنان مراکز درمانی شنیده‌اند.

یکی از مقامات ارشد گروه‌های امدادرسان که مایل به فاش شدن نامش نبود گفت «بخشی از مردم مریض‌ و در حال مرگ‌اند و برخی دیگرتا حد مرگ ترسیده‌اند. آن‌ها بیم آن دارند که اگر علائم ابتلا به کرونا در آن‌ها ظاهر شود، مورد حمله نیروهای امنیتی قرار بگیرند».

پرشدن قبرستان‌ها و اعلام تنها یک مورد مرگ و میر

در صنعا، پایتخت یمن روی دیوار یکی از بزرگترین و معروفترین قبرستان‌های شهر این جمله به چشم می‌خورد: «به بستگان عزیز متوفیان اطمینان خاطر داده می‌شود که قبرستان خزیمه پر شده است».

با این وجود مقامات حوثی تنها چهار مورد ابتلا به ویروس کرونا و یک مورد مرگ براثر کووید ۱۹ را در مناطق تحت کنترلشان گزارش کرده‌اند. مناطقی که بیش از دو سوم جمعیت یمن را در خود جای داده‌اند.

به تایید چند مقام مسئول بین‌المللی که از بیم هدف قرار گرفتن توسط حوثی‌ها مایل به فاش شدن نامشان نبودند، حوثی‌ها تست‌گیری را به‌شدت کنترل و تنها نتایج منفی را گزارش می‌کنند.

دلیل اصلی سرکوب اطلاع‌رسانی و پایین نگه‌داشتن آمار کرونا توسط حوثیان، مشخص نیست. برخی از امدادرسانان و تحلیلگران سیاسی می‌گویند حوثی‌ها نگرانند که با اعلام آمار واقعی مجبور به اعمال قرنطینه شوند و به خاطر قرنطینه هم درآمد خود را از مالیات از دست بدهند و هم فعالیت آن‌ها در جذب نیروهای جدید تحت تاثیر قرار بگیرد. برخی دیگر نیز می‌گویند ممکن است درز آمار واقعی به اعتراض مردم یمن نسبت به اقدامات حوثی‌ها در مقابله با کرونا منجر شود.

مقامات حوثی از اظهارنظر در این رابطه خودداری کرده‌اند.

با این‌حال، وزارت بهداشت حوثی‌ها روز جمعه در بیانیه‌ای قابل توجه از دیگر کشورها به‌خاطر روش‌هایشان در جلوگیری از شیوع کرونا انتقاد کرد و گفت: «آن‌ها اعتقادات شهروندانشان را ضعیف کرده و فضای ترس و اضطراب به وجود آورده‌اند». در این بیانیه که به‌نظر می‌رسد با هدف دفاع از سرکوب اطلاعات مربوط به شیوع کرونا در یمن منتشر شده، حوثی‌ها گفته‌اند: «پرداختن به شیوع کرونا در ارقام و آمار در بسیاری از کشورها بر روان مردم تاثیر منفی گذاشته و سیستم ایمنی آن‌ها را ضعیف کرده است».

انتظار مرگ در خانه

بیمارستان‌ها و کلینیک‌هایی که در مناقشات نظامی میان شورشیان حوثی و ائتلاف عربی حامی دولت نابود شده‌اند و اقتصاد جنگ‌زده‌ای که توان تامین تجهیزات پزشکی و دارویی را ندارد تنها ابزارهای یمن برای مقابله با شیوع کرونا هستند. طبق اعلام نیروهای سازمان ملل و امدادرسانان در شرایط فعلی تنها نیمی از مراکز درمانی یمن فعالند و از این تعداد بخش محدودی می‌توانند بیماران کووید۱۹ را پذیرش کنند.

یک نهاد خیریه کودکان اعلام کرده است برای جمعیت نزدیک به ۳۰ میلیونی یمن فقط حدود ۷۰۰ تخت مجهز و ۵۰۰ دستگاه تنفسی وجود دارد و بیمارستان‌ها به طرز فاجعه‌باری دچار کمبود ماسک و لباس‌های مخصوص برای کادر درمان هستند.

در جنوب یمن نیز شرایطی حاکم است که به نفع همه‌گیری کرونا تمام شده است. جنوب یمن توسط گروه‌های مسلح مختلف از جمله «شورای انتقالی یمن» اداره می‌شود. در این مناطق علاوه بر پزشکان محلی، سازمان پزشکان بدون مرز نیز فعال است. با این وجود بیمارستان‌ها و کلینیک‌های پزشکی به‌دلیل شلوغی بیش‌ از حد بخش‌ها و کمبود کارکنان آموزش‌دیده و تجهیزات،از پذیرفتن بیمارانی که علائم کووید۱۹ را دارند، خودداری می‌کنند. بقیه مراکز درمانی نیز به خاطر نداشتن دسترسی به لباس و تجهیزات مخصوص و کیت‌های تست کرونا و بیم کارکنان از ابتلا به کووید۱۹ بسته شده‌اند.  

خودداری از پذیرش بیماران در بیمارستان‌ها چاره دیگری جز بازگشت به خانه و احتمالا گسترش ویرس به نزدیکان را برسر راه آن‌ها قرار نمی‌دهد. بسیاری از بیماران نیز مجبورند به اردوگاه‌ها و مدارسی بازگردند که پناهجویان را به صورت متراکم در خود جای داده است.

یک متخصص بیماری‌های عفونی و از اعضای کمیته علمی یمن برای مقابله با کرونا نیز در این رابطه می‌گوید: «کادر درمانی به‌خاطر ترس از شیوع ویروس از پذیرفتن بیماران بیشتر خودداری می‌کنند و آن‌ها به خانه برمی‌گردند و در سکوت به‌ انتظار مرگ می‌نشینند.»

در تعز، سومین شهر بزرگ یمن، بیمارستان‌ها هر هفته ده‌ها بیمار با علائم کووید۱۹ را گزارش می‌کنند. مدیر دفتر بهداشت این شهر با اعلام این خبر می‌گوید: بیشتر مراکز لباس‌های مخصوص ندارند و برای شهر ۶۰۰ هزارنفری، تنها ۱۱ دستگاه تنفسی وجود دارد.

گزارش پزشکان بدون مرز حاکی از آن است که در عدن در جنوب عدن نیز تعداد مرگ و میر درهفته‌های گذشته افزایش قابل توجهی داشته و به رقم نزدیک به ۸۰ نفر در روز رسیده است. رقمی که نسبت به اوایل بهار هفت برابر شده است. مرکز درمانی کووید۱۹ عدن که توسط پزشکان بدون مرز اداره می‌شود اعلام کرده در هفته گذشته ۲۲۰ بیمار کووید۱۹ را پذیرش کرده و ۹۹ بیمار جان خود را در این مرکز از دست داده‌اند. یک سازمان خیریه کودکان در این منطقه اما اعلام کرده است ماه گذشته در عدن در عرض یک هفته، حداقل ۳۸۵ نفر با داشتن نشانه‌های ابتلا به کرونا در گذشته‌اند.

طبق اعلام پزشکان بدون مرز بیشتر بیماران در مرحله پیشرفته بیماری و با «سندرم دیسترس حاد تنفسی» به بیمارستان‌ها مراجعه می‌کند، مسئله‌ای که نشان می‌دهد که بسیاری از بیماران که در مراحل دیگر این بیماری قرار دارند، در خانه‌ها مانده‌اند. بخش زیادی از مردم یمن که توان پرداخت هزینه‌های رفت و آمد را ندارند، تنها در صورتی به بیمارستان‌ها مراجعه می‌کنند که بیماری شدت گرفته باشد: «مردم وقتی به ما مراجعه می‌کنند که برای نجاتشان دیر شده و می‌دانیم که بسیاری از آن‌ها اصلا مراجعه نمی‌کنند و در خانه می‌میرند».

۴۰ نفر از کارکنان پزشکان بدون مرز در یمن هم به کووید‌۱۹ دچار شده و همانجا تحت درمان قرار گرفته‌اند.

 سازمان ملل روز سه‌شنبه از کشورهای عضو دعوت کرد برای تامین مالی برنامه‌های اضطراری در یمن مشارکت کنند. این دعوت که با هدف مقابله ضربتی با کرونا در یمن انجام شده بود اما نتوانست مبلغ پیش‌بینی شده را از سوی کشورهای عضو جذب کند. نهادهای سازمان ملل حتی با وجود شیوع کرونا، بسیاری از برنامه‌های کمک‌رسانی را به خاطر کمبود منابع مالی لغو کرده و خدمات بهداشتی را کاهش داده‌اند. این مسئله همچنین به قطع حقوق هزاران نفر از کارکنان بهداشتی و پزشکی یمن منجر شده است.

در همین زمینه: