خیز بلند امارات تا فتح مریخ: درباره مأموریت «امید»
مدارگرد «مسبار الأمل» محصول مشترک امارات متحده عربی، و دانشگاه‌های کلرادو، آریزونا، و دانشگاه کالیفرنیا در برکلی است که اولین مهمان خاورمیانه‌ای مریخ خواهد بود.
احسان سنایی
تصاویری سراسری از مریخ، به فاصله تنها یک ماه، از دید کاوشگر نقشه‌بردار مریخ (MGS) در سال ۲۰۰۱؛ که درگرفتن یک طوفان سهمگین را در این سیاره به تصویر می‌کشد / عکس از ناسا، JPL
اگر همه‌چیز طبق پیش‌بینی‌ها رقم بخورد، سال آینده میلادی، سیاره سرخ میزبان متنوع‌ترین طیف کاوشگرها در طول تاریخچه اکتشافات این سیاره خواهد بود: سه مدارگرد، یک سطح‌نشین، و دو مریخ‌نورد آمریکایی؛ دو مدارگرد اروپایی؛ یک مدارگرد هندی؛ یک مدارگرد، یک سطح‌نشین، و یک مریخ‌نورد چینی؛ و در نهایت مدارگردی از خاورمیانه: «مسبار الأمل» [= امید]، اولین سفیر خاورمیانه و جهان عرب در مریخ، محصول مشترک امارات متحده عربی، و دانشگاه‌های کلرادو در بولدر، دانشگاه ایالتی آریزونا، و دانشگاه کالیفرنیا در برکلی. مدارگرد «مسبار الأمل» در روز دوشنبه، بیست‌ونهم مردادماه به وقت ایران، سوار بر یک فروند موشک H-IIA ژاپن، از پایگاه فضایی تانگاشیمی این کشور به فضا پرتاب شد.
امارات متحده عربی، تا پیش از تأسیس سازمان فضایی خود (موسوم به مرکز فضایی محمد بن‌رشید) در سال ۲۰۱۴، عملاً هفت ماهواره‌ی تجاری را بعضاً با مساعدت کشور کره جنوبی به مدار زمین پرتاب کرده بود. اما پروژه‌ی ۲۰۰ میلیون‌دلاری مدارگرد امید، اولین بار پس از تأسیس این مرکز، و در ژوئیه ۲۰۱۴، از زبان خلیفه بن زاید آل‌نهیان، رئیس امارات متحده، علنی شد؛ مدارگردی با هدف مطالعه تحولات جوی سیاره سرخ به طور اخص، و الهام‌بخشی به جوانان اماراتی و دنیای عرب به طور اعم.
با اتمام فرآیند ساخت و پرتاب این کاوشگر در ظرف مدت شش سال، انتظار می‌رود که «امید» در فوریه ۲۰۲۱، مصادف با پنجاهمین سالگرد تأسیس کشور امارات به مدار مریخ وارد بشود.
با اینکه بررسی تحولات جوی مریخ در دستور کار تقریباً تمام مدارگردهای فعلی این سیاره قرار دارد، اما نکته‌ای که مأموریت امید را منحصربفرد کرده، مدار ویژه‌ی این کاوشگر است که هر ۵۵ ساعت یک‌بار در اطراف استوای این سیاره می‌چرخد. این چشم‌انداز خاص، به مدارگرد امکان می‌دهد تا تحولات جوی مریخ را به‌طور روزانه، به مدت دست‌کم یک سال مریخی (چیزی کمتر از دو سال زمینی) زیر نظر بگیرد.
متولیان مأموریت امید، تا پیش از ایده‌پردازی و طراحی این مدارگرد در نظر داشتند تا با عنایت به تاریخچه‌ی پنجاه‌ساله کاوش انسان در مریخ، دست به اقدامی بزنند که در عین یگانه بودن آن برای جهان عرب، همتی نیز در مسیر فهم بهتر فرآیندهای ناشناخته سیاره سرخ باشد. از همین‌رو در پی رایزنی با سازمان‌های فضایی سابقه‌دار در زمینه کاوش مریخ، مقرر شد که تمرکز مأموریت امید بر بخش مطالعات جوی مریخ باشد؛ حوزه‌ای که به رغم سابقه‌ی طولانی کاوش ما در این سیاره، همچنان با معماهای شاخصی دست‌به‌گریبان است.
از همین‌رو، اگرچه تجهیزات مستقر بر امید با تجهیزات همتای آمریکایی این کاوشگر (فضاپیمای «تحولات جو و گازهای فرار مریخ»، MAVEN) نسبتاً یکسان است، اما امید از مداری ویژه‌تر به تماشای تحولات جو این سیاره خواهد نشست (نگاه کنید به: روزهای شلوغ مریخ: MAVEN به مقصد رسید).
اما پیش از نظرداشت این امیدها، لازم است تا امید به سلامت در مدار مریخ مستقر بشود، که این خود مستلزم انجام مانورهای دلهره‌آوری‌ست. این مانورهای تصحیح مدار، از یک ماه دیگر آغاز، و پیش از ورود به جو سیاره، یعنی هفت ماه دیگر، به اتمام می‌رسند. امید به ابزارهای ناوبری هوشمندانه‌ای موسوم به «ردیاب ستاره‌ای» مجهز است، که به فضاپیما امکان می‌دهند تا مسیر پیش رو را با الگوی پیش‌بینی‌شده‌ی ستارگان در آسمان اطراف فضاپیما انطباق بدهد. چنانچه این ردیاب‌ها همان ستاره‌های مدنظر را (که انتظار می‌رود در صورت حرکت صحیح فضاپیما در مسیر ازپیش‌تعیین‌شده، در میدان دید این ردیاب‌ها واقع شده باشند) به تأیید برسانند، امید در مسیر درست خواهد بود. دقت لازم برای استقرار نهایی این فضاپیما در مدار، معادل دقتی‌ست که لازم است تا یک تک‌تیرانداز برای شلیک به هدفی دو میلیمتری از فاصله دو کیلومتری داشته باشد.
مأموریت امید، آخرین مورد از پیشرفت‌های چشمگیر سازمان فضایی امارات در طول مدت به‌نسبت کوتاه تأسیس مرکز فضایی این کشور است. کمتر از دو سال پیش نیز این کشور اولین فضانورد خود، هزاع منصوری را سوار بر کپسول روسی سایوز، به مدت افزون بر یک هفته روانه ایستگاه فضایی بین‌المللی کرد. گفتنی‌ست که این سازمان هم‌اینک در نظر دارد تا سال ۲۱۱۷، پایگاهی سرنشین‌دار را بر خاک مریخ مستقر سازد.
از نکات جالب توجه درباره تیم طراحی و ساخت کاوشگر امید، میانگین سنی به نسبت پایین آن (۲۷ سال)، و حضور ۸۰ درصدی زنان در این تیم است. از همین رو، یکی از اهداف فرعی این مأموریت، ایجاد فرصتی درخشان برای انتقال دانش از مؤسساتی با تجربه شاخص در این زمینه بود – از جمله «آزمایشگاه فیزیک جوی و فضایی» دانشگاه کلرادو در بولدر (LASP)، با سابقه‌ای قابل توجه در زمینه‌ی ساخت کاوشگرهای بین‌سیاره‌ای یا ادوات علمی آن‌ها؛ و همچنین دانشگاه ایالتی آریزونا، و دانشگاه کالیفرنیا در برکلی. این تجربه، به پشتوانه سابقه پربار همکاری مهندسین و دانشمندان اماراتی با همتایان کره‌ای خود در زمینه ساخت نخستین ماهواره این کشور، راه فتح مریخ را مشخصاً هموارتر کرد.
طی سالیان اخیر، و حتی پیش از شیوع جهانی ویروس کرونا، امارات متحده عربی درصدد بوده تا با خارج شدن از اقتصاد تک‌ساحتی و متکی‌به‌نفت خود، خطر شوک بازار و نوسانات جهانی را بیش از پیش جدی بگیرد؛ و امید می‌رود تا در این مسیر، مأموریت امید، نویدی برای خیز این کشور به سمت یک اقتصاد دانش‌محور باشد.
نظرها
هوشنگ
کره زمین در حال سوختن و نابودی از تغییرات اقلیمی است و به نظر برخی ناظران محیط زیست به نقطه غیر قابل برگشت رسیده و در مرحله ای بسیار, بسیار وخیم قرار دارد. اما به نظر میرسد که الویت, تمایل و رجحان بسیاری از کشورها هنوز همان برنامه های سنتی فیل هوا کردن و شارموته بازی های مرسوم باشد. امارات بزرگترین آلوده کننده محیط زیست در جهان است. اگر امارات واقعا قصد یک زیست دانش-محوری دارد باید قبل از هرچیز و اول همه در شیوه های تولید و مصرف خودشان به گزینه های علمی و پایدار روی بیاورند. وگرنه فایدهء این همه فضا بازی چیست؟ میروند در کرهء مریخ و همانجوری که کرهء زمین را گند زدند, کرهء مریخ را هم گند میزنند. وانگهی طبق تمام تحقیقات علمی در چند دههء آینده جزایر خلیج فارس فرایند به زیر آب رفتن را آغاز خواهند کرد. طبق همان بررسی های علمی تا ۶۰ سال آینده تمامی دوبی زیر آب خواهد بود. بعید است که بشود از زیر آب موشک به فضا فرستاد. آیا الویت امارات نباید تاکید به بهبود محیط زیست و اصلاح روش ها و عادات تولیدی و مصرفی در هماهنگی با زیست محیطی باشد؟ این خالی بازی های موشک هوا کردن هیچ تاثیری بر زیر آب رفتن امارات و دوبی نخواهد داشت.