آمار فاش‌شده از کرونا در ایران: حکومت پنهانکاری کرده است

همه‌گیری ویروس جدید کرونا به فاجعه‌ای انسانی در ایران انجامیده است. بنا به اسنادی که به دست «زمانه» رسیده، آمار مبتلایان و فوت‌شدگان بر اثر کووید‌ـ‌۱۹ در ایران بسیار بیشتر از آمار رسمی است. وضعیت از آنچه حکومت به تصویر می‌کشد، به مراتب وخیم‌تر است. رنج حاصل از بیماری در کنار مشکلات اقتصادی و سرکوب اقتدارگرایانه افزون‌تر هم شده. این اسناد همچنین از شیوع قابل توجه ویروس کرونا در میان کودکان و نوجوان‌های ایرانی حکایت دارد و از ابتلای هزاران کودک زیر ۱۲ سال و هزاران نوجوان بین ۱۲ تا ۱۸ سال به کرونا خبر می‌دهد.

بر اساس آمار ارسال‌شده برای زمانه، تا ۱۵ تیر سال جاری، ۳۵ هزار و ۳۴۴ تن بر اثر کرونا در ایران فوت کردند. شمار مبتلایان نیز ۳۹۳ هزار و ۸۴۱ تن بوده است.

این در حالی است که آمار رسمی وزارت بهداشت جمهوری اسلامی ایران ۱۵ تیر شمار کل مبتلایان را ۲۴۰ هزار و ۴۳۸ تن و شمار فوت‌شدگان را ۱۱ هزار و ۵۷۱ تن اعلام کرد.

آمار اعلام‌شده از فوت‌شدگان به صورت رسمی یک سوم آمار رسیده به دست زمانه است.

«بی بی سی فارسی» برای نخستین بار آمار مشابهی منتشر می‌کرد. به نظر می‌رسد که منبع «زمانه» و «بی بی سی» یکسان باشد. آماری که بی‌بی‌سی به آنها دست یافته، تا ۳۰ تیرماه را شامل می‌شود. آمار ارسال‌شده برای زمانه تنها تا نیمه تیرماه را پوشش می‌دهد.

منبع ارسال‌کننده آمار سعید نمکی، وزیر بهداشت را به «مدیریت مفتضحانه» پندمی کرونا متهم کرده و معتقد است «جهت پنهانکاری این مدیریت مفتضحانه، سعید نمکی حقیقت را پنهان کرده و به دروغ پردازی در مورد آمار حقیقی مبتلایان و فوتی های کرونا می پردازد.»

این منبع با حذف برخی اطلاعات شخصی بیماران و فوت‌شدگان ــ از جمله نام خانوادگی ــ برای حفاظت از حریم شخصی شهروندان،‌ از روزنامه‌نگاران خواسته تا این آمار را بازتاب دهند:

زمانه در فرصت کم مستقلاً‌ قادر به راستی‌آزمایی تمام این آمار نبود. بی‌بی‌سی فارسی اما از راستی‌آزمایی آمار ارسال‌شده از منبع یکسان خبر داده است.

در آمار افشاشده چه می‌بینیم؟

▪️ تاریخ شیوع

بر اساس سند ارسال‌شده به زمانه، نخستین تاریخ پذیرش بیماران کرونایی به ۱ بهمن ۱۳۹۸ بازمی‌گردد. در این تاریخ افرادی در شهرهای مختلف ایران از جمله اصفهان، همدان، نجف‌آباد، شهریار، بم، مشهد، شیراز، تهران، قم، تبریز، کاشان،‌ لاهیجان، کرج، اهواز، قزوین، آستارا، سبزوار، رشت، رودسر، فومن و منجیل به عنوان بیمار پذیرش شده اند و به کرونا مبتلا بوده اند.

این در حالی است که نخستین تاریخ ثبت بیماران کرونایی ــ احتمالاً در دیتابیس ــ به ۲۲ فوریه سال جاری میلادی، معادل سوم اسفند ۱۳۹۸ بازمی‌گردد؛ یعنی بیش از یک ماه پس از پذیرش نخستین بیمار کرونایی در بیمارستان.

علت اصلی این اختلاف مشخص نیست. یک بهمن دو روز پیش از قرنطینه ووهان در چین در ۲۳ ژانویه ۲۰۲۰ است و نمی‌توان از شدت شیوع بنا به آمار ارسال‌شده به زمانه در آن زمان مطمئن بود. با این وجود، گزارش‌ها از حضور کرونا در ایران از چند روز پس از آن آغاز شد.

هرچند از ابتدای بهمن خبرهایی مبنی بر شیوع کرونا در ایران منتشر شده بود، وزارت بهداشت و دیگر مسئولان حکومتی آن را تکذیب می‌کردند.

بالاخره محمدرضا قدیر، رئیس دانشگاه علوم پزشکی قم بعد از ظهر چهارشنبه ۳۰ بهمن خبر مرگ دو بیمار مبتلا به کرونا در قم را تایید کرد.

قدیر اما یک شب پیش از آن در گفتگو با خبرگزاری «ایلنا» اخبار مبنی بر ابتلای دو بیمار در قم به کرونا را نادرست خوانده بود و روز بعد در پاسخ به پرسش این خبرگزاری درباره دلایل تکذیب خبر گفت: «نتایج آزمایش امروز به دست ما رسیده است.»

همان زمان یک پزشک قمی در توضیحاتی که زمانه به طور اختصاصی منتشر کرد، از وخامت اوضاع خبر داده بود و گفته بود پزشکان بیمارستان‌های ایران از انجام تست کرونا منع شده بودند: «گفتند کسی حق ندارد اطلاع‌رسانی کند و نباید در جامعه ترس بیندازید.»

در فاصله شیوع کرونا تا تأیید رسمی آن، حکومت تظاهرات دولتی ۲۲ بهمن را برگزار کرد و تنها یک شب مانده به انتخابات مجلس، از شیوع کرونا خبر داد. انتخابات بدون پیشگیری‌های ضروری برگزار شد و اصول‌گرایان تندرو قدرت را در مجلس یازدهم در دست گرفتند.

▪️ جنسیت مبتلاشدگان به بیماری

جنسیت مبتلایان و فوت‌شدگان در سند دریافتی بر اساس «مرد» و «غیرمرد» تقسیم‌بندی شده است. طبق آمار، ۱۸۷ هزار و ۴۷۸ تن از مبتلایان به کووید‌ـ‌۱۹ «غیرمرد» بوده اند و ۲۰۶ هزار و ۳۶۳ تن نیز مرد گزارش شده اند.

این آمار با مشاهده متخصصان در دیگر کشورها نیز خواناست. به طور کلی، درصد ابتلای مردان به ویروس جدید کرونا بیش از درصد ابتلای زنان گزارش شده است.

▪️ شهروندان خارجی

از میان قربانیان کرونا، یک هزار و ۵۸۲ تن بر اساس داده‌های رسیده  اتباع خارجی بوده اند. نگاهی به نام‌های کوچک این فوت‌شدگان نشان می‌دهد که اکثریت قریب به اتفاق آنها را شهروندان افغانستانی تشکیل می‌دهند و ظاهراً شهروندان پاکستانی و شهروندانی از کشورهای عربی نیز در میان آنها هستند.

بر اساس آمار ارسال‌شده، استا‌ن‌های تهران، خراسان رضوی، قم و اصفهان هر کدام به ترتیب با ۴۵۴ ، ۲۸۶، ۱۸۶  و ۱۱۱ مورد بیشترین شمار جان‌باختگان از میان شهروندان غیرایرانی را در کشور داشته اند.

نقشه زیر شمار فوت‌شدگان غیرایرانی در ایران را بر اساس محل سکونت آنها در هر استان نشان می‌دهد. با کلیک روی هر استان به اطلاعات بیشتری از جمله درصد جمعیت مبتلایان و فوت‌شدگان در میان شهروندان غیرخارجی نسبت به شهروندان ایرانی را خواهید دید.

آمار به تصویرکشیده‌شده در نقشه زیر نشان می‌دهد که مرگ و میر شهروندان خارجی بر اثر کرونا به نسبت جمعیت بیش از موارد مرگ در میان شهروندان ایرانی است. به طور کلی، شهروندان خارجی مقیم ایران که اکثر آنها را افغانستانی‌ها تشکیل می‌دهند، در برابر کرونا آسیب‌پذیرترند. دلیل‌های اصلی ساختاری است: بسیاری اقامت ندارند و از مراجعه به مراکز درمانی می‌هراسند؛ ناچارند غالباً به صورت غیرقانونی کار کنند و محدودیت‌های کاری کرونایی شامل حال آنها نمی‌شود؛ و از وضعیت اقتصادی بدتری برخوردارند و تغذیه نامناسب و دسترسی ناکافی به حقوق اولیه‌ای همچون مسکن و بهداشت دارند.

برای مثال، به ترتیب ۹,۵ و ۱۲ درصد جمعیت فوت‌شدگان در استان‌های مرزی خراسان رضوی و سیستان و بلوچستان را ــ که جمعیت مهاجر بالایی دارند ــ شهروندان خارجی تشکیل می‌دهند.

دانلود پی دی اف اطلاعات مربوط به بیماری کرونا در میان شهروندان خارجی مقیم ایران

▪️ شکل شیوع و ناتوانی در مقابله با آن

بر اساس آمار به دست آمده، از میان مبتلایان ۳۱۱ هزار و ۵۳ تن سابقه تماس با بیمار کرونایی را گزارش نکرده اند. این یعنی تنها برای ۸۲ هزار و ۷۸۸ تن از بیماران ــ تنها ۲۱ درصد ــ مشخص بوده که از چه کسی کووید‌ـ‌۱۹ را واگرفته اند.

این آمار نشان‌دهنده شکست ایران در ردیابی تماس مبتلايان (contact tracing)، ایزوله‌کردن آنها و فراهم کردن امکان فاصله‌گیری فیزیکی، یعنی مهم‌ترین ستون‌های مقابله با اپیدمی به گفته متخصصان است.

این درصد همچنین تلویحاً به این معناست که بسیاری از مبتلایان بیماری را از نزدیکان یا آشنایان نگرفته اند بلکه در کوچه و خیابان و حین رفت‌و‌آمد به محل کار مبتلا شده اند. کارشناسان بر این باورند که بخش زیادی از مبتلایان افرادی هستند که به خاطر مشکلات اقتصادی نتوانستند از رفتن به سر کار سر باز بزنند.

همچنین این آمار از ناتوانی ایران در انجام کافی تست کرونا خبر می‌دهد.

▪️ سابقه بیماری

آمار رسیده به دست زمانه اطلاعات مربوط به بیماری‌های پیش‌زمینه‌ای هر بیمار و سابقه سوء مصرف مواد مخدر یا اعتیاد به سیگار را نیز در خود دارد.

بر اساس این آمار، ۲۵۴ تن از مبتلایان به کووید‌ـ‌۱۹ به بیماری ایدز مبتلا بوده اند. بر اساس آخرین آمارهای رسمی وزارت بهداشت، شمار کل مبتلایان به ایدز در ایران ۴۰ هزار و ۵۷۳ تن است.

همچنین ۴۱ هزار و ۵۸۶ تن از مبتلایان به کرونا از بیماری قند (دیابت) رنج می‌برده‌اند. بین ۴,۵ تا ۵ میلیون تن در ایران دیابت دارند.

در عین حال، ۴۲ هزار و ۷۵۶ بیمار کرونایی دیگر نیز دچار بیماری قلبی بوده اند و شمار مبتلایانی که بیماری اکتسابی یا مادرزادی نقص سیستم ایمنی داشته اند، به یک هزار و ۱۴۸ تن می‌رسد.

به علاوه، بیماران تنفسی زیادی در میان مبتلایان به کووید‌ـ‌۱۹ به چشم می‌خورند: ۹ هزار و ۳۸۵ تن با سابقه آسم،‌ و ۱۱ هزار و ۲۹۵ تن دیگر با سابقه بیماری مزمن ریوی به جز آسم.

به گفته متخصصان،‌ خطر ویروس جدید کرونا برای کسانی که بیماری پیش‌زمینه‌ای دارند،‌ بیش از افراد دیگر است. آمار بالا نشان می‌دهد که توصیه‌ها برای محافظت از «گروه‌های حساس» در برابر ویروس کرونا موفق نبوده و شمار قابل توجهی از افراد دارای بیماری ریوی، قلبی و دیابت به کووید‌ـ‌۱۹ مبتلا شده اند.

▪️ سن مبتلایان

آمارهای ارسال‌شده به زمانه نشان می‌دهد که از اوایل بهمن‌ماه تا اواسط تیر در همه دوره‌ها متوسط سن مبتلایان حدود ۵۲ سال بوده است.

از آنجا که طبق آخرین سرشماری نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ میانگین سنی جمعیت ایران ۳۱,۳ بوده -- و تقریب ۳۳ سال برای متوسط سنی جمعیت در پایان سال ۹۸ منطقی به نظر می‌رسد،-- نتیجه می‌گیریم که کرونا در ایران بیشتر دامن افراد مسن و سالخورده را گرفته است.

آمارها به تفکیک گروه سنی نیز موید همین موضوع هستند. داده‌هایی که به دست زمانه رسیده نشان می‌دهد که با افزایش سن درصد ابتلا به شدت افزایش یافته به طوری که نزدیک به ۲,۹ درصد افراد بالای ۷۰ سال به کرونا مبتلا شده اند. این در حالی است که نرخ ابتلا در میان جوانان بین ۲۰ تا ۴۰ سال حدود ۰,۳ درصد است.

این موضوع نشان از آسیب‌پذیری بالای جمعیت سالمند دارد، موضوعی که از ابتدا مورد توجه و تاکید سازمان‌های بهداشت جهانی و کارشناسان بهداشتی بود و آنها بارها خطاب به دولت‌ها و جوامع اعمال محدودیت و رعایت نکات ایمنی و بهداشتی را برای حفاظت از سالمندان ضروری دانسته بودند.

با این حال جمعیت جوان ایرانی نیز از صدمات بیماری مصون نبوده اند. آمارهای رسیده نشان‌ می‌دهند که در میان مبتلایان تایید شده تا اواسط تیر که جمعیتی بالغ بر ۳۹۴ هزار نفر را شامل می‌شد، ۲۷۰۰ نوزاد و حدود ۱۲ هزار کودک زیر ۱۰ ساله حضور داشته اند.

محل و شیوه مبتلای بسیاری از کودکان و نوجوانان مشخص نیست. به طور کلی فقط حدود ۲۱ درصد جمعیت مبتلایان در ایران اعلام کرده اند که با یک فرد مبتلا در ارتباط بوده اند. در میان کودکان و نوجوانان این نرخ حتی پایین‌تر (به طور متوسط ۱۳ درصد) است، و حدود ۸۷ درصد جمعیت زیر۲۰ سال معلوم نیست که کجا و چه زمانی بیمار شده اند.

وضعیت بر اساس آمار رسمی

بر اساس سند فرستاده‌شده به زمانه، جمهوری اسلامی در اعلام آمار کرونا دست به پنهانکاری و دروغ‌گویی زده است. نه تنها مسئولان حکومتی شیوع بیماری را برای مدت‌ زیادی انکار کردند و «دوران طلایی» مقابله با همه‌گیری را از دست دادند، آمار رسمی اعلام‌شده از فوت‌شدگان نیز کمتر از یک سوم شمار واقعی آنهاست.

در کشورهای دیگر نیز شمار مبتلایان و فوت‌شدگان بر اثر کرونا عموماً بیشتر از آمار رسمی اعلام‌شده تخمین زده می‌شود. یک علت اختلاف ناممکن‌بودن تست فراگیر از تمام جمعیت و نیز فوت بیمارانی است که ابتلای آنها به کووید‌ـ‌۱۹ مشخص نشده بود.

اما در ایران علت‌های مهم دیگری در اختلاف آمار واقعی و اعلام‌شده دخیل بوده اند. سند ارسالی برای زمانه در اختیار مسئولان ایرانی است و در واقع بر اساس ظرفیت‌های محدود تست‌گیری و بیمارستانی تهیه شده که باز هم نشان‌دهنده آمار واقعی سرتاسری نخواهد بود. اما مسئولان ارائه آمار دیگری را برگزیده اند.

تلاش برای چرخاندن چرخ اقتصاد به قیمت مرگ انسان‌ها از یک سو، و امنیتی‌شدن مدیریت بحران در جمهوری اسلامی از سوی دیگر، احتمالاً‌ توضیح‌دهنده این تصمیم مقام‌های مسئول است.

با وجود این، حتی آمار رسمی اعلام‌شده از سوی تهران وضعیت وخیم همه‌گیری کرونا و بی‌تدبیری و ناتوانی حکومتی از مقابله با آن را نشان می‌دهد.

در شش نمودار زیر که بر اساس آمار رسمی تهیه و از وب‌سایت Our World in Data استخراج شده، می‌توان این مسأله را دریافت.

نمودار زیر شمار موارد تأییدشده ابتلا به کووید‌ـ‌۱۹ در نسبت با مجموع کل موارد را نشان می‌دهد. این شاخص به ما در مورد شدت شیوع اطلاع‌رسانی می‌کند. شیب صعودی نمودار در ایران نشان می‌دهد که شدت شیوع بیماری هرگز کاهش نیافته و حکومت در مقابله موثر با آن موفق نبوده است.

یک فرد مطلع در تهران که هویت او نزد زمانه محفوظ است، درباره شیوع دوباره کرونا می‌گوید:

دکتر «فربد»، یک پزشک بیماران کرونایی در شیراز که نام واقعی او نیز نزد زمانه محفوظ است، تأیید کرد که جمهوری اسلامی در گزارش آمار مخفی‌کاری می‌کند و گفت به همین دلیل نمی‌توان گفت که ایران از موج نخست کرونا گذر کرده است:

نمودار بعدی موید سخنان دکتر «فربد» است و موارد روزانه ابتلا به کرونا را در یک روند خطی زمانی نشان می‌دهد. این نمودار نیز از رشد مثبت ابتلا در طول زمان  (شیب صعودی نمودار به طور کلی) حکایت دارد.

نمودار زیر موارد روزانه مرگ بر اثر کرونا را در یک روند خطی زمانی نشان می‌دهد. این نمودار نیز از رشد مثبت مرگ‌ها در طول زمان پس از یک دوره کوتاه کاهش آنها می‌گوید. رشد مرگ‌ها پس از شیوع دوباره بیماری شدیدتر بوده است.

سازمان بهداشت جهانی از ماه مارس به تمام کشورها اعلام کرد که برای مقابله با کرونا یک کار کلیدی است:‌ «تست، تست، تست». کشورهای زیادی از این توصیه پیروی کردند. انجام گسترده تست باعث تشخیص افراد مبتلاء می‌شود و با ایزوله‌کردن آنها،‌ می‌توان از شیوع گسترده بیماری جلوگیری کرد.

ایران بر اساس آمار رسمی خودش به ازای هر یک میلیون جمعیت از ۳۰ هزار تن تست گرفته است. دو نمودار زیر نشان می‌دهد که در میان بسیاری از کشورها، ایران از نظر قابلیت انجام تست موقعیت بدی دارد.

همچنین بر خلاف دیگر کشورها که با گذشت زمان از آغاز همه‌گیری توانسته اند قابلیت انجام تست خود را افزایش دهند، ایران سیری نه چندان صعودی را از نظر انجام تست طی کرده است.

دکتر فربد در مورد شیوه مقابله ایران با شیوع کرونا می‌گوید:

گزارش‌گر ساکن تهران هم مدیریت بحران کرونا را ناکارآمد توصیف می‌کند: «مدیریت بحران متاسفانه رضایت بخش نیست ، زیرا این بخش از مدیریت و برنامه ریزی نیز مشابه سایر وجوه حاکمیتی و مشکلات سیستمی و ساختاری مملکت است. به نظر من به غیر از ضعف مدیریتی و فساد سیستمی؛ مشکل اصلی وجود دولتی ورشکسته است که بقول قدیمی ها کفگیر به ته دیگ خورده. لذا نمیتوان از بهبود اوضاع سخن گفت» .

سازمان بهداشت جهانی توصیه کرده است که میزان انجام تست باید در حدی باشد که نرخ مثبت‌شدن آن زیر ۵ درصد قرار بگیرد. اگر میزان مثبت‌بودن تست‌ها بیش از این باشد،‌ یعنی تنها افراد بیمار یا بسیار بیمار تست می‌شوند. اما کرونا در بسیاری از موارد سمپتوم خاصی ندارد و برای تشخیص گستره شیوع آن باید تست از افراد بسیار بیشتری گرفته شود.

نمودار بعدی اما نشان می‌دهد که ایران از نظر درصد تست‌های کرونا که مثبت شده، باز در وضعیت بدی قرار دارد و عموماً بالای ۵ درصد قرار داشته.

بر اساس آخرین آمار رسمی اعلام‌شده از سوی وزارت بهداشت جمهوری اسلامی، تا دوشنبه ۱۳ مرداد، ۳۱۲ هزار و ۳۵ تن در ایران به طور قطعی به ویروس کرونا مبتلا شده اند و با فوت ۲۱۵ تن در ۲۴ ساعت گذشته، تعداد جان‌باختگان کرونا به ۱۷ هزار و ۴۰۵ نفر رسیده است.

دیگر گزارش‌ها از این آمار: