اولین بالگرد، و اولین سطح‌نشین آسیا، در مسیر مریخ

ژوئیه‌ امسال، موقعیت نسبی مریخ و زمین در مدارهایشان به نحوی بود که ارسال یک مأموریت اکتشافی به مریخ، به صرفه‌جویانه‌ترین طریق ممکن میسر بود. این فرصت (که از آن اصطلاحاً تحت عنوان «پنجره‌ی پرتاب» یاد می‌شود) هر ۲۶ ماه یک‌بار، به مدت چند هفته فراهم می‌شود؛ که در این مدت بعضاً شاهد اعزام مأموریت‌هایی متعدد به سیاره سرخ هستیم.

دو سال پیش، این پنجره با پرتاب موفق تنها یک سطح‌نشین آمریکایی بسته شد؛ اما امسال، شاهد پرتاب سه مأموریت بین‌المللی به مقصد سیاره سرخ بودیم، که هرکدام به نوبه‌ خود یک «اولین» محسوب می‌شود: اولین مأموریت مریخ از مبدأ خاورمیانه، اولین مأموریت ترکیبی مدارگرد-مریخ‌نورد (ساخت کشور چین)، و اولین بالگرد مریخی (در قلمدوش پنجمین مریخ‌نورد آمریکا).

در شرایطی که هشت سال از شروع مأموریت مریخ‌نورد «کیوریاسیتی» (کنجکاوی) بر سطح سیاره سرخ می‌گذرد، هم‌اینک مریخ‌نوردی با همان طراحی، اما مجهز به ابزارهایی پیشرفته‌تر، به اتفاق یک بالگرد، در ابتدای مسیری‌ست که تا هفت ماه دیگر به فرود بر نقطه‌ای در حوالی استوای این سیاره ختم خواهد شد.

مقصد مریخ‌نورد ۲ میلیارد و ۷۰۰ میلیون‌دلاری «پرسی‌ورنس» (مداومت)، به اتفاق بالگرد ۱.۸ کیلوگرمی «اینجه‌نوئیتی» (نبوغ)، بستر دهانه‌ی شهابسنگی «جزرو» (Jezero) است؛ دشتی به قطر ۴۵ کیلومتر، که طی دست‌کم دو مقطع از عمر سیاره سرخ، میزبان یک دریاچه‌ی نسبتاً عمیق بوده. امروزه نیز بقایای بستر دو رودخانه در کرانه‌های غربی و شرقی این دهانه به چشم می‌خورد؛ یکی که به دریاچه ختم می‌شده، و دیگری که سرریز آب دریاچه را از آن خارج می‌کرده. رودخانه‌ی اول همچنین دلتای وسیعی را نیز از خود به جا گذاشته، که از اهداف اصلی مطالعات مریخ‌نورد پرسی‌ورنس خواهد بود.

همزمان، مأموریت چینی تیان‌ون-1 نیز در مسیر سیاره سرخ قرار دارد. این مأموریت، متشکل از یک مدارگرد، یک سطح‌نشین، و یک مریخ‌نورد، حامل مجموعاً ۱۳ ابزار علمی است که قرار است عمدتاً به بررسی پیشینه‌ی زمین‌شناختی این سیاره بپردازند. پس از استقرار احتمالی مأموریت در مدار مریخ در فوریه‌ی ۲۰۲۱، مدارگرد تیان‌ون-1 ابتدا در یک مدار قطبی ِ بیضوی به مسّاحی دقیق سطح مریخ خواهد پرداخت، تا مقصدی مطلوب را برای فرود مریخ‌نورد خود انتخاب کند. این فرآیند بین دو تا سه ماه به طول خواهد انجامید. ابعاد مریخ‌نورد تیان‌ون-1، تقریباً دو برابر ماه‌نوردهای «یوتو» است که این کشور طی سالیان گذاشته، دو فروند از آنها را بر سطح ماه فرود آورده (نگاه کنید به: گام بلند چین تا فتح نیمه‌ی پنهان ماه).

اما مأموریت پرسی‌ورنس، به جستجو پی بقایای احتمالی حیات میکروسکوپی در مریخ اختصاص دارد. دریاچه‌ی هم‌اینک خشکیده‌ای که از این مریخ‌نورد میزبانی خواهد کرد، روزگاری به مدتی چنان طولانی میزبان آب بوده که کفاف پیدایش گونه‌های آغازی حیات مریخی را می‌داده. از همین‌رو خاک این منطقه، گزینه‌ی مطلوبی برای نمونه‌گیری و انتقال به زمین نیز محسوب می‌شود.

از جمله ادوات مستقر بر پرسی‌ورنس، محفظه‌ایست که قابلیت نگهداری از حداکثر ۲۰ نمونه‌ی جمع‌آوری‌شده از خاک و سنگ محل فرود را دارد. این محفظه، احتمالاً حلقه‌ی اول زنجیره‌ای خواهد بود که انتظار می‌رود در سال ۲۰۳۱ به فرود اولین نمونه‌‌ها از سطح مریخ به سطح زمین بیانجامد. این مأموریت تهورآمیز که از پیش‌نیازهای اصلی آزمودن فناوری‌های لازم برای فرود انسان بر مریخ و خروج از آن به شمار می‌رود، هنوز در مرحله‌ی تحقیق و توسعه است، اما پرسی‌ورنس از هم‌اینک آمادگی جمع‌آوری و تبادل نمونه‌ها را با مأموریت احتمالی‌ای که در آینده آنها را به زمین منتقل خواهد کرد، دارد.

پرسی‌ورنس علاوه بر این تلاش برای نمونه‌برداری، میزبان دو فناوری کلیدی دیگر در مرحله‌ی تحقیق و توسعه‌ نیز هست. اولی، بالگرد اینجه‌نوئیتی که انتظار می‌رود اولین پرواز پیشرانشی بشر را در یک جهان بیگانه به انجام برساند، و دیگری ابزار MOXIE، که تلاش دارد تا از دی‌اکسید کربن موجود در هوای مریخ، اکسیژن بگیرد – فناوری‌ای تعیین‌کننده‌ برای مسکونی‌سازی مریخ، و تأمین سوخت موشک برای خروج از این سیاره.

هدف از طراحی و اعزام اینجه‌نوئیتی در معیت مریخ‌نورد پرسی‌ورنس، آزمودن فناوری‌های لازم برای پرواز در مخیط خشن مریخ است: صعود پیشرانشی در هوای رقیق، استقامت در اختلاف دمای کشنده‌ی سیاره طی هر شبانه‌روز (با سرمایی معادل منفی ۹۵ درجه سانتیگراد در شب)، مداومت در شارژ باتری‌های خورشیدی، و اتکا به سامانه‌های خودکنترلی تا مرتبه‌ی خودکفایی کامل کاوشگر از فرامین زمینی. چنانچه تمام این فناوری‌های تمهیددیده‌شده با موفقیت عمل کنند، شاهد پرواز تاریخی این بالگرد ۲۳ میلیون دلاری در ارتفاع سه تا ۱۰ متری سطح مریخ خواهیم بود؛ پروازی که در طول مأموریت سی‌روزه‌ی اینجه‌نوئیتی، احتمالاً چهار دفعه‌ی دیگر نیز تکرار خواهد شد، و تمام مسیرهای احتمالی پیش روی پرسی‌ورنس را تا شعاع ششصد‌متری مریخ‌نورد، رصد و گزارش خواهد کرد.

 نام پرسی‌ورنس، برگرفته از انشای نوجوان ۱۳ساله آمریکایی، الکساندر مَتِر است؛ که از بین ۲۸ هزار انشای ارسالی، توسط ۴۷۰۰ داور انتخاب، و از بین ۷۷۰ هزار رأی، برگزیده شد. در انشای متر می‌خوانیم:

"کنجکاوی، بینش، روحیه، و فرصت. فکرش را بکنید، اسامی تمام این مریخ‌نوردهای پیشین به ویژگی‌هایی اشاره دارد که ما انسان‌ها داریم. ما همیشه کنجکاویم، و پی فرصت. ما روحیه و بینش کنکاش در ماه و مریخ و ماورایشان را داریم. اما اگر این مریخ‌نوردها ویژگی‌ ما انسان‌ها به عنوان یک گونه‌ی زیستی باشند، در اینصورت از مهم‌ترین چیز غافل شده‌ایم: مداومت. ما انسان‌ها در قالب موجوداتی تکامل یافته‌ایم که می‌توانیم با هر شرایطی، صرفنظر از دشواری آن، وفق پیدا کنیم. ما موجوداتی کاوشگریم، و با موانع زیادی هم در مسیر مریخ مواجه خواهیم شد. اما می‌توانیم مداومت بورزیم. ما، نه به عنوان یک کشور، بلکه به منزله‌ انسان، تسلیم نخواهیم شد. نوع بشر همیشه در مسیر آینده مداومت خواهد کرد."

در همین زمینه: