استراتژی‌های افشاگری آزارهای جنسی در فضای مجازی

در روزهای گذشته موجی از افشاگری‌ها در خصوص آزارهای جنسی در فضای مجازی به راه افتاده است. این اولین بار نیست که زنان ایران آزارهای جنسی را تجربه می‌کنند، اما عمومی شدن این جریان اولین بار است که در فضای مجازی ایرانی به صورتی گسترده مطرح شده و زنان از اقشار مختلف را دعوت به بیان و افشای آزار جنسی کرده است.  

آزار جنسی یکی از مباحث مهم در حوزه زنان و حقوق بشر است. آزار جنسی می تواند در محیط‌های مختلفی اتفاق بیفتد و شدت آن بسته به شرایط روی دادن آن متفاوت است. 

آزار و اذیت جنسی به هر نوع رفتار جنسی گفته می‌شود که منجر به تعرض، تهدید یا تحقیرکردن فرد قربانی می‌شود. به طور کلی آزار جنسی شامل موارد زیر است: 

هر نوع برخورد و یا تماس فیزیکی با بدن فرد که بدون رضایت او باشد 

بیان هر عقیده و نظری که معنای جنسی داشته باشد 

درخواست رابطه جنسی یا ایجاد لذت جنسی که مورد دلخواه فرد نیست

نگاه کردن و خیره شدن به فرد بدون رضایت او 

اشاره‌های جنسی یا نمایش اعضای جنسی بدن به فرد 

گفتن جوک‌های جنسی یا نظرهای جنسی در مورد فرد

پرسش‌های مکرر از زندگی جنسی فرد.

زمانی که آزار جنسی موجب ترس، تحقیر و یا تهدید شود این آزار به تجاوز جنسی تبدیل شود. فردی که دچار آزار جنسی شده است، ممکن است مضطرب یا افسرده شود؛ تمایل حضور در موقعیت‌های اجتماعی را نداشته باشد؛ اعتماد به نفس و توانایی تمرکز بر امور را از دست بدهد. آمارهای مختلف نشان می‌دهد که زنان در کشورهای مختلف به نسبت سایر اعضای جامعه به احتمال بیشتری در معرض آزار جنسی قرار دارند. دانشجویان و همچنین افراد از اقلیت‌های جنسی به ترتیب در رده‌های دوم و سوم در معرض آزارهای جنسی هستند.

یکی از روش‌های مهم در حذف آزار جنسی، افشاگری و رسوایی آزارگر و تلاش قربانی برای رهایی از چرخه خشونتی است که ممکن است دوباره گریبانگیر قربانی شود. تحقیقات نشان داده است که درصد مردانی که در معرض آزار جنسی قرار می‌گیرند نیز رو به افزایش است. همچنین ذات تعرض‌های جنسی به گونه‌ای است که به دلیل پنهان بودن آن برای مثال در محیط کار یا روی دادن از طرف افراد در قدرت یا استاد و شاگرد، عموما کمتر با افشاگری مواجه می‌شوند. با وجود این که افراد در قدرت بیشتر از افراد عادی پتانسیل خاموش کردن قربانیان خود را دارند، جنبشی به نام جنبش «می تو» در سال ۲۰۱۷ شکل گرفت که توانست این تابو را علیه آزارگری‌های جنسی توسط افراد مشهور بشکند. طرح آزار و اذیت جنسی می تو با گسترش در سراسر دنیا آگاهی نسبت به آزار جنسی را نسبت به زنان بالا ببرد. کمپین‌های این چنینی در طول سه سال گذشته توانستند تاثیر مثبتی بر افشاکردن آزار جنسی در جامعه و در نهایت بر تصمیم‌گیری‌های سیاسی کلی بگذارند. 

همزمان با جنبش می تو در کشورهای دیگر، در ایران هم هشتگ «من هم» به راه افتاد. این هشتگ مانند سایر فعالیت‌های مجازی در ایران توانست در مدت کوتاهی فعال باشد و تا حدودی آگاهی رسانی در این حوزه را  بالا ببرد. از سوی دیگر موجب آگاهی‌رسانی در خصوص آزار جنسی از سوی گروه‌های مختلف زنان به طرق مختلف در ایران و در نتیجه اقدام جمعی برخی از گروه‌های زنان برای آموزش زنان در این حوزه شد. افشاگری درباره آزارهای جنسی زنان که در فضای مجازی ایرانی اتفاق افتاد، نیاز مبرم برای بررسی بیشتر و بازنمایی آزارهای جنسی را به صورت گسترده‌تر نشان داد. 

کمپین‌های مربوط به آزارهای جنسی در سراسر دنیا استراتژی‌های مختلفی را به کار برده‌اند و توانسته‌اند بر کیفیت و پایایی این جنبش‌ها تاثیر بگذارند. استراتژی‌های کمپینی در فضای مجازی در هر کشوری با کشورهای دیگر متفاوت است. این جنبش‌ها در فضای رسانه‌ای با استفاده از هشتگ‌های متنوع موجب شده‌اند که سیاست‌های جنسیتی در این کشورها تحت تاثیر قرار بگیرند؛ برای مثال در استرالیا که تجربه آزار جنسی زنان در محل کار یک نفر از هر چهار نفر است، وجود هشتگ می تو موجب شد که سایت‌ها و سازمان‌های مختلفی برای از میان بردن این تبعیض جنسی وارد عمل شوند. چیزی که مشخص است این است که این حرکت‌ها نیاز به تاثیرات این چنینی دارند که بتوانند بر سیاست‌های جنسیتی تاثیر بگذارند. شاید مهم‌ترین عامل در اندازه‌گیری موفقیت یک حرکت‌های مجازی و هشتگ‌ها میزان تاثیری است که می‌تواند بر تغییر سیاست‌های جنسیتی بگذارد. محققان عموما بر این باورند که نقش رسانه در جنبش‌های اجتماعی شامل دو جنبه است؛ اول اینکه اینترنت می‌تواند موجب تسهیلگری جنبش‌های اجتماعی شود و در نهایت جنبش‌های آن لاین را به ابزاری برای توسعه فعالان تبدیل کند و در عین حال قادر است تا فرم‌های جدیدی از ایستادگی فعالان را شکل دهد.

در مورد جنبش‌هایی که با هشتگ‌های مختلف عاملان را رسوا کرده است،  تمامی این عوامل را می‌توان دید اما چند استراتژی خاص را می‌توان مطرح کرد که به بازتاب صدای قربانیان کمک بیشتری کرده است. این استراتژی‌ها را می‌توان به موارد زیر تقسیم کرد:

حرکت جمعی و حمایت همگانی: اعتراضات اخیر به آزارهای جنسی یک حرکت منجسم برای حمایت از قربانیان بود. تفاوت این حرکت با حرکت‌های گذشته نوعی هماهنگی رفتاری و برخوردهای حمایتی از زنان بود که در فضای مجازی اتفاق افتاد و توانست موج گسترده‌تری را ایجاد کند. موجی که اقشار مختلف از افراد را در داخل و خارج از ایران بسیج کرد. 

مشارکت بیشتر قربانیان و افشاگری‌های گسترده‌تر: یکی دیگر از عوامل موثر در حرکت اخیر افشاگری‌های گسترده است و حضور بیشتر زنان در این حرکت بود. بسیاری از زنان حتی با اسم مستعار در این حرکت شرکت کردند و پرده از آزارهای جنسی برداشتند. 

حمایت بیشتر مردان نسبت به گذشته: حمایت مردان از قربانیان آزارهای جنسی از دیگر مشخصه‌های بارز این حرکت بود چرا که نشان داد مردان هم از آزار جنسی زنان بیزار هستند و بسیاری از آنان حاضر به حمایت از زنان هم هستند. اما تاثیر دیگر حمایت مردان، آگاهی رسانی در این خصوص را در جامعه مردان افزایش داده است. این مساله خلاف باور معمولی است که از سوی حکومت القا می‌شود که زنان عموما نقش قربانی و مردان حتما نقش متجاوز را دارند. 

با وجود نکات مثبت کمپین‌های مجازی، فعالیت‌های اینترنتی  مربوط به زنان به خصوص در کشورهایی مثل ایران با محدودیت‌هایی مواجه است که از محدودیت‌های این فعالیت‌ها می‌توان به کوتاه بودن مدت زمان کارایی، خاموش کردن صدای قربانیان به دلیل حضور مسلط سنت و فرهنگ های مسلط مرد سالاری و عدم تاثیر بر سیاست‌گذاری‌های دولتی اشاره کرد. با این حال با استفاده از استراتژی‌هایی می‌توان جنبش‌های آن‌لاین اجتماعی را بیشتر تقویت کرد. چرا که طولانی مدت بودن این حرکت‌ها می‌تواند بر روند تصمیم‌گیری‌های حوزه زنان تاثیر بگذارد. از مواردی که می‌تواند تاثیرگذاری بلند مدت این فعالیت‌های مجازی را افزایش دهد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

تشویق به مشارکت بیشتر افراد: نیاز مبرم و ضروری در خصوص حفظ حرکت‌های اجتماعی، تشویق و مشارکت افراد است. برای مثال در خصوص تشویق افراد به برملا کردن آزارهای جنسی، هر چه قدر ترس افراد بیشتر ریخته شود، بهتر می‌توانند در فضای رسانه تجربیات خود را به اشتراک بگذارند و از سوی دیگر به حرکت اجتماعی در فضای مجازی پایایی ببخشند.

تغییر تکنیک‌های مشارکت افراد: یکی دیگر از استراتژی‌های موجود برای نگه داشتن و پویایی یک حرکت تغییر تکنیک‌های مشارکت است. فضای رسانه به افراد این قابلیت را می‌دهد که بتوانند از این فضا استفاده کنند. برای مثال تغییر هشتگ‌ها، تغییر جملات و مواضع افراد، تغییر تکنیک‌های نشان دادن افراد یا حتی تغییر در گفتمان‌های مربوط به افشاگری‌های مربوط به آزارهای جنسی می‌تواند بر پویایی این حرکت تاثیر بگذارد. 

اضافه کردن ابعاد آموزشی: یکی دیگر از تکنیک‌هایی که می‌تواند به پویایی این حرکت‌های مجازی کمک کند، افزودن بعد آموزشی است. به عنوان نمونه فعالان زنان می‌توانند از این حرکت در خصوص آزارهای جنسی بیشترین بهره را ببرند و به آموزش زنان و مردان در خصوص آزارهای جنسی بعد آموزشی بیفزایند. 

تغییر در تصمیم‌گیری‌های قانونی: یکی از خاصیت‌های فعالیت های مجازی به خصوص در زمینه حقوق زنان، سازمان‌دهی و هماهنگ کردن افراد برای تغییر قوانین است. اگر تغییر قوانین ایجاد شود، مسلما این حرکت به صورت پایا ادامه خواهد یافت. مثالی که در این خصوص می‌توان ذکر کرد امضای طومارهای آن‌لاین و همینطور تغییر قوانین تبعیض‌آمیز از طریق رسانه است. اتفاقی که در صورت طولانی‌مدت بودن حرکت‌های آن‌لاین می‌تواند تغییری را در تصمیم‌گیری‌های سیاسی ایجاد کند.

در پایان می‌توان گفت آن چیزی که لازم است نیاز به یک حرکت مستمر و استراتژیک برای تداوم و توسعه جنبش‌های آن‌لاین در حوزه زنان است. تنها با استفاده از استراتژی‌های خاص است که می‌توان کمپین‌های مربوط به آزار جنسی را توسعه بیشتری بخشید و اثرگذاری آنها را افزایش داد، چرا که افزایش آنها می‌تواند بر تغییر تصمیم‌گیری‌های سیاسی، اتخاذ تصمیم‌های جدید و همینطور راهکارهای جدید برای مجازات متهمان و پیگیری پرونده‌ها بیان کرد، کاری که نیاز به تلاش و پیگیری مداوم فعالان حداقل در فضای مجازی دارد.

در همین زمینه: