پائیز کتاب در ایران: «انحصارگرایی» دولت در فروش کتاب‌های درسی

در حالی که شیوع ویروس کرونا، بازار نشر کتاب ایران را شدیدا تحت تاثیر قرار داده، بازگشایی مدارس نیز، بر خلاف سال‌های پیش، نتوانسته موجب رونق کتابفروشی‌های این کشور شود.

بر اساس گزارش‌‌های رسانه‌ها از نقاط مختلف ایران، تصمیم امسال وزارت آموزش و پرورش برای ثبت نام کتب درسی دانش‌آموزان در یک سایت اینترنتی ویژه و حذف کتابفروشی در توزیع کتاب‌های درسی، موجب شده رکود در صنف فروشندگان کتاب و حتی لوازم‌التحریر شده است.

با خرید مستقیم کتاب درسی از این سامانه دولتی، مراجعه مردم به کتابفروشی‌ها که همواره با خرید لوازم‌التحریر نیز همراه بود، شدیدا کاهش یافت.

ایسنا، خبرگزاری دانشجویان ایران گزارش داده که تا سال گذشته، فروش کتاب‌های پیش از پایه اول متوسطه در اختیار کتابفروشان بود و این کتاب‌ها از طریق کتابفروشی‌های سراسر کشور توزیع می‌شد،‌ اما امسال وزارت آموزش و پرورش همه کتابفروشی‌ها را حذف کرده است.

اعتراض کتابفروشان به «انحصارگرایی» دولت

ناشران و کتابفروشان در سراسر ایران، اعتراض خود در این زمینه را به وزارت آموزش و پرورش، مجلس شورای اسلامی و حتی شخص حسن روحانی، رییس جمهوری اسلامی اعلام کرده‌اند.

به عنوان نمونه، اتحادیه‌های صنفی در اصفهان، از نامه‌نگاری‌ها در این زمینه خبر داده‌اند، اما اکبر چیت‌ساز، رییس اتحادیه صنف کتاب و لوازم التحریر اصفهان، اعلام کرده که این نامه‌نگاری‌ها نه تنها دولت را از تصمیم خود منصرف نکرد، بلکه دولت در حذف کتابفروشی‌ها از توزیع و فروش کتب درسی تمام مقاطع مصمم‌تر شده است. او گفت:

فقط در اصفهان ۱۵۰۰ واحد صنفی عضو اتحادیه کتاب و لوازم التحریر این شهر هستند. همچنین شهر اصفهان تولیدکننده ۷۰ درصد دفتر کشور است و سه کارخانه کاغذ و دفتر در این استان فعالیت می‌کنند که محصولات خود را به عمده‌فروشان این صنف تحویل می‌دهند.

بر اساس گزارش‌ها، فقط در این کلانشهر ایران، با وجود بازگشایی مدارس، خرید لوازم‌التحریر ۷۰ درصد کاهش یافته است.

البته شیوع ویروس کرونا، بیم از حضور در مکان‌های عمومی و مهم‌تر از آن انصراف خانواده دانش‌آموزان از حضور فیزیکی فرزندانشان در مدارس، از عوامل این کاهش فروش اعلام شده، اما آنچه این واحدهای صنفی «انحصارگرایی» دولت می‌خوانند، موجب شده که آنان نسبت به آینده حرفه‌ای خود احساس خطر کنند.

رسول جهانگیری، رئیس اتاق اصناف اصفهان، نیز این باره به ایسنا گفت:

جهانگیری در ادامه این مصاحبه دامنه بحث را فراتر از کتاب و لوازم التحریر برد و گفت:

در همدان نیز، عباس ستاره‌ای، رییس اتحادیه لوازم‌التحریر این شهر از «رکود ۹۰ درصدی» در بازار این صنف خبر داده و او نیز «فروش اینترنتی کتب درسی» را علت اصلی این رکود دانسته است:

او در گفت‌وگو با ایسنا ادامه داد:

۲۸۰ واحد صنفی عضو اتحادیه لوازم التحریر همدان هستند که از این میان فقط ۸۰ واحد کتابفروشی‌اند.

وضعیت فروش کتاب‌های غیردرسی

اما صرف‌نظر از کتاب‌های درسی، اکنون با وجود شرایطی که کرونا در ماه‌ها اخیر به وجود آورده، وضعیت فروش دیگر کتاب‌ها به چه صورت است؟ آیا فروش اینترنتی در این حوزه نیز به کتابفروشان ضربه اقتصادی وارد کرده است؟

آخرین گزارش آماری درباره نشر کتاب در ایران که بر روی سایت اینترنتی خانه کتاب قرار گرفته، مربوط به تیرماه امسال است.

در این گزارش آمده که در تیرماه ۹۹، تعداد هفت هزار و ۷۷۹ عنوان کتاب در ایران منتشر شده، که در مقایسه با ۹ هزار و ۴۵۴ عنوان در دوره زمانی مشابه در سال قبل، به میزان ۱۸ درصد کاهش داشته است.

ضمن آن که پرفروش‌ترین کتاب‌ها در ایران، مربوط به کتاب‌های دینی، کمک‌آموزشی‌های مدارس و سپس ترجمه‌ها در حوزه کودکان و نوجوانان است که نفع چندانی به نخبگان علمی، فرهنگی و ادبی ایران نمی‌رساند.

در این شرایط، دولت تلاش کرده که با حمایت‌های دولتی، اقتصاد کتابفروشی‌ها را رونق بخشد.

عباس صالحی، وزیر ارشاد درباره طرح «تابستانه کتاب» که از ۱۸ تا ۲۸ مرداد برگزار شد، اعلام کرد که در این طرح، بیش از ۱۳ میلیارد تومان، به تعداد ۳۲۸ هزار و ۴۶۶ کتاب فروش رفته است.

در این طرح، دولت با انتخاب برخی از کتابفروشی‌های سراسر کشور، مخاطبان را به خرید یارانه‌ای از این کتابفروشی‌ها دعوت کرد، اما بر اساس گزارش خبرگزاری کتاب ایران، تعداد کتابفروشی‌های مستقل در این طرح، کمتر از تعداد کتابفروشانی بود که این روزها از رنج کم شدن فروش کتاب و مشکلات معیشتی سخن می‌گویند و بیشتر نفع این طرح عاید کتابفروشی‌های بزرگ زنجیره‌ای شد.

فروش الکترونیک و نمایشگاه مجازی

بر اساس آن چه امیر خوراکیان، معاون مرکز ملی فضای مجازی، به تازگی اعلام کرده، همزمان با افزایش شیوع کرونا در ایران، استفاده مخاطبان از پلتفرم‌های نشر دیجیتال نیز افزایش یافته است.

این مقام مرکز ملی فضای مجازی گفت که حجم بازار کتاب دیجیتال در ایران، با رشد حدود سه برابری از حدود رقم ۲۰ میلیارد تومان در سال ۹۷ به حدود ۶۰ میلیارد تومان در سال جاری رسیده است.

او ادامه داد که بر اساس بررسی‌های میدانی انجام شده، بخشی از افزایش مراجعه به پلتفرم‌های کتاب دیجیتال، مربوط به مراجعه بیشتر کاربران فارسی‌زبان از خارج از کشور، از جمله کشورهای همسایه ایران بوده است.

البته رونق نسبی صنعت نشر دیجیتال ایران، بخشی از یک جریان جهانی است. با این حال، آمارهای نشر دیجیتال در ایران نسبت به میانگین جهانی در این زمینه بسیار کم است.

به گفته معاون مرکز ملی فضای مجازی، ضریب نفوذ کتاب دیجیتال در جهان به‌طور میانگین ۱۳ درصد است، اما این رقم در ایران در پایان فروردین ماه ۱۳۹۹ با وجود همه افزایش‌ها به حدود ۱.۴ درصد رسیده است.او تاکید کرد «نسبت کتاب کاغذی به کتاب دیجیتال در ایران حدود ۹۴ درصد است» و دولت تلاش دارد سرانه استفاده از کتاب دیجیتال در ایران را افزایش دهد.

در این شرایط، وزارت ارشاد تلاش دارد نمایشگاه کتاب تهران را که بزرگترین فروشگاه موسمی کتاب در ایران به شمار می‌رود، به دلیل شیوع ویروس کرونا به شکل مجازی برگزار کند.

علیرضا اسماعیلی، مشاور اجرایی معاون امور فرهنگی وزارت ارشاد اسلامی، در گفت‌و‌گو با خبرگزاری کتاب ایران، در این زمینه گفت:

او با اشاره به مسائل فنی برگزاری چنین نمایشگاهی ادامه داد:

در این شرایط، پیش‌بینی می‌شود که تعدادی از ناشران ایرانی برای شرکت در نمایشگاه مجازی کتاب تهران، ثبت‌نام‌ نکنند.

کاهش فروش کتاب در ایران، فقط یک معضل اقتصادی نیست. در حالی که در بیش از ۱۰۰ شهر ایران، هنوز یک کتابخانه عمومی هم وجود ندارد، کاهش آمارهای مربوط به فروش کتاب، یکی از نشانه‌های کاهش سرانه مطالعه کتاب است.

بیشتر بخوانید: