وضعیت آموزش و پوشش سامانه شاد در مناطق محروم: نمونه‌ی روستاهای کردستان

سامانه شاد، تمهیدی است که برای آموزش از راه دور مجازی در ایران، در روزگار اشاعه‌ی بیماری کرونا اندیشدیده شده است. اما پوشش این سامانه، به ویژه در مناطق محروم کشور با مشکلاتی روبه‌رو بوده است.

حتی در رسانه‌های وابسته به حکومت هم می‌خوانیم که: «"شاد" برای دانش‌آموزان مناطق روستایی و عشایری یک "شوخی" است! »

در این گزارش، نگاهی می‌اندازیم به چند و چون عملکرد تاکنونِ این سامانه در مناطق روستایی استان کردستان در مقطع ابتدایی و سپس در مورد چشم‌انداز عملکرد آینده‌ی این سامانه در این مناطق، صحبت خواهیم کرد.

وضعیت فعلی آموزش در روستاهای کردستان

بیشتر روستاهای کردستان، اگر جمعیت کودکان آن‌ها به حد کافی (طبق استانداردهای تعریف‌شدهی آموزش و پرورش) برسد، مدرسه‌ی ابتدایی دارند. در غیر این‌صورت کودکان باید به شهرها و یا روستاهای بزرگتر اطراف بروند که در این راه به ویژه در فصل‌های سردِ سال، خطراتی متوجه آن‌ها است. این گونه مخاطره‌ها را پرویز رستمی، کارگردان کُردستانی در فیلم «آرزوها در برف می‌میرند» به تصویر کشیده است.

سال تحصیلی جدید (۱۴۰۰ ـ ۱۳۹۹) با تفاوت‌هایی در مناطق روستایی کردستان آغاز شده است. با وجود این که قرار بر آن بوده که مدرسه‌ها دو روز در هفته و با شیفت‌بندی دانش‌آموزان در دو روز هفته برگزار شوند، در مناطقی که «سفید» هستند، این اتفاق روی نداده است. بیشتر مناطق روستایی در حال حاضر از لحاظ میزان واگیری کرونا، سفید تلقی می‌شوند. به همین دلیل در این مناطق، مدرسه‌های ابتدایی دوره اول و دوم، به روال گذشته دایر هستند و دانش‌آموزان ۵ روز در هفته به مدرسه می‌روند، با این تفاوت که چینش میزها تغییر پیدا کرده و دانش‌آموزان و معلمان با ماسک وارد کلاس‌ها می‌شوند.

در مناطق شهری، در حال حاضر همان دستورالعمل دو روز در هفته اجرا می‌شود، برخلاف روستاها که در یک ماه گذشته‌ی سال تحصیلی جدید، به روال گذشته دایر بوده‌اند و بخشنامه و دستورالعملی برای چنین اقدامی به مدیر مدرسه‌های روستاها ابلاغ نشده است. جز چند مورد از روستاـشهرهای نسبتاً پر جمعیت همچون سریش‌آبادِ سنندج، تاب و دولاب، پشاباد و فارس‌آبادِ کامیاران، بیسارانِ سروآباد، چندین روستای دوردست در منطقه‌ی ژاوه‌رود اورامان، صاحبِ سقز و سایر روستاهای پرجمعیت دیگر که تراکم جمعیت در مدرسه‌های آن‌ها زیاد است.

زمان زنگ‌تفریح‌های بین کلا‌سهای درس بیشتر شده و در مقابل، از زمان کلا‌س‌ها کاسته شده است. زنگ کلاس درس در مقطع ابتدایی روستاهای کردستان، از ۴۵ دقیقه به ۳۵ دقیقه کاهش پیدا کرده و ۱۰ دقیقه به زنگِ تفریح، افزوده شده است.

چگونگی وضعیت دسترسی به شاد

از اسفند ماه سال گذشته، نصب سامانه شاد و استفاده از آن برای همه‌ی دانش‌آموزان اجباری شد. اما در حال حاضر، برای روستاهایی که در تمام طول هفته کلاس‌هایشان برگزار می‌شود، ضرورتی برای استفاده از آن فعلاً مطرح نیست.

مطابق نظرسنجی‌ای که معلم‌های روستاها در بیشتر مناطق کردستان در سال گذشته و ماه گذشته انجام داده‌اند، بیشتر از نزدیک به ۸۰ درصد خانواده‌های دانش‌آموزان به موبایل اندروید دسترسی داشته‌اند و حاضر بوده‌اند آن را برای استفاده از سامانه شاد، در اختیار فرزندانشان قرار دهند. پس از این، معلم‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که تا حدودی می‌توان روی این سامانه برای آموزش، حساب کرد. علاوه بر این، کانال‌هایی رسمی هم در شبکه‌های اجتماعی ایجاد شده‌اند که محتوای آموزشی را به صورت ضبط‌‌ شده در آن قرار می‌دهند. در خودِ سامانه شاد هم چنین خدماتی ارائه می‌شود. اما برای استفاده از این سامانه، علاوه بر موبایل اندروید، دسترسی به خدمات مجازی آموزش، به اینترنت هم نیاز دارد.

بسیاری از روستاها در کردستان یا اساساً به اینترنت دسترسی ندارند، از جمله در شکل اینترنت همراه. در روستاهایی هم که اینترنت دسترسی دارند، همه‌ی خانواده‌های آن‌ها امکان اشتراک آن یا برایشان میسر نیست و یا نسبت به آن احساس نیاز نکرده‌اند. در اواخر سال گذشته که مدرسه‌ها تعطیل شدند، مدیر مدرسه روستاها و معلم‌هایشان، برای حل این مشکل، محتوای تدریس‌شده‌ی درس‌ها را در یک لوح دی وی دی فشرده قرار می‌دادند و به هر دانش‌آموز، یک دیسک می‌دادند تا در خانه و به وسیله‌ی دستگاه سی‌دی و دی‌وی‌دی از آن استفاده کنند. اما در مورد دسترسی دانش‌اموزان به این دستگاه‌ها تحقیقی نشده و فرض بر این بوده که امروزه همه‌ی خانواده‌ها به آن دسترسی دارند.

در سال جدید، چندین روستا به پهنه‌ی پوشش اینترنت همراه اضافه شده‌اند. هر چند به گفته‌ی مطلعان محلی، این اقدام ربطی به ضرورت آموزش مجازی نداشته و در هر صورت این اقدام در دست دولت بوده و قرار بوده امسال این اقدام انجام شود. به عبارت دیگر، همزمانی افتتاح اینترنت برخی مناطق روستایی در کردستان با کرونا، اتفاقی بوده و اقدامی در راستای تأمین زیرساخت‌های آموزش مجازی نبوده است. با وجود این، امسال هم، روستاهایی هستند که نه به اینترنت همراه و نه به اینترنت خانگی دسترسی ندارند. از جمله، روستای سرریزِ کامیاران، روستای گوازِ سروآباد، بسیاری از روستاهای مریوان از جمله روستاهای منطقه‌ی کوماسی و گه‌ویله. تا زمانی که وضعیت این روستاها سفید است، آموزش حضوری چاره‌ی کار است. اما برای آینده‌ای نزدیک که به احتمال زیاد، روند ابتلا به بیماری دوباره صعودی خواهد شد و مناطق به اصطلاح "سفید" را هم درگیر خواهد کرد، برنامه‌ریزی خاصی انجام نشده. جز همان استفاده از سی‌دی و دی‌وی ‌دی‌های آموزشی.

ارزیابی معلم‌ها در رابطه با سامانه شاد

طبق گفته‌ی معلمان، مشکلات فنی سامانه شاد به تازگی برطرف شده و کار با آن آسان‌تر شده است. عموماً در میان معلمان روستاهای کردستان، دو ارزیابی مختلف درباره‌ی سامانه شاد وجود دارد. معلم‌های جوان‌تر و تازه‌کار، ارزیابی مثبتی از آن دارند و از عملکرد آن راضی هستند. اما معلم‌های باسابقه‌تر و مسن، آن را مورد انتقاد قرار داده و آموزش حضوری را مفیدتر می‌دانند. استدلال گروه اول این است که، آموزش آسان‌تر شده و با توجه به این که هر معلم مسئولیت چند مقطع را بر عهده دارد، با سامانه شاد، به آسانی می‌تواند به همه‌ی آن‌ها برسد. گروه دوم، یعنی منتقدین شاد، معتقدند دانش‌آموزان اگر در مدرسه حضور نداشته باشند نمی‌توانند نظم، تربیت، احترام و اجتماعی شدن را یاد بگیرند و هر چه بیشتر سرگرم موبایل‌ها و تبلت‌ها می‌شوند. اما به هر صورت در حال حاضر چنین امکانی وجود ندارد و ممکن است، هزینه‌ی سنگینی داشته باشد. معلمان نسل جدید معتقدند، بیشتر از ۹۰ درصد خانواده‌ها به موبایل اندروید دسترسی دارند و از این بابت مشکلی وجود ندارد، اما معلمان قدیمی‌تر، به این تخمین آماری باور ندارند.

چشم‌انداز آینده‌ی کرونایی و آموزش

به احتمال زیاد، مدرسه‌ها دوباره از ماه آبان تا اواخر دی دوباره تعطیل خواهد شد و معلم‌های روستاها هم پیش‌بینی کرده‌اند که مدرسه‌ها‌ی مناطق سفید کنونی هم به تعطیلی خواهد کشید. آموزش در این دوران هم، بر عهده‌ی عوامل اجرایی مدرسه خواهد بود. اداره‌ی کل آموزش و پرورش استان کردستان، مدیر مدرسه‌ها را موظف کرده که سی‌دی‌های آموزشی ارسالی از مرکز استان را به دست دانش‌آموزان در روستاهایی برسانند که به اینترنت دسترسی ندارند. در این میان، مشکل اساسی برای دانش‌آموزانی است که در روستاهای قرمز و زرد درس می‌خوانند و جزو آن ۱۵ الی ۲۰ درصدی هستند که نه خودشان و نه هیچکدام از اعضای خانواده‌شان به موبایل دسترسی ندارند و به دلیل جهش قیمتی که اخیراً و برای چندمین بار در ماه‌های گذشته روی داده، توانایی خرید موبایل هم ندارند.

در همین زمینه