آیا اختلافات بر سر ایرانیکا به پایان رسیده است؟

در سلسله گزارش‌های زمانه (بخش اول، دوم و سوم) در رابطه با سرنوشت ایرانیکا پس از مرگ دکتر یارشاطر خواندید که اختلافات میان بنیاد دانشنامه ایرانیکا (EIF)  و دانشگاه کلمبیا به یک دعوای حقوقی انجامیده و اکنون پرونده شکایتی دررابطه با کپی‌رایت و حق مالکیت معنوی ایرانیکا در دادگاهی در نیویورک جریان است. در آخرین تحولات ماه اکتبر قاضی پرونده  به منع انتشار موقت ایرانیکا پایان داد. حکم منع انتشار موقت حدود ۵  ماه پیش  (۳۱ ژوئیه) صادر شده بود و طی این زمان مرکز احسان یارشاطر (در دانشگاه کلمبیای نیویورک) اجازه انتشار و توزیع جزوات و مجلدات جدید را نداشت.

اختلافات میان دانشگاه کلمبیا و بنیاد دانشنامه ایرانیکا همچنان حل و فصل نشده است. به تازگی  جلد جدیدی از دانشنامه ایرانیکا توسط مرکز احسان یارشاطر در دانشگاه کلمبیا منتشر و روانه بازار شده، اما دعوای حقوقی میان دانشگاه کلمبیا  و بنیاد دانشنامه ایرانیکا (EIF) همچنان ادامه دارد و چنانچه رییس هیات مدیره بنیاد می‌گوید هنوز اول راه است.

روز جمعه نهم اکتبر (۱۸ مهر) قاضی دادگاه نیویورک در حکمی به منع انتشار موقت ایرانیکا پایان داد. حکم منع انتشار موقت حدود ۲ ماه پیش از آن (۳۱ ژوئیه) صادر شده بود و طی این زمان مرکز احسان یارشاطر در دانشگاه کلمبیای نیویورک اجازه انتشار و توزیع جزوات و مجلدات جدید را نداشت. 

با حکم دادگاه، اکنون مرکز یارشاطر می‌تواند انتشار ایرانیکا را بدون دخالت بنیاد از سر بگیرد اما دعوای حقوقی میان بنیاد ایرانیکا و مرکز احسان یارشاطر کاملا حل و فصل نشده و هنوز مسائل و جزییاتی از جمله رابطه بنیاد با مرکز و پول هنگفتی که بنیاد در اختیار دارد،  باقی‌ مانده است.

رامین روحانی رییس هیات مدیره بنیاد دانشنامه ایرانیکا به زمانه گفت:

در سلسله گزارش‌های زمانه ( بخش اول، دوم و سوم) در رابطه با سرنوشت  ایرانیکا پس از مرگ دکتر یارشاطر خواندید که  دو پرونده حقوقی از یک سال پیش در دادگاهی در نیویورک در رابطه با ایرانیکا و حق مالکیت معنوی این اثر جریان است.

دعوای اصلی بر سر کپی رایت و میان بنیاد دانشنامه ایرانیکا  و دانشگاه کلمبیا است، بنیاد می‌گوید که احسان یارشاطر حق کپی‌رایت را به بنیاد واگذار کرده، اما دانشگاه کلمبیا این ادعا را قبول ندارد.

از رامین روحانی سوال کردیم که با توجه به حکم اخیر قاضی کپی‌رایت متعلق به کدام نهاد است.

رییس هیات مدیره بنیاد  دانشنامه ایرانیکا گفت: «دادگاه اصلا در این مورد رای نداده است و رای دادگاه تنها در مورد رد تقاضای بنیاد برای بازداشتن کلمبیا و انتشارات بریل از ادامه طبع دانشنامه بوده است»

در بخش پایانی حکم ۱۰ صفحه‌ای قاضی تورس  که اکتبر صادر شده آمده است: «شواهدی که در جلسات استماع ارائه شد بر این یافته دلالت دارد که یارشاطر،  بنیاد دانشنامه ایرانیکا (EIF) را برای خدمت به عنوان وسیله‌ای برای تامین بودجه دانشنامه تاسیس کرد، نه به عنوان جایی برای انتقال مالکیت معنوی»

رامین روحانی درباره چشم انداز همکاری بنیاد و دانشگاه کلمبیا گفت: «بنیاد در رابطه با ادامه کارش برای پخش و گسترش ایرانیکا با موسسات تحقیقاتی و دانشگاهی همکاری خواهد کرد. ما متوجه شدیم که اگر مقایسه کنیم دانشگاه کلمبیا در مطالعات ایرانی نسبت به بقیه دانشگاه‌های آمریکای شمالی و اروپا عقب رفته است.»

او به عنوان مثال از دانشگاه‌‌های تورنتو ییل، پرینستون و مریلند نام برد که به گفته او از دانشگاه کلمبیا در این زمینه جلوتر هستند.

رییس هیات مدیره بنیاد دانشنامه ایرانیکا گفت: «این طور نیست که چون دانشنامه در کلمبیا شروع شده باید در کلمبیا تمام شود»

دعوای حقوقی بر سر کپی‌رایت به گفته آقای روحانی هنوز به سرانجام نرسیده اما اگر دادگاه کپی‌رایت ایرانیکا را متعلق به مرکز احسان یارشاطر و دانشگاه کلمبیا بداند مشخص نیست که چطور بنیاد می‌تواند برای ادامه دانشنامه ایرانیکا با نام «ایرانیکا» با دانشگاه یا موسسات دیگری همکاری کند.

دعوای حقوقی در آمریکا معمولا یک روند پرهزینه است. برنده آن در بسیاری از موارد وکلا و تیم حقوقی پرونده هستند که فارغ از نتیجه دستمزد خود را دریافت می‌کنند. وکیل کپی رایت در نیویورک برای هر ساعت بین ۵۰۰  تا ۱۰۰۰ دلار و حتی گاه تا ۲۰۰۰ دلار حق مشاوره می گیرند.

یک وکیل کپی‌رایت به زمانه گفت که چنین دعوای حقوقی می‌تواند بین ۵۰۰ هزار تا ۲ میلیون دلار هزینه در بر داشته باشد.

دانشگاه‌ها معمولا یک دفتر وکالت حقوقی دارند که مسایل حقوقی را حل و فصل می‌کنند و عموما در استخدام دانشگاه هستند. این هزینه‌های حقوقی کلمبیا از محل بودجه وقف شده تامین نمی‌شود.  اما در مورد بنیاد مساله متفاوت است و هزینه این دعوا از محل پول‌های اهدایی که به منظور توسعه و تولید و ایرانیکا اهدا شده پرداخت می‌شود.

 رامین روحانی در مورد هزینه‌های دادگاه به زمانه گفت: « بنیاد در مقابل دو موسسه بسیار قوی است یعنی  انتشارات بریل و دانشگاه کلمبیا» وی افزود:« برای این که این کار (دعوای حقوقی) را تا پایان پیش ببریم منابع مالی کافی را کنار گذاشتیم و مصمم هستیم جلوی زورگویی کلمبیا و بریل را بگیریم. ما منابع کافی داریم»

 آقای روحانی معتقد است هزینه دادگاه بخشی از هزینه توسعه ایرانیکا به حساب می‌آید: «ما این منابع را بر اساس آنچه آیین نامه تعیین کرده استفاده می کنیم و آیین‌نامه به‌روشنی تعیین کرده که دفاع از موجودیت ایرانیکا مهمترین وظیفه ما است.»

بنیاد دانشنامه ایرانیکا Encyclopaedia Iranica Foundation به اختصار EIF سال ۱۹۹۰ توسط احسان یارشاطر تاسیس شد. هدف دکتر یارشاطر تاسیس بنیادی برای حمایت مالی از دانشنامه ایرانیکا بود، که تا آن زمان ۴ جلد آن منتشر شده بود. به عبارتی این بنیاد یک خیریه عمومی بود تا بودجه برای ادامه کار ایرانیکا را تامین کند. بنیاد ایرانیکا در دعوای حقوقی اخیر  با این استدلال که دکتر یارشاطر پیش از مرگش حق کپی رایت ایرانیکا را به بنیاد واگذار کرده، مدعی مالکیت مطلق و بی‌چون و چرای تمامی جوانب مالکیت معنوی دانشنامه ایرانیکا از جمله کپی رایت، علامت تجاری و حق بازتولید چاپی و آنلاین ایرانیکا شد.

براساس مدارک و اسناد مالیاتی و نیز گزارش های سالانه بنیاد تا سال ۲۰۱۸ میزان دارایی که در اختیار بنیاد است بالغ بر ۲۰ میلیون دلار می‌شود. 

بودجه ایرانیکا طی بیش از ۴ دهه فعالیت آن از محل‌های متفاوتی تامین شده است. از ثروت شخصی دکتر احسان یارشاطر گرفته تا مبالغی که خیرین، سازمان‌ها و بنیادهای مختلف در اختیار این پروژه قرار داده‌اند. از جمله مهمترین حامیان مالی ایرانیکا می‌توان از موقوفه ملی برای علوم انسانی National Endowment for the Humanities به اختصار(NEH)، بنیاد میراث ایران (لندن) و نیز بنیاد خانواده سمنانی نام برد.

دانشنامه ایرانیکا که جامع‌ترین روایت از چندین هزار سال تاریخ ایران، زبان و فرهنگ است حاصل کار جمعی بیش از ۱۰۰۰ پژوهشگر سراسر جهان است که به همت دکتر احسان یارشاطر استاد پرآوازه ایران شناسی و ادبیات فارسی کارش را در دهه ۷۰ میلاد آغاز کرد. نخستین مقاله ایرانیکا سال ۱۹۸۲ منتشر شد.

پروژه‌ای عظیم ایرانیکا شاید بزرگترین کوشش جمعی باشد که تا کنون در مورد شناسایی ایران صورت گرفته است. تا به امروز، بیش از ۱۵۰۰ نفر در کار نگارش این دانشنامه دست داشته‌اند.

در همین زمینه: