نقد ژاک رانسیر بر سیستم آموزش و پرورش در جهان مدرن

نظرها

• جوادی

  ۱۴ بهمن ۱۳۹۹، ۹:۳۳

  آیا تناقضی در نظرات اساسی ژاک رانسیر وجود دارد؟ ایشان میگوید علم صورت دیگری از ایدئولوژی است، علم چیزی عاری از ایدئولوژی نیست. البته این دوجمله یک معنی را نمی رسانند و نباید یکسان در نظر گرفته شوند. مثلا این دوجمله را در نظر بگیرید، مشاهده عاری از نظریه نیست( مشاهده نظریه بار است) و مشاهده صورتی دیگر از نظریه است. آیا این دوجمله یک چیز را بیان می کنند؟ عاری نبودن یعنی خالص نبودن، یعنی آلوده بودن ، بنابراین علم چیزی عاری از ایدئولوژی نیست، به معنی این است که علم خالص یا بی طرف وجود ندارد به بیان دیگر علم دارای سوگیری ایدئولوژیک است.اما این به معنی همسانی علم و ایدئولوژی نیست. از طرفی این فرضیه که علم ایدئولوژی بار است به همین سادگی قابل قبول نیست و مساله ای در فلسفه علم است،درست مشابه فرضیه نظریه باری مشاهدات که هنوزم در فلسفه علم مورد مناقشه است. خوب اگر بنا به فرض نظریات علمی بی طرف نیستند یا به طور کلی نظریه ها عاری از ایدئولوژی نیستند، این فرض در مورد نظریه های هر نظریه پرداز از جمله خود رانسیر نیز درست اند، بنابراین اگر ایدئولوژی باری نظریه ها یک عیب به شمار آید که از نظر رانسیر همین طور است، بنابراین همین عیب را نظریات او نیز دارند و تلاش او برای ایجاد نظریه ای فارغ ار ایدئولوژی محکوم به شکست است. مشابه این مساله در مورد نظرات ویتگنشتاین پیش آمد. نظریه ویتگنشتاین در مورد فلسفه، گریبان گیر کتاب خودش( رساله فلسفی منطفی) هم می شود. او در رساله ادعا می کند که نوشته های فلسفی بی معنی هستند، اما چون خود رساله متنی فلسفی است، ظاهرا نتیجه می شود که باید بی معنی باشند . ویتگنشتاین با صلابتی عجیب این نتیجه را می پذیرد. خود ویتگنشتاین در رساله می گوید: قضایای من به طریق زیر به کار روشنگری می آیند: هر کس که مرا درک کند، بلاخره در خواهد یافت که آنها بی معنی هستند. وقتی که از آنها چون پلکانی برای گذر به ورایشان استفاده کرد.‌( به تعبیری او پس از آنکه از نردبان بالا رفت، باید آن را به دور افکند) اک باید از این قضایا فراتر رود و آنگاه عالم را درست خواهد دید.‌( پایان نقل قول). بنابراین اگر نظرات رانسبر را علمی در نظر بگیریم، این نظرات عاری از ایدئولوژی نیستند و در واقع می رسیم به همان ضرب المثل سبر طعنه زد به پیاز. در پایان لازم می دانم کمی درباره عنوان استاد نادان توضیح دهم. به نظر می رسد ،مولف با هر نوع نابرابری و به تبع با هر نوع اقتدار مخالف است زیرا هر نوع اقتدار دال بر پذیرش نابرابری است. خوب شما به عنوان استاد نادان دقت کنید. آیا این عنوان عاری از معنی اقتدار است؟ درست است که کلمه نادان در اینجا می تواند برابری در هوش را القاء کند، اما تمام اقتداری که در کلمه استاد است، با چسباندن واژه نادان به آن خنثی نمی شود و هنوز صورت های دیگر اقتدار وجود دارند، مثلا جنبه اداری آموزش و جنبه اداری عناوین استاد و دانش آموز.‌ مساله مشابه ای را در روان درمانی نیز شاهد هستیم. مثلا کارل راجرز مبتکر درمان شخص محور یا رهنمودی است ولی در همین شیوه درمانی باز هم اقتدار درمانگر به صفر نمی رسد.

• جوادی

  ۱۴ بهمن ۱۳۹۹، ۱۰:۳۲

  در یادداشت قبلی نوشتم که کارل راجرز مبتکر درمان شخص محور یا رهنمودی است که نیاز به تصحیح دارد. به جای کلمه رهنمودی، درست اش کلمه بی رهنمود ( غیر جهت دار) است.

• جوادی

  ۱۴ بهمن ۱۳۹۹، ۱۲:۳۲

  کی می خواهیم خودانتقادی را بیاموزیم؟ در بهمن ماه قرار داریم و به سالروز انقلاب نزدیک می شویم و طبق روال هرساله جدل و بحث درباره آن در این روزها داغ تر می شود. کلمه داغ تر را به کار بردم تا تلویحا این نظر را برسانم که بحث راجع به انقلاب بهمن در ماههای دیگر نیز معمولا داغ هست. زیرا این رویداد و پیامدهای آن سخت با زندگی روزمره و معیشت ما گره خورده است. در این روزها بازم بحث های تکراری و انداختن تقصیر گردن دیگران یعنی فرار از مسولیت به روشنی دیده می شود. به عنوان مثال در یکی از شبکه های تلویزیونی برون مرزی در برنامه ای تحت عنوان نقش جریان ملی در انقلاب ۵۷، آقای دکتر موسویان تمام قدر در نقش وکیل مدافع جبهه ملی در برابر انتقادا ت وارد به عملکردش در بزنگاه انقلاب، ظاهر می شود. ایشان در این گفتگو به دفاع از عملکرد آقای سنجابی و جبهه ملی پرداخته و می گویند در اعلامیه سه ماده ای آقای سنجابی، کلمه موازین اسلام به دلیل اینکه اکثریت مردم ایران مسلمان بوده اند، به عنوان زینت به کار رفته است. البته ایشان اشاره نمی کنند که کلمات شرعی و جنبش ملی اسلامی در این اعلامیه نیز جنبه تزئینی داشته اند یا خیر؟ اما تجربه تلخ به شکل آزمون و خطا نشان داد که کدوم کلمات زینتی بوده و کدوم کلمات سرنوشت ساز. ما احمق نیستیم که این نوع دفاعیات نامعقول را قبول کنیم. آقای موسویان چند بار تاکید می کنند که باید این تصمیم ها و اعمال را در بستر ی که شکل گرفته اند دید، به این معنی که این تصمیمات و اعمال حتی اگر الان اشتباه به تظر آیند، در بستر زمان وقوع شان طبیعی و اجتناب ناپذیر بوده اند. البته اگر نظر ایشان در حقوق کیفری پذیرفته شود، هر مجرمی را با استناد به نقش بستر در شکل گیری جرم باید تبرئه کرد. نظری که خود ایشان آن را نمی پذیرند. مثلا اگر اینطور باشد میشه دیکتاتوری شاه و تصمیمات اشتباه او را با توجه به نقش بستر در وقوع آنها توجیه کرد. البته روشن است که آقای موسویان توسل به دستاویز بستر را در تبرئه خودش و جبهه ملی مجاز میداند و در موارد دیگر جایز نمی داند. بر اساس همین آموزه بستر، ایشان می گویند که ملاقات آقای سنجابی و آقای خمینی در پاریس، چون جامعه در آستانه انقلاب بوده و آقای خمینی هم رهبر انقلاب بودند، کاری طبیعی بوده است. ایشان ظاهرا غافل از این هستند که توجیهات ایشان را میشه علیه خودشان هم به کار برد. ایشان تاکید دارند که خودمان را در فضای آن دوره قرار دهیم و به تحولات آن نگاه کنیم. پرسش این است که اگر خودمان را در آن دوره قرار دهیم، به سادگی می بینیم که اسلام گرایان و روحانیون یکی از نیروهای اصلی و در اواخر احتمالا اصلی ترین نیروی پیش برنده انقلاب بوده اند، آیا در این شرایط می توان ادعا کرد که کلمه اسلام در اعلامیه سه ماده ای جنبه تزئینی دارد؟ آیا حقیقت برعکس نبوده است؟ آیا این کلمات ملی و دموکراسی نبوده اند که در آن اعلامیه جنبه تزئینی داشته و تا به امروز نیز همین ویژگی را در گفتمان جمهوری اسلامی حفظ کرده اند؟ حقیقت آن است که آقای سنجابی و همفکران ایشان در جبهه ملی و بسیاری از نخبگان در آن بزنگاه یا قادر به درک ناسازگاری اسلام و دموکراسی نبوده اند و یا اگر هم درکی از این موضوع داشته اند، شهامت بیان حقیقت را نداشته اند و تن به سکوت و یا همراهی داده اند.‌ کار کم نظیر آقای مصطفی رحیمی را بقیه نخبگان هم می توانستند انجام دهند،اما چرا انجام نداده اند؟ زیرا یا فاقد آگاهی لازم بوده و یا فاقد شهامت و یا فاقد هردو ویژگی بوده اند.‌ آقای مصطفی رحیمی کلمه اسلامی را در نامه سرگشاده خود به نام چرا با جمهوری اسلامی مخالفم، به عنوان زینت به کار نبرد زیرا هم شهامت داشت و هم آگاهی و هم اینکه مثل بعضی نخبگان علافه ای به زینت و زیور نداشت.‌ این یادداشت ادامه دارد

• جوادی

  ۱۴ بهمن ۱۳۹۹، ۱۴:۰۶

  در ادامه یادداشت قبلی باید یادآوری کرد که هیچ کس عاری از خطا نیست. این گزاره در مورد هر شخصیتی که برای عده ای به صورت بت در آمده نیز درست است، هرچند بت پرستان و مبتلایان به کیش شخصیت در پذیرش این حقیقت از خود مقاومت نشان می دهند. ما ایرانیان باید قبول کنیم که راه پیشرفت، نقد منصفانه خود و دیگران است، نه اینکه به طور مداوم و از سر بغض ،عیبهای دیگران را برجسته کنیم و خطاهای خود و شخصیت های مورد علاقه ی خود را لاپوشانی کنیم.‌ اینکه ملییون به خاطر تعصب ، تنگ نظری و منافع حزبی قادر نیستند تناقضات اعلامیه سه ماده ای سنجابی را که مورد تصویب جبهه ملی تیز قرلر گرفت، ببینند ،به این معنی نیست که چنین مسایلی وجود ندارند و همه باید مثل اونها فکر کنند. در ماده اول نهاد سلطنت پهلوی به جای شاه مورد خطاب است. کلمه سلطنت کنونی اشاره به سلطنت پهلوی دارد. اما در ماده دوم زیرکانه کلمه سلطنت کنونی حذف شد و عبارت نظام سلطنتی غیر قانونی به جای آن به کار رفت.‌ بنابراین باید روشن باشد که چرا در ماده ی اول از عبارت سلطنت پهلوی استفاده نشد. این موضوع را نباید تصادفی دانست. برخی از این کلمات بر خلاف نظر آقای موسویان جنبه زینت نداشته اند،.بلکه به دقت انتخاب شده و روی آنها فکر شده بود. اگر به ماده ۲ دقیق نگاه کنیم می توانیم دریابیم که عبارت سلطنت غیر قانونی تناقض آمیز است. وقتی می توان از قانونی بودن یا غیر قانونی بودن حرف زد که قانونی را مشخص کرده باشیم. نهاد سلطنت بر اساس کدام قانون ،غیر قانونی بود؟ آیا بر اساس قانون اساسی مشروطه ،نهاد سلطنت غیر قانونی بود؟ این حرف معادل این است که بر اساس قانون اساسی مشروطه، سلطنت مشروطه غیر قانونی است. آیا این حرف به روشنی تناقض آمیز نیست؟ از طرفی خود آقای سنجابی به همراه دو تا از رهبران جبهه ملی یکی دو سال قبل در نامه ی سر گشاده ای از شاه می خواهند که سلطنت کند و نه حکومت. اگر سلطنت طبق اعلامیه سه ماده ای غیر قانونی بود، پس چرا این سه تن ، به شاه آن را توصیه می کنند.‌ پس وقتی به روشنی بین حکومت و سلطنت در آن موقع تمایز قایل می شوند، چرا در اعلامیه سه ماده ای این تمایز را نادیده گرفته و سلطنت و حکومت و حتی سلطنت مشروطه و سلطنت پهلوی را بر هم منطلق می کنند.‌ اگر اعلامیه سه ماده ای متناظر را در مورد یک نظام جمهوری به کار ببریم، متناقض بودن آن روشن تر خواهد شد. مثلا عبارت جمهوری اسلامی غیر قانونی بی تردید تناقض آمیز خواهد بود زیرا هرگز نمی توان یک نظام سیاسی را بر اساس قانون اساسی اش که قانون تاسیس اش است، غیر قانونی دانست. البنه می شود گفت که از قانون اساسی اش تخطئی می کند و یا غیر دموکراتیک و غیر عادلانه است، اما نمی توان گعت غیر قانونی است.‌ از طرفی در دو ماده یک و دو ،آقای سنجابی تلویحا سنگ قانون اساسی را به سینه می زند و بی توجه به این موضوع، در ماده سوم از تغییر نظام و به تبع از تغییر قانون اساسی بر اساس موازین اسلام و دموکراسی حرف می زند. پرسش این است که مگر قانون اساسی مشروطه بر اساس موازین اسلامی و دموکراسی نبوده است؟ بنابراین میشه دریافت که عدم استفاده ازکلمات سلطنت پهلوی و قانون اساسی مشروطه در این اعلامیه بی جهت نبوده است و آقایان قصدشان این بوده که با یک تیر دونشان بزنند یعنی هم سلطنت پهلوی و هم قانون اساسی مشروطیت و حتی ایده مشروطیت را کنار نهند. آنچه در عمل پیش رفت نیز این نظرات را تایید می کند، گرچه برای درک این نظرات نیازی به آزمون و خطا نبود. در پایان تاکید می کنم که صرف مخالفت با دیکتاتوری، دموکرات بودن مخالفت کننده را اثبات نمی کند و دموکرات بودن اپوزیسبون همواره باید به دقت و نه سرسری مورد ارزیابی قرار گیرد.‌ نادیده گرفتن این مساله سرنوشت ساز ،فاجعه بار خواهد بود زیرا ما را ممکن است درگیر انقلابی کند که به جای رفع استبداد، به بازتولید استبداد منجر شود و حتی اوضاع را بدتر کند.‌تاریخ خود گواهی بر این نظرات است.

• جوادی

  ۱۹ بهمن ۱۳۹۹، ۰:۳۶

  تاملی درباره مشروعیت انقلاب مشروعیت انقلاب مبتنی بر شرایط پیشاانقلابی است یا شرایط پسا انقلاب( نتایج انقلاب)؟ پرسش مشابه می تواند این باشد که آیا هر انقلابی به صرف وقوع و بدون اعتنا به نتابج مشروعیت دارد؟ همچنین می توان پرسید که انقلاب علیه دیکتاتوری و پیدایش دیکتاتوری در شکل دیگر نقض غرض نیست؟ این پرسش ها درباره انقلاب ، برای جامعه ای که در کمتر از صد سال ،دو انقلاب را تجربه کرده است، از اهمیت زیادی برخوردارند. به محض آشکار شدن استبداد و خشونت در فردای انقلاب، این پرسش ها و یا پرسش های مشابه در ذهن بسیاری از مردم و به ویژه بازندگان انقلاب جان گرفته اند و هنوز نیز زنده بوده و بر سر پاسخ هایی که از زوایای گوناگون به آنها داده شده یا می شوند، مناقشه سختی شکل می گیرد و به نظر می رسد در آینده نزدیک پایانی برای این مناقشه محتمل نیست. لازم می دانم کمی درباره بازندگان انقلاب توضیح دهم. روشن است انقلاب یک بازی با حاصل جمع صفر است. منظور از بازندگان انقلاب فقط وابستگان و طرفداران حکومت سرنگون شده نیستند، بلکه انقلابیون رانده شده و سرکوب شده توسط حکومت بر آمده از انقلاب را هم شامل می شود و اگر بخواهیم با دید وسیع تری به این مفهوم نگاه کنیم، می توان ناراضی هایی که نقشی در انقلاب نداشته اند و یا حتی در آن موقع به دنیا نیامده بودند را نیز جزء بازندگان انقلاب به شمار آورد و خود این افراد نیز به احتمال زیاد خودشان را اینگونه می پندارند. دلیل روشن برای این ادعا، شعار ما انقلاب کردیم چه اشتباه کردیم می باشیم که توسط این نوع ناراضی ها سر داده شد. در حالیکه اکثر انقلابیون که در انقلاب مستقیم مشارکت داشته اند، همچنان از اجتناب ناپذیری و مشروعیت آن دفاع می کنند و معمولا شاه را مقصر آن میدانند. یادم هست یکی از روشنفکران در یک شبکه تلویزیونی برون مرزی در پاسخ به کسانی که نفس انقلاب را زیر سوال می برند، گفت: اگر همه چی در آن دوره خوب بود، مگر گرد دیوانگی از آسمان بر سر ما پاشیدند که انقلاب کردیم. البته این نوع توجیهات توسط اکثر انقلابیون صورت می گیرد. مثلا یکی از رهبران کنونی جبهه ملی می گوید که انقلاب شد زیرا مفسده وجود داشت. آیا این توجیهات معقول اند؟ روشن است که انقلاب در نفس خود زمانی ارزشمند است که یک هدف نهایی تلقی شود و نه به عنوان یک وسیله یا راه حل. فکر می کنم مقایسه با جراحی در اینجا مناسبت داشته باشد. فرض کنیم در درمان یک بیماری ،تمام راههای درمانی غیر جراحی آزموده شده و به شکست انجامیدند و بنابراین جراحی به عنوان آخرین چاره نجویز می شود و باز فرض می کنیم که با رضایت بیمار بر روی او جراحی انجام می شود و البته جراح با اطمینان نسبی قول بهبودی می دهد‌ . اگر به علت عدم رعایت نظامات پزشکی، عمل جراحی به شکست یا بدتر شدن بیماری منجر شود، ِآیا نباید مورد شکایت واقع شود؟ درست بودن تجویز جراحی یک جیز است و موفقیت یا عدم موفقیت آن چیز دیگری است و جراح نمی تواند با استناد به اعتبار تجویز، شکست فنی خود را توجیه کند و در نهایت خودش را تبرئه کند. همین مساله درباره مبارزه انقلابی نیز صادق است. روشن است که مفهوم مبارزه کور محتمل است . منظور از مبارزه کور یعنی مبارزه برای مبارزه و یا مبارزه ای که در آن به نتایج احتمالی مبارزه اهمیتی درخور داده نمی شود و به همین خاطر درباره نتایج به اندازه کافی تامل صورت نمی گیرد. بنابراین اگر مبارزه انقلابی بر حق هم باشد و به تبع آن انقلاب هم بر حق باشد ولی انقلاب به وعده های خود عمل نکند و حتی نقض غرض کند، آیا نباید مورد انتقاد قرار گیرد؟ اینطور نیست که برحق بودن اولیه مجوزی برای تمام اقدامات انقلابیون باشد.‌ انقلابیون وعده های سر خرمن زیادی داده اند و به خاطر عدم تحقق این وعده ها ، به حق سزاوار سرزنش و محاکمه اند.‌ بنابراین مسولیت نظام پیشین را حداکثر در وقوع انقلاب می توان پذیرفت و وقتی انقلابیون سکان قدرت را به دست گرفتند، مسولیت مسایل جدید با اونهاست و نه با نظام پیشین.‌ اینکه امثال آقای بازرگان و بعضی از چپ ها، شاه را یکی از دو رهبر انقلاب می دانند، جیزی جز فرار از مسولیت نیست.‌ اگر از قدرت رانده نمی شدند هرگز این توجیه را به کار نمی بردند.‌ اینها به این خاطر رانده شده اند که از تاریخ انقلابها آگاهی نداشته و به نتایج احتمالی آن یا اصلا تامل نکردند یا خیلی خوشبین بوده اند. مهمترین دلیل خوش بینی شان را می توان از شعار دیو چو بیرون رود، فرشته درآید ، استباط کرد.

• جوادی

  ۱۹ بهمن ۱۳۹۹، ۱۰:۳۳

  عقل دموکراتیک در برابر تعصبات ایدئولوژیک این عبارت جذاب عنوان مقدمه ای است به قلم نیکلا باور که بر کتاب مهم افیون روشنفکران اثر رمون آرون ،نگاشته است. اشتیاق زیادی برای خواندن این کتاب در من برانگیخته شده است. این کتاب را در دسترس ندارم و فقط مقدمه آن را تونستم دانلود کنم. بخش مهمی از این مقدمه را گلچین کردم و فکر می کنم جامعه ما با معضل افیون روشنفکران هم در پیش از انقلاب و هم بعد از آن درگیر بوده است و این معضل همچنان هم پابرجاست و تا حدی حافظ وضع موجود نیز است ، گرچه این معضل معمولا به صورت نقطه کوری در می آید که احتمال زیاد بسیاری ا ز روشنفکران تا زمانی که در چارچوب ایدئولوژیک می اندیشند، قادر به دیدن آن نخواهند بود.‌ قطعه ای که از مقدمه انتخاب کردم به شرح زیر است. یکی از مزایای اصلی کتاب افیون روشنفکران این است که در برابر حامیان ماتریالیسم تاریخی و نیز منادیان کلیه اشکال جبرگرایی_ اقتصادی، تکنولوژیک، اجتماعی و جز آن_ اهمیت اندیشه در سیاست و تاریخ را گوشزد می کند. دوگل در نوشته های خود بین دوجنگ جهانی، همواره این نکته را در گوشه ذهنش داشت که در پیروزی های اسکندر، نقش ارسطو انکار ناپذیر بوده است.‌ آرون با مطالعه ی باورهای روشنفکران و در معرفی آنان بر این امر تاکید می کند که آموزه ها و مفاهیم تنها دستمایه ای برای یک قشر اجتماعی نیستند، بلکه این باورها تاثیر عمده ای بر سرنوشت ملتها دارند. تنها نیروهای مادی چرخ تاریخ بشر را به حرکت در نمی آورند، بلکه در این میان رویارویی اغلب سخت اندیشه هاست که نقش مهم تری را ایفا می کند. از اینجا مسولیت خطیر روشنفکران و پیامدهای بسیار وخیمی که بیراهه رفتن آنها می تواند در بر داشته باشد، آشکار می گردد. آزادی به طور یقین هم موضوع فلسفه است و هم موضوع ( هدف) مبارزه ی سیاسی. آزادی چنان گرانسنگ و مهم است که نمی توان آن را به روشنفکران سپرد. از این رو باید با چشمان باز مراقب صدمات سختی بود که انحراف آنها به ساحت آزادی می زند.‌ آرون به اهل علم هشدار می دهد که آنان نمی توانند بدون پذیرش مسولیت به حوزه عمومی وارد شوند. وی به اهل عمل نیز گوشزد می کند که الزامات سیاسی نباید آنان را از داوری برای تشخیص درست از غلط یا خیر از شر معاف دارد. کتاب افیون روشنفکران به ویژه به خاطر فراخوان اش به تعهد سیاسی و برداشت خاصی که از آزادی دارد، همچنان روزآمد است.( پایان نقل قول) کلمه الزامات سیاسی به نظرم معادل کلمه نیاز لحظه است که امثال فدائیان خلق با آن مبارزه مسلحانه و حمله سیاهکل را توجیه می کنند. این تز که دیروز را باید در متن خودش( واقعیت زمانه خود) دید، به مکانیزم دفاعی توجیه در آسیب شناسی شباهت دارد و در واقع برای پاک کردن صورت مساله یا غلبه سطحی بر مشکل مورد استفاده قرار می گیرد.‌ در رفتارگرایی این اصل وجود دارد که رفتار تابع یا متناسب موقعیت است( نیاز لحظه) اما این تابعیت اگر به جبرگرایی افراطی اعتقاد داشته باشیم، صد در صد است ولی اگر به عاملیت انسان و اراده آزاد اعتقاد داشته باشیم تابعیت رفتار از موقعیت را صد درصد نمی داتیم. به بیان دیگر محرک تمییزی همان قدرت فراخوانی محرک پیشایند را در فرمول محرک_ پاسخ ندارد.‌ به بیان دیگر به نظر می رسد در دل فرمول محرک تمیزی_ رفتار _ پیامد ،مفهوم اراده به طور ضمنی وجود دارد.‌

• جوادی

  ۱۹ بهمن ۱۳۹۹، ۱۰:۴۲

  از روشنفکران و اندیشمندان عزیز ایرانی می خواهم که برای رویارویی با تعصباتی که محیط فرهنگی به ذهن ما تزریق کرده، همیشه آماده بازاندیشی و بازنگری باشند، همانطور که اغلب دانشمندان در سراسر زندگی علمی خود سعی می کنند جنین باشند.

• جوادی

  ۲۰ بهمن ۱۳۹۹، ۲۳:۵۹

  آیا عقلانی نیست تا مدتی درباره تاریخ معاصر جدل نکنیم؟ از نوجوانی به برنامه های سیاسی که در تلویزیون دولتی میشد با دقت نگاه می کردم و برام تا حدی آموزنده یود. مثلا قشنگ یادم هست که در یکی از برنامه ها ی سیاسی ،مجری از مهمان برنامه می پرسد که منظور از امنیت ملی چیست و مهمان برنامه که یکی از اعضای شورای امنیت ملی بود، در جواب می گوید منظور از امنیت ملی، امنیت حکومت است. همچنین مناسب است یادآوری کنم که زمانی که می خواستم درباره لیبرالیسم مطالعه کنم، هیچ منبع غربی گیرم نیامد و تنها کتاب کوچکی را که اتفاقا در رد لیبرالیسم بود ، غنیمت دانستم و به دقت و با شوق مطالعه اش کردم. اینها را یا دآوری کردم چون می بینم عده ای بارها در انتقاد از حکومت پهلوی می گویند که حکومت پهلوی دست روحانیون را در انتشار آثار مذهبی باز می گذاشت و به بقیه مخالفان اش اجازه نمی داد که کتابهای خاصی را بخوانند و سطح معرفت خود را بالا ببرند. پرسش این است که آیا این بهانه عقلانی است؟ فکر نکنم اون دوره فضای فرهنگی بسته تر از فضای دهه شصت یا هفتاد بوده باشد. چطور امثال من در این فضای بسته و نبود حتی آزادی های غیر سیاسی با رنج و درد به سمت مطالعه روشن فکرانه حرکت کردیم، ولی بهانه گیران در دورره حکومت پیشین که بیشتر از ما آزادی داشتند، نتوانستند کتابهای علمی و فلسفی مورد علاقه را بیابند و مطالعه کنند؟ در یکی از برنامه های سیاسی که به تازگی در یکی از شبکه های برون مرزی پخش شد، یکی از مهمانان در نقد سیاست های حکومت شاه ادعا می کند که حکومت شاه امکان نقد سنت را فراهم نمی کرد. آیا شاه با نقد سنت مخالف بود و منتقدان سنت را سرکوب می کرد و یا اینکه در برابر نقد سنت موانعی ایجاد می کرد؟ اگر منصف باشیم جواب این پرسش منفی است. اگر ادعا کنیم که شاه سنت گرا بود ، می توانیم او را متهم کنیم که در برابر نقد سنت مقاومت می کرد ولی این ادعا با سیاست های نوسازی شاه همخوانی ندارد. نقد سنت وظیفه حکومت ها نیست، بلکه وظیفه اندیشمندان و روشنفکران است که متاسفانه در این زمینه کوتاهی های فراوانی صورت گرفته است و یا حتی در جهت عکس بیشتر تلاش شده است. از طرفی مخالفان شاه ، سباست های ترقی خواهانه شاه را معمولا تحت عنوان توسعه آمرانه محکوم می کنند، آیا بنا به فرض سیاست نقد سنت را عریان دنبال می کرد، الان او را متهم به نقد آمرانه نمی کردند؟ حتی اگر سیاست دموکراتیزه کردن را هم در دستور کار قرار میدادند، آیا مخالفانش اتهام دموکراسی آمرانه را طرح نمی کردند؟ تا کی می خواهیم تمام مسایل اجتماعی را به مسایل سیاسی تقلیل دهیم؟ چرا دوست داریم دیکتاتوری را فقط در راس هرم ببینیم و از دیدن آن در سطوح دیگر و به ویژه در قاعده هرم عاجزیم و یا نمی خواهیم ببینیم؟ دلیلش روشن است چون نمی خواهیم سهم و مسولیت خود را در تولید و تداوم استبداد بپذیریم، بنابراین برای راحت کردن وجدان و خیال خود، مشکلات را فرافکنی می کنیم.‌ ما دموکراسی نداریم چون تا به امروز حتی اکثر نخبگان ما نمی دانند دموکراسی چیست و یا اینکه بر سر تعریف آن اتفاق نظر نسبی هم وجود ندارد. ما دموکراسی نداریم ،چون خرده فرهنگ دموکراسی نداریم و حتی این حقیقت ژرف را تا به امروز اکثر نخبگان ما نفهمیده اند و یا قبولش ندارند.‌ ما در تحلیل و در درک تاریخ معاصر گیر کرده ایم. ما هنوز در تله انگلیسی ۲۸ مرداد گیر کرده ایم.‌ ما هنوز گرفتار مساله جعلی سلطنت یا جمهوری هستیم. مساله صوری سلطمت یا جمهوری دو علت بیشتر ندارد. یا ناشی از جهل است و یا ناشی از حب و بغض.‌ اکثر نخبگان ما به خاطر فقر تئوریک قادر نبودند بدون آزمون و خطا، فرق تئوکراسی و دموکراسی و ناسازگاری اسلام و دموکراسی را درک کنند. آیا اینها هم تقصیر شاه بود؟ اینها حتی تقصیر روحانیت هم نیست. اینکه اکثر نخبگان ما تا به امروز در صغارت به معنی کانتی به سر می برند آیا تقصیر استبداد است؟ جالب است که خیلی از این نابالغان در غرب زندگی می کنند.‌ استبداد معلول صغارت نخبگان است و نه علت آن.‌ تا کی می خواهیم بر نقد سیاستمداران تمرکز کنیم و خودمان را از رنج نقد فلسفه سیاسی و الهیات رایج خلاص کنیم. آیا نباید روزی با این رنج و زحمت روبرو شویم؟ تقریبا تمام وقت روی وقایع و شخصیت های سیاسی تاریخ معاصر تمرکز کرده ایم و از بعضی تعریف می کنیم و بعضی دیگر را مورد لعن قرار می دهیم . حتی ذره ای هم به تفکر سیستمی اشاره نمی کنیم و از دیدگاه آن به مسایل گذشته و جاری نگاه نمی کنیم.‌ این کمبودها و کوتاهی ها نه تقصیر حکومت پهلوی بوده و نه تقصیر جمهوری اسلامی. از ماست که بر ماست . برای همین ضرب المثل نیز اهمیت در خور قائل نیستیم، زیرا معنی اش تلویحا این است که بدبختی ما محصول انتخابهای ماست و سخن معروف سارتر را تداعی می کند که انسان محصول انتخابهای خویشتن است. البته این نظر بی شک افراطی است ولی تعدیل شده اش عقلانی است.

• جوادی

  ۲۱ بهمن ۱۳۹۹، ۱۱:۴۴

  نقد سنت و دموکراسی نقد سنت از بیداری ناقص ایرانیان در برخورد با مدرنیته آغاز شد و نخستین نوگرایان ایرانی به این نحو ظاهر شدند.‌ منظور از نوگرایان ، طرفدارران مدرنیته ( فرهنگ مدرن غرب) می باشند.‌ نوگرایان ایرانی با نشر اندیشه ها نو و نیز نقدغالبا با احتیاط سنت و هسته آن یعنی مذهب خیلی زود توانستند جنبشی را در جامعه ایران پی ریزی کنند که در تاریخ معاصر ایران از اهمیت بنیادی و سرنوشت ساز برخوردار می بلشد. این جنبش را مشروطه نام نهاده اند و البته در مورد انقلابی یا رفورمیستی بودن این جنبش مناقشه هست. آیا امروزه کسی تردید دارد که جنبش مشروطه محصول نقد نه چندان قوی سنت بوده است؟ البته همین نقد نه چندان قوی و با احتیاط سنت و پیامد آن یعنی جنبش مشروطه نیز طبعا با مخالفت سرسختانه محافظه کاران روبرو شد که آن را تهدیدی برای جایگاه و منافع سنتی خود احساس می کردند. اینکه مشروطه ایرانی به عنوان جنبش لیبرالی از همان آغاز راه به اندازه کافی نیرو نداشت، به خاطر آن بوده است که لیبرالیسم و نقد سنت در جامعه ایران به اندازه کافی جای پای خود را محکم نکرده بود . به بیان دیگرضعف های تئوریک یک جنبش ، خودش را در تحقق تدریجی آن جنبش نمایان می کند و هیچ جنبشی در عمل قویتر از تئوری آن جنبش نیست.‌ مساله ضعف یا حتی توقف نقد سنت از اون تاریخ تا به امروز گریبان ما را گرفته و هنوز نتوانسته ایم آن را حل نماییم.‌ نابرده رنج گنج میسر نمی شود مزد آن گرفت جان برادر که کار کرد.‌این بیت شعر در مورد نرسیدن ما به دموکراسی می تواند روشنگر باشد. ما بدون رنج یعنی بدون نقد سنت، گنج یعنی دموکراسی را می خواهیم و روشن است که با این وضع همجنان آن را نخواهیم داشت. آیا تعجب دارد وقتی اکثر انقلابیون به نوعی تمامیت خواه اند، آن انقلاب به استقرار حکومت تمامیت خواه بیانجامد؟ آیا جای تاسف نیست که هنوز قبول این حقیقت ساده اما تلخ برای اکثر نخبگان ما قابل قبول نیست؟ انقلاب ۵۷ محصول نقد سنت و تئوکراسی نبوده است و طبیعی است که از دل آن دموکراسی پدید نیاید. چرا قبول این حقیقت اینقدربرای انقلابیون سابق سخت است؟

• جوادی

  ۲۲ بهمن ۱۳۹۹، ۱۵:۲۷

  آیا حضور حداقلی مردم درصحنه انتخابات ، کابوس نظام های تمامیت خواه است؟ در دموکراسی دینی، یکی از وظابف شورای نگهبان بررسی صلاحیت نامزدها ست. این وظیفه مبتنی بر این فرض است که در دموکراسی دینی مردم صغیرند و توانایی تشخیص صالح از غیر صالح را ندارند ،اما به زعم دموکرات های دینی و به نحو متناقض صغیران توانایی انتخاب اصلح را از بین گلچین صالحان دارند. دموکراسی دینی برای مشروعیت و القاء دموکراتیک بودن به برگزاری انتخابات نیاز دارد و بنابراین باید بوسیله تبلیغات و فضا سازی مردم را به صحنه انتخابات کشاند. اما ماجرا به اینجا ختم نمی شود. نظام تمامیت خواه به حضور مردم در صحنه ها ی سیاسی و فرهنگی نیاز دارند، اما حضور حداقلی یک کابوس است و نشانه ضعف در چشم مردم داخل و جهانیان است. بنابراین نهایت تلاش را می کند تا حضور مردم در صحنه ها بویژه صحنه انتخابات پرشور و گسترده باشد. آیا این سیاست تعجب بر انگیز است؟ کدوم حکومت در دتیاست که به مشروعیت نیاز نداشته باشد؟ درست است که در دموکراسی ها از حضور حداکثری در انتخابات استقبال نمی شود و حتی بنا به دلایلی که اینجا جای بحث نیست، ابراز ناخرسندی می شود ولی این قضیه شامل حال حکومت های تمامیت خواه نمی شود. مشروعیت و دوام حکومت های تمامیت خواه سخت به بسبج توده ها و حضور حداکثری در صحنه ها ی حکومتی به ویژه صحنه انتخابات وابسته است. من وجود استتار ایدئولوژیک یا فروداشت فرهنگی را در دموکراسی ها منکر نمی شوم، زیرا اعتقاد دارم که قدرت فساد می آورد و این شامل دموکراسی ها نیز می شود، اما بحث بر سر شدت و گستردگی فساد است. نظام های تمامیت خواه به خاطر نگاه تمامیت خواهانه ایدئولوژیکی بیشتر از دموکراسی ها به استتار ایدئولوژیک محتاج اند و صحنه انتخابات می تواند هم محلی برای پیاده کردن این سیاست باشد و هم فرصتی برای راست آزمایی آن. نظام تمامیت خواه از بایکوت بیشتر از تظاهرات وحشت دارد زیرا فکر می کند تظاهرات را می تواند سرکوب کند، اما مقابله با بایکوت براش دشوار تر است.البته عوامل فرهنگی و رسانه ای حکومت های تمامیت خواه بیکار نمی نشینند و با ترفندهای تبلیغاتی به مقابله با بایکوت می پردازند و معمولا نیز موفق می شوند زیرا واقعا اکثر مردم و نخبگان هنوز هم در صغارت به سر می برند.