آینده خاورمیانه چگونه خواهد بود؟

به تازگی شبلی تلحمی، استاد دانشگاه مریلند و مارک لینچ، استاد دانشگاه جورج واشنگتن نظرسنجی مهمی را منتشر کردند در مورد آینده خاورمیانه. 

این نظرسنجی از ۸ تا ۱۵ فوریه ۲۰۲۱ برگزار شده است و در آن از ۵۲۱ کارشناس خاورمیانه که ۷۱ درصد آنها ساکن آمریکا هستند، در مورد مسائل عمده منطقه از جمله مناقشه اسرائیل و فلسطین و خیزش موسوم به بهار عربی پرسیده شده است. برجام نیز یکی از محورهای این نظرسنجی است.

تنش اسرائیل و فلسطین

۵۲ درصد از کارشناسانی که در این نظرسنجی شرکت کرده‌اند، معتقد اند که دیگر امکان تحقق راه‌حل دو کشوری وجود ندارد. ۴۲ درصد هنوز فکر می‌کنند این امکان هنوز قابل تحقق است، اما نه در یک دهه آینده. 

در توصیف وضعیت کنونی اسرائیل، کرانه باختری و نوار عزه، ۵۹ درصد پاسخ‌دهندگان این گزینه را انتخاب کرده‌اند: یک دولت در واقعیت وجود دارد و آن هم شبیه به یک رژیم آپارتاید است.

۷ درصد پاسخ‌دهندگان معتقد اند که اگرچه عملاً و واقعاً یک دولت وجود دارد،‌ اما نابرابری توصیف بهتری در مقایسه با آپارتاید است. 

۷۷ درصد پاسخ‌دهندگان فکر می‌کنند اگر راه‌حل دوکشوری منتفی شود، وضعیت در این منطقه در ۱۰ سال آینده آپارتاید خواهد بود.

توصیف رژیم اسرائيل به عنوان یک نظام نژادپرست آپارتاید از جانب کارشناسانی که ۷۱ درصد آنها ساکن آمریکا هستند، جالب توجه است.

بر کسی پوشیده نیست که ایجاد یک دولت فلسطینی به سرنوشت اورشلیم شرقی و دره اردن، فرایند شهرک‌سازی‌ها و مسأله حق بازگشت آوارگان فلسطینی وابسته است. و در شرایط کنونی، هیچ چیز بر وفق مراد فلسطینی‌ها و در مسیر امکان ایجاد دولت فلسطینی پیش نمی‌رود.

بهار عربی

خیزش و شورش در کشورهای عربی در سالهای ۲۰۱۱ نیز یکی دیگر از موضوعات این نظرسنجی است.

۴۶ درصد پاسخ‌دهندگان بر این بارو اند که این خیزش‌ها هرگز پایان نیافته‌اند و در اشکال دیگر ادامه خواهند یافت.

۳۰ درصد فکر می کنند که شورش‌ها اگرچه موقتاً متوقف شده‌اند، در ده سال آینده دوباره بازخواهند گذشت. ۱۷ درصد اما گمان می‌کنند که بازگشت موج خیزش‌ها، بیش از ده سال طول خواهد کشید. و ۷ درصد نیز بر این عقیده اند که شورش‌ها پایان یافته و بعید است دیگر شاهد بازگشت آنها باشیم. 

در مورد اهمیت این خیزش‌ها و تاثیر آنها در دهه پیش‌رو، ۲۹ درصد کارشناسانی که در این نظرسنجی شرکت کرده‌اند فکر می‌کنند که این اعتراضات موجب تغییر بنیادی شرایط شده‌اند. ۵۹ درصد اما بر این باور اند که تغییرات اگرچه معنادار بوده‌اند، اما نمی‌توان آنها را بنیادی دانست. ۱۷ درصد دیگر نیز این خیزش‌ها را ناآرامی‌های موقتی دانسته‌اند با تاثیر محدود دراز مدت. 

در حالی که رهبران کشورهای عربی پیش‌تر پایان اعتراضات را اعلام کرده بودند، موج تازه‌ای از اعتراضات الجزایر، سودان، عراق و لنبان را در سال ۲۰۱۹ در نوردید که برخی آن را «بهار دوم عربی» نامیدند. فعلاً در سایه بحران کرونا و مقررات بهداشتی برای کنترل همه‌گیری، خیابان‌های کشورهای منطقه کم و بیش آرام است، اما بسیاری این خاموشی را موقتی می‌دانند. 

بازگشت آمریکا به برجام 

در این نظرسنجی همچین در مورد بازگشت آمریکا به برجام در شکل و سازوکار فعلی آن پرسیده شده است.

۷۵ درصد پاسخ‌دهندگان معتقد اند بازگشت آمریکا به برجام از احتمال اینکه ایران در ده سال آینده به بمب هسته‌ای دست پیدا کند، می‌کاهد. تنها ۲ درصد فکر می‌کنند که بازگشت آمریکا به برجام شرایط را برای دست‌یابی ایران به بمب هسته‌ای در ده سال آینده تسهیل خواهد کرد.

۲۱ درصد نیز معتقد اند بازگشت یا عدم بازگشت آمریکا به برجام ربطی به موضوع دست‌یابی ایران به بمب هسته‌ای در ده سال آینده ندارد.

قدرت آمریکا و میزان نفوذ هریک از قدرت‌های منطقه

مقایسه قدرت آمریکا در خاورمیانه نسبت به دهه گذشته یکی دیگر از محورهای نظرسنجی است. ۷۵ درصد پاسخ‌دهندگان فکر می‌کنند که قدرت ایالات متحده نسبت به دهه قبل کاهش یافته است و ۴۸ درصد بر این باور هستند که این کاهش قدرت در یک دهه آینده نیز ادامه خواهد یافت. ۲۱ درصد فکر می‌کنند قدرت آمریکا را در خاورمیانه نسبت به دهه گذشته تغییری نکرده و به نظر ۴۱ درصد پاسخ‌دهندگان در یک دهه آینده نیز در این خصوص شاهد تغییری نخواهیم بود.

در این نظرسنجی‌ همچنین از پاسخ‌دهندگان خواسته شده است، هفت کشورهای منطقه را برحسب قدرت  نفوذ آن رده‌بندی کنند. 

۳۴ درصد پاسخ‌دهندگان اسرائیل را به عنوان متنفذترین قدرت منطقه انتخاب کرده‌اند.

ایران، عربستان و ترکیه نیز پس از اسرائيل به ترتیب در جایگاه‌های بعدی قرار گرفته‌اند. به نظر پاسخ‌دهندگان، امارات، قطر و مصر از نظر کارشناسان به ترتیب از قدرت نفوذ کمتری برخوردار دارند.