راز نهفته در درختان بلوط: خشکسالی اروپا، بی‌سابقه از دوران امپراتوری روم

نتایج یک پژوهش جدید نشان می‌دهد که خشکسالی سال‌های اخیر در اروپا در دو هزار سال گذشته بی‌سابقه بوده است. دانشمندان با استفاده از بررسی حلقه‌های درختان به این نتیجه رسیده اند.

پژوهش یادشده که در ژورنال علمی «نیچر ژئوساینس» (Nature Geoscience) منتشر شده، بر اساس مطالعه و تحلیل ۲۷ هزار حلقهٴ رشد از ۱۴۷ درخت بلوط انجام شده است. این مطالعه تا دوران روم باستان را دربرمی‌گیرد.

حلقه‌های رشد حلقه‌هایی هستند که سالانه در تنه درختان ایجاد می‌شوند و نشان می‌دهند که وضعیت رشد تحت تأثیر آب و هوا در هر دوره چگونه بوده است.

دانشمندان از درختان بلوط زنده و نیز الوار ساختمان‌های قدیمی همچون کلیساها برای مطالعه قرن‌های اخیرتر استفاده کردند. آنها برای بررسی قرون وسطی از چوب‌های باقی‌مانده و حفظ‌شده در رسوب رودخانه‌ها یا بسترهای سنگی بهره بردند و برای بررسی دوره رومی از چوب به کار رفته در ساخت و ساز آن دوران که از آن مثلاً در ساختن چاه‌های آب استفاده شده است.

چوب‌ها و نمونه‌های مورد بررسی از جمهوری چک و باواریای آلمان بودند و نماینده آب و هوای اروپای مرکزی.

پژوهشگران با اندازه‌گیری ایزوتوپ‌های کربن و اکسیژن نشان داده اند که در هر دوره چه میزان آب برای درختان در دسترس بوده است. آنها دریافتند که شدت خشکسالی و توالی آن در سال‌های اخیر از ۲۰۱۴ به این سو بی‌سابقه بوده و حتی از خشکسالی‌های تاریخی همچون خشکسالی دوران رنسانس در اوایل قرن ۱۶ میلادی هم وخیم‌تر.

دانشمندان می‌گویند که علت اصلی این خشکسالی شدید تغییرات اقلیمی ناشی از گرمایش زمین است. درجه حرارت بی‌سابقه دما عامل اصلی خشکسالی اخیر در اروپا بود که در سرتاسر قاره سبز مشاهده شد؛ و نه فقط در اروپای مرکزی.

موج‌های گرما در اروپا در سال‌های اخیر تأثیرات ویران‌کننده‌ای داشته اند: هزاران مرگ زودرس، از بین رفتن محصولات کشاورزی، و افتادن آتش به جان جنگل‌ها. سطح آب رودخانه‌ها پایین رفت و کشتی‌رانی در برخی جاها متوقف شد. این کاهش جریان آب رودخانه‌ها باعث شد حتی در خنک‌شدن نیروگاه‌های اتمی نیز اختلال ایجاد شود.

دانشمندان اقلیمی پیش‌بینی می‌کنند که در سال‌های پیش رو این روند وخیم‌تر شود.

اگرچه پژوهش دانشمندان نشان داده که تابستان‌ها در اروپا در این دو هزارسال به تدریج رو به خشک‌ترشدن رفته، خشکسالی‌ و تابستان‌های گرم سال‌های اخیر استثنائی است.

کشوری پرباران همچون آلمان پاییز سال گذشته ‌آن‌قدر بارندگی به خود ندید که ذخیره‌های آب زیرزمینی آن پر شود. مناطق زیادی در آلمان طی تابستان سال جاری با مشکل خشکسالی روبه‌رو شدند. در برخی مناطق این کشور حتی کمبود آب آشامیدنی حس می‌شد.

خشکسالی در اروپا و دیگر مناطق می‌تواند به یک دور باطل بینجامد. خاک هرچه تَری بیشتری داشته باشد، آب راحت‌تر به عمق آن نفوذ می‌کند. با خشک‌ترشدن سطح زمین، نفوذ آب کاهش می‌یابد و بارندگی‌ها هرچه کمتر و کمتر می‌توانند سفره‌های آب زیرزمینی را پر کنند.

یکی از دلایل اصلی تغییر اقلیم اروپا و خشک‌ترشدن آن تضعیف جریان گلف استریم، یک جریان اقیانوسی گرم در اقیانوس اطلس است که به دلیل گرمایش زمین به ضعیف‌ترین حالت خود در یک‌هزار سال اخیر رسیده است. گلف استریم یکی از مهم‌ترین جریان‌های اقیانوسی برای تنظیم آب‌وهوا است. تضعیف کنونی در کوتاه‌مدت یعنی پدیده‌های هوایی حاد بیشتر و تشدید خشکسالی برای اروپای غربی و افزایش سطح آب دریا در سواحل شرقی ایالات متحده.

تغییرات اقلیمی ناشی از گرمایش زمین به خطری جدی برای تمام کشورهای جهان بدل شده است. کارشناسان سازمان ملل هشدار داده اند که اگر اصلاحات ریشه‌ای ضروری در این دهه میلادی ــ‌ تا ۲۰۳۰ ــ رخ ندهد و انتشار گازهای گلخانه‌ای به شکل قابل توجهی کاهش نیابد، ویرانگرترین تأثیرات گرمایش زمین تا ۲۰۴۰ پدیدار خواهند شد.