دلیل پدیده نادر ایجاد «لخته خون» در برخی واکسن‌های کووید-۱۹ چیست؟

استفاده از واکسن کووید-۱۹ "جانسون و جانسون" در آمریکا پس از آنکه ۶ نفر از ۶ میلیون و ۸۰۰ هزار نفری که واکسن را دریافت کرده بودند، با لخته خون مواجه شدند به حالت تعلیق درآمده است.

این موارد تقریبا مشابه همان مواردی هستند که در مورد واکسن آسترازنکا-اکسفورد اتفاق افتاد.

 مشاهده پدیده نادر «لخته خون» در برخی از کسانی که واکسن آسترازنکا را دریافت کرده‌اند باعث شده تا در برخی کشورها استفاده از این واکسن متوقف یا محدود به گروه سنی خاصی شود. 

سندرم لخته خون

سندرم لخته خون، نوعی غیر معمول از لخته است که غالبا در مغز صورت می‌گیرد. این پدیده ترومبوز سینوس وریدی مغزی یا به اختصار CVST نامیده می‌شود. سطح پایین پلاکت‌ها و وجود ذرات ریز در خون در کنارهم سبب ایجاد لخته می‌شوند.

مشکل غالبا در افراد زیر ۶۰ سال، و بیشتر در میان زنان دیده شده تا مردان. البته این احتمال هم می‌رود که چون زنان بیشتری ( به دلیل این که اغلب کادر درمانی و پرستاری زنان هستند) واکسینه شده‌اند تعداد زنانی که پس از دریافت واکسن کووید-۱۹ با لخته خون مواجه شده‌اند بیشتر بوده است.

در بریتانیا نسبت موارد لخته خون پس از دریافت واکسن آسترازنکا-‌اکسفورد ۴ مورد به ازای هر یک میلیون نفری بوده که واکسینه شده‌اند؛ و یک مورد مرگ به ازای یک میلیون نفر.

هنوز روشن نیست که چرا جوانان بیشتر در معرض خطر لختگی خون قرار دارند، اما یکی از دلایل توقف استفاده از این دو نوع واکسن برای جوانان این است که سالمندان بیشتر در خطر ابتلا به موارد حاد کووید-۱۹ هستند و مزایای واکسن بر موارد انگشت شمار عوارض جانبی چیرگی دارد. 

شش مورد CVST که در میان کسانی که واکسن کرونای جانسون و جانسون را دریافت کرده‌اند و یک مورد آن منجر به مرگ شده همگی زنان بین ۱۸ تا ۴۸ سال بوده‌اند.

جانسون و جانسون اعلام کرد که ارائه محصولش در اروپا را به تاخیر می‌اندازد.

در بیانیه این کمپانی آمده است: «ما با متخصصان دارویی و مقامات بهداشتی در حال همکاری نزدیک هستیم و از شفافیت و ارائه اطلاعات به عموم و افراد حرفه‌ای شاغل درحوزه مراقبت‌های بهداشتی قویا حمایت می کنیم.»

اما عامل لخته خون در واکسن کرونا چیست؟

در مورد بسیاری از کسانی که واکسن آسترازنکا-آکسفورد را دریافت کرده بودند و لختگی خون در آن‌ها مشاهده شد، تست آنتی‌بادی شان برای فاکتور ۴ پلاکت مثبت بود. احتمال دارد که واکسن به نحوی مسبب  تولید این آنتی‌بادی شود که لخته‌‌های کوچک در خون ایجاد می‌کند. به گفته دکترآندرئاس گرایناخر از دانشگاه گرایفسوالد که خود متخصص هپارین و پدیده لختگی خون است، وضعیت ایجاد شده مشابه سندرمی است که در آن آنتی‌بادی‌های مشابه توسط داروی رقیق کننده خون فعال می‌شوند.

موارد لختگی خون فقط در مورد واکسن‌هایی مشاهده شده که اساس ساخت‌ آنها دی‌ان‌ای حاوی آدتنوویروس است. اما واکسن فایزر-بیونتک  و مدرنا بر پایه mRNA (آران‌ای پیام‌رسان) تولید شده‌اند وبه گفته اداره دارو و غذای آمریکا پس از استفاده از این واکسن‌ها تا کنون موردی از لختگی خون و CVST گزارش نشده است.

پدیده لختگی خون بر اثر دریافت واکسن کرونا پدیده‌ای نادر است، و گفته می شود کسانی که چنین تجربه‌ای داشتند احتمال دارد که بر اثر فاکتورهای دیگری نیز مستعد لختگی خون باشند.

چرا نباید نگران لخته خون و واکسن کرونا باشیم؟

پاسخ ساده است: قبل از هر چیز به آماد و ارقام نگاه کنید. حتی اگر این استدلال‌ مرسوم  را که افراد بیشتری در اثر تصادف یا آلودگی هوا یا حتی سقوط هواپیما در سال می میرند تا از عوارض جانبی واکسن- کنار بگذاریم، نگاهی به ارقام تلفات خود واکسن هم نشان می‌دهد که نگرانی زیاد شاید عکس العملی اضافی باشد. 

به عنوان مثال واکسن آسترازنکا- آکسفورد و بریتانیا را در نظر بگیرید. تا کنون ارقام از متوسط یک مرگ به ازای هر یک میلیون نفر حکایت دارد، برای بریتانیا معنای آن این است که اگر تمامی جمعیت ۶۷ میلیونی را واکسینه کنیم احتمال مرگ ۶۷ نفر بر اثر ایجاد لخته خون ناشی  از تزریق واکسن وجود دارد که  هر چند  بد است و پذیرفتنی نیست، اما ریسک بسیار اندکی محسوب می‌شود. وقتی این رقم را در کنار میزان تلفات متوسط روزانه کرونا بگذاریم که هر روز بیش از ۶۷ نفر بوده و در مواردی حتی ساعتی ۶۷ نفر قربانی نیز گزارش شده شاید کمی از ترسمان از واکسن کاسته شود.

به هر حال فاکتورهای فردی هم وجود دارند. افراد سالمند در برابر ابتلا به ویروس کرونا آسیب پذیرتر از جوانان هستند و تا کنون میزان اثرات جانبی واکسن در جوانان بیش از سالمندان گزارش شده است. 

اگر تصویر کلی را بخواهیم در نظر بگیریم شاید لحظه‌ای تردید در دریافت واکسن جایز نباشد.

اما مهمترین فاکتوری که باید در مورد اطمینان به واکسن در نظر داشت نظر کارشناسان، دانشمندان و در نهایت مقامهای بهداشتی سازمان‌های معتبر و بین المللی هستند که همگی متفق القول می‌گویند زدن واکسن بسیار بهتر از نزدن آن است.

واکسیناسیون در جهان چگونه پیش می‌رود؟

در بزرگرین کمپین واکسیناسیون عمومی در طول تاریخ، تا به امروز بیش از ۸۴۸ میلیون واحد واکسن به شهروندان بیش از ۱۵۴ کشور جهان تزریق شده است، به عبارتی به طور متوسط روزانه نزدیک به ۱۸ میلیون واحد واکسن در جهان تزریق می‌شود.

اما عدالت واکسنی دستکم اکنون وجود ندارد، شهروندان کشورهای ثروتمند و پیشرفته عمدتا با روند سریع‌تری واکسن دریافت می‌کنند و در برخی از کشورها از جمله ایران شمار بسیار اندکی از شهروندان واکسینه شده‌اند.

در آمریکا تا کنون ۱۹۸ میلیون واحد واکسن به مردم زده شده است.

از زمان فراگیری ویروس کرونا تا به امروز بیش از ۱۳۸ میلیون مورد تایید شده کووید-۱۹ گزارش شده و این بیماری نزدیک به ۳ میلیون نفر قربانی برجای گذاشته است.  موج سوم و چهارم در بسیاری از کشورها دوباره آغاز شده وبرخی از کشورها هنوز در شرایط تعطیل ، نیمه تعطیل و قرنطینه به سر می برند و نشانه‌‌هایی از فروکش کردن بیماری دیده نمی شود.

در همین زمینه