ترکیه، رؤیای جدید آواره‌های افغانستان

پس از امضای توافق‌نامه میان گروه طالبان و آمریکایی‌ها در فوریه ۲۰۲۰ که تشدید جنگ و تضعیف مواضع دولت افغانستان در برابر گروه طالبان را در پی داشت، موج مهاجرت شهروندان افغانستان به کشورهای مختلف جهان افزایش یافت.

در دهه ۱۹۹۰ میلادی و در جریان جنگ داخلی در افغانستان، مقصد بسیاری از افغانستانی‌هایی که کشورشان را ترک می‌کردند ایران و پاکستان بود، اما در موج جدید مهاجرت، ترکیه که دهلیز ورود به اروپا دانسته می‌شود، از مهم‎‌ترین اهداف در میان مهاجران افغانستانی است.

اداره مهاجرت ترکیه تعداد مهاجران افغانستانی در این کشور را ۲۰۰ هزار تن اعلام کرده است. این آمار شامل افرادی‌اند که به صورت رسمی تحت پوشش ادارات دولتی‌اند و به عنوان مهاجر ثبت نام شده‌اند. از تعداد مهاجران افغانستانی که به صورت غیر‌قانونی در ترکیه زندگی می‌کنند آمار دقیقی در دست نیست، اما روح‌الله رحیمی، یک پناهجوی افغانستانی در ترکیه که با نهادهای مددرسان نیز کار می‌کند، آمار مجموعی پناهجویان افغانستانی مقیم ترکیه را حدود ۳۵۰ هزار تن می‌داند.

رحیمی می‌گوید بسیاری از جوانان که به تنهایی وارد ترکیه می‌شوند و اسناد اقامت ندارند، مخفی زندگی می‌کنند و در ادارات رسمی ثبت نیستند.

راه‌های رسیدن به ترکیه از افغانستان

مسیر سفر به ترکیه برای شهروندان افغانستان که قصد مهاجرت دارند پر هزینه و همراه با خطرهای جانی است. ویزای ترکیه در افغانستان در بازار سیاه فروخته می‌شود و سفارت و کنسولگری‌های این کشور، روند توزیع ویزا را به دلال‌های ویزا واگذار کرده‌اند. قیمت ویزا برای هر فرد، از سه هزار و ۵۰۰ دلار آمریکایی تا پنج هزار دلار آمریکایی است. کسانی که توانایی پرداخت این پول را دارند، با خرید ویزا و از مسیر هوایی به ترکیه می‌روند اما کسانی که این هزینه را ندارند، راه دشوار و پر خطری در پیش دارند. نخست باید ایران بروند و سپس از ایران وارد مرزهای ترکیه شوند. مسیرهای صحرایی و کوهستانی که معمولاً توسط مرزبانان نیز رصد می‌شوند.

رحیمی می‌گوید: «در بسیاری از موارد قاچاقچیان انسان، مهاجران را فریب می‌دهند و در برخی موارد نیز مهاجران در اثر شلیک مرزبانان ایرانی و ترک کشته می‌شوند.»

روح‌الله رحیمی، پناهجوی افغان در ترکیه می‌گوید مسیر غیر قانونی که مهاجران از ایران تا ترکیه طی می‌کنند با خطرات مرگ و شکنجه همراه است. هزینه‌ای که قاچاقچیان انسان بابت هر فرد از ایران تا ترکیه می‌گیرد، از ۵۰۰ دلار تا ۸۰۰ دلار آمریکایی است.

حاجی علی ماکویی یکی از قاچاقچیان انسان در مرز میان ایران و ترکیه است. او که مشتری‌هایش را بیشتر از طریق فیس‌بوک پیدا می‌کند، از مسیر زمینی و ساحات مرزی میان ایران و ترکیه، پیوسته عکس و ویدئو منتشر می‌کند. حاجی علی با این کار، مشتری‌های بیشتری جذب می‌کند و به آنان از امن بودن مسیر اطمینان می‌دهد.

حاجی علی می‌گوید که در ماه‌های اخیر شمار افغانستانی‌‎هایی که برای رسیدن به ترکیه به او مراجعه می‌کنند، از دیگر زمان‌ها بیشتر است. او می‌گوید که در روزهای اخیر، مرزبانان ترکیه مسیر ماکو-وان را مسدود کرده‌اند و نظارت هوایی و زمینی برای جلوگیری از ورود مهاجران نیز افزایش یافته است. با این حال حاجی علی به نویسنده این گزارش -به عنوان مشتری- می‌گوید:

نجیبه ذکی، مادر چهار کودک است و در ماه آپریل گذشته از ایران وارد ترکیه شد. نجیبه در کابل کار و بار خصوصی داشت و از جمله یک آرایشگاه زنانه راه انداخته بود. پس از تشدید جنگ، کار و بار خصوصی نجیبه ورشکست شد و او برای رسیدن به یک زندگی آرام و به مقصد رسیدن به اروپا، راهی ترکیه شد.

نجیبه ابتدا از طریق راه زمینی و از ولایت نیمروز افغانستان وارد شهر زابل ایران شد و از آنجا طی سه شبانه روز خودش را به تهران رساند. سفر نجیبه و کودکانش از کابل تا تهران، مانند هر مهاجر دیگر با دشواری‌های فراوان و تهدیدهای جدی همراه بود.

نجیبه و چهار کودکش با پرداخت دو هزار دلار از مسیر ماکو وارد شهر وان ترکیه شده و خودشان را به استانبول رسانده‌اند.

نجیبه می‌گوید که در مناطق کوهستانی میان شهرهای ماکو و وان، کاروان آنان که شامل ۱۰۰ تن از مهاجران بودند، با تعقیب و شلیک سربازان مرزی ترکیه مواجه شدند که از این میان تنها ۲۵ تن آنان توانستند نجات یابند و بقیه پس از بازداشت و شکنجه، دوباره به خاک ایران برگشت داده شدند.

نجیبه که اکنون در استانبول زندگی می‌کند، به زمانه می‌گوید:

هدف بعدی نجیبه، رسیدن به اروپاست.

جنگ در افغانستان و آوارگی خبرنگاران

ریحانه رسولی، مهاجر دیگر افغان که در افغانستان به حیث خبرنگار کار می‌کرد، با تشدید جنگ و افزایش تهدید علیه خبرنگاران، کشورش را ترک کرد و اکنون در ترکیه زندگی می‌کند.

ریحانه رسولی می‌گوید که تشدید جنگ در افغانستان و افزایش نفوذ طالبان در شهرها، زمینه کار و زندگی را برای او دشوار ساخت.

رسولی که باری با جمعی از خبرنگاران افغانستانی به آمریکا سفر کرده بود، در جریان سفر، با جان کری، وزیر خارجه پیشین آمریکا ملاقات کرده بود. نشر شدن عکس او با وزیر خارجه وقت آمریکا در شبکه‌های اجتماعی، به عنوان ابزاری علیه او استفاده شد.

او به زمانه می‌گوید:

نگرانی همسایه‌های افغانستان از موج جدید مهاجران

در حالی که گفت‌وگوها میان دولت افغانستان و گروه طالبان در یک سال اخیر بی‌نتیجه بوده و هیچ روزنه‌ای برای رسیدن به صلح و تفاهم سیاسی دیده نمی‌شود، موج خشونت‌ها و درگیری نظامی در سراسر افغانستان افزایش یافته است.

بر اساس گزارش سازمان بین‌المللی مهاجرت که در ماه می‌ منتشر شد، حدود پنج میلیون افغانستانی در اثر جنگ، فقر و خشکسالی در افغانستان آواره شده‌اند. ۲۰۰ هزار تن از این آوارگان در شش ماه نخست سال جاری میلادی خانه‌هایشان را ترک کرده و به شهرهای بزرگ پناه برده‌اند.

با گسترش خشونت‌ها در افغانستان و افزایش مهاجرت افغانستانی‌ها به کشورهای خارج، مقامات پاکستانی و ایرانی نیز از هجوم شهروندان افغانستان به این کشورها برای فرار از جنگ ابراز نگرانی کرده‌اند.

در یکی از این موارد، به تاریخ چهارم ژوییه، عمران خان و ابراهیم رئیسی (عضو هیات مرگ) در صحبت تلفنی با همدیگر، ضمن گفت‌وگو در مورد اوضاع افغانستان، از هجوم مهاجران افغانستانی به این دو کشور ابراز نگرانی کردند.

عمران خان در کنفرانس بین‌المللی آسیای مرکزی و جنوبی در تاشکند که به تاریخ ۱۶ ژوییه برگزار شد نیز از هجوم مهاجران افغان به کشورش ابراز نگرانی کرد و گفت که پاکستان امکانات اقتصادی حمایت از مهاجران جدید افغان را در اختیار ندارد و دولت افغانستان باید با رسیدن به یک تفاهم سیاسی با طالبان، از مهاجرت شهروندانش جلوگیری کند.