در آرزوی اجاره خانه
رکوردشکنی تورم اجاره‌بهای مسکن
تابستان برای اجاره‌نشینان بدترین فصل سال است؛ یا باید اجاره بیشتری بپردازند یا اینکه در جستجوی خانه‌ای ارزان‌تر باشند. رشد شتابان اجاره بهاء دومی را به صورت کامل از دسترس خارج کرده است و پرداخت اجاره بهاء بیشتر هم در توان مزدبگیران نیست.
سیاوش عباسی
تابستان فصل سخت مستاجران است. یا باید اجاره بیشتری بپردازند یا اینکه خانه‌ای ارزان‌تر و کوچک‌تر بیابند.
مستاجران در شرایطی فصل جابه‌جایی خانه را پشت سر می‌گذارند که اجاره‌بهای مسکن رکورد جدیدی را ثبت کرده و این در حالی است که در مقایسه با سال گذشته خرید و فروش چندانی در حوزه مسکن دیده نمی‌شود. بر اساس آمارهای خام سامانه ثبت معاملات املاک و مستغلات کشور، در خردادماه سال ۱۴۰۰، تعداد معاملات آپارتمان‌های مسکونی شهر تهران به ۵,۱ هزار واحد مسکونی رسید که نسبت به ماه قبل ۲۹,۶ درصد افزایش و نسبت به ماه مشابه سال قبل ۵۲,۷ درصد کاهش نشان می‌دهد.
در این وضعیت بیشترین فشار و آسیب متوجه مستاجرانی است که در بازار بی‌سامان مسکن باید قراردادهای سال گذشته را تمدید کنند یا به دنبال پیدا کردن خانه‌ای جدید برای اجاره باشند. در حالی که فشارهای اقتصادی ناشی از همه‌گیری کرونا ماه‌ها است که زندگی بخش‌های زیادی از جامعه را به معنای واقعی کلمه بحرانی کرده است، رسیدن فصل جابه‌جایی مستاجران به کابوسی برای کسانی بدل شده که مالک خانه نیستند.
مشاهدات بازار مسکن در ایران نشان می‌دهد که تقریبا هیج نظارتی بر اجاره‌بها وجود ندارد و این مالکان هستند که قیمت‌ها را تعیین می‌کنند. دستورالعمل افزایش ۲۵ درصدی اجاره‌بها نیز در عمل انجام نمی‌شود و حتی در صورت تحقق هم باز به ضرر مستاجران است چرا که احتمال اینکه موجری اجاره‌بهای خانه‌اش را کمتر از ۲۵ درصد اضافه کند منتفی می‌کند و درواقع راه چاره‌زنی مستاجران را از بین می‌برد.
در روزهای گذشته دولت با توجه به بی‌اثر بودن مصوبه‌اش درباره سقف افزایش اجاره‌بها اعلام کرد که در صورت توافق میان مستاجر و مالک اجاره‌بها سقفی ندارد. واقعیت این است که این مصوبه نه تنها نتوانست چتر حمایتی برای مستاجران به وجود بیاورد بلکه برعکس در عمل به ضد خود بدل شد و در نهایت مانند بسیاری دیگر از دستورالعمل‌های دلبخواهی حکومت از بین رفت.
تورم اجاره‌بهای مسکن به روایت مرکز آمار
مرکز آمار در چند فصل اخیر آمارهای مربوط به بخش مسکن را خیلی دیر منتشر کرده است. در روزهای اخیر مرکز آمار ایران بالاخره گزارش شاخص قیمت اجاره‌بهای واحدهای مسکونی خانوارهای شهری در بهار ۱۴۰۰ را منتشر کرد. بنا به این گزارش، در فصل بهار ١٤٠٠، شاخص قيمت اجاره بهاي واحدهاي مسكوني در مناطق شهری، به عدد ٢٢٦,٠ رسيد كه نسبت به فصل قبل ٧,٧ درصد افزايش داشته است. در اين فصل استان کردستان با ۸,۹ درصد بیشترین و استان لرستان با ٠,٦ درصد کمترین نرخ تورم فصلی را در بین استانهای کشور داشته‌اند.
درصد تغييرات شاخص قيمت اجاره‌بها در فصل بهار ١٤٠٠ نسبت به فصل مشابه سال قبل (تورم نقطه به نقطه)، ٢٩,١ درصد است كه نسبت به فصل زمستان ١٣٩٩(٢٨,٩ درصد)، ٠.٢ واحد درصد افزایش نشان مي‌دهد.
در این فصل بيشترين نرخ تورم نقطه به نقطه با ٣٩,٦ درصد مربوط به استان کرمانشاه و كمترين نرخ تورم نقطه به نقطه با ١٣,٩ درصد مربوط به استان سیستان و بلوچستان است. به عبارتي در فصل بهار١٤٠٠ خانوارهاي استان کرمانشاه به‌طور متوسط ١٠,٥ واحد درصد بيشتر از ميانگين كل كشور و خانوارهای استان سیستان و بلوچستان به‌طور متوسط ١٥,٢ واحد درصد كمتر از ميانگين كل كشور در بخش اجاره‌بها هزينه كرده‌اند. نرخ تورم اجاره بها در چهار فصل منتهي به فصل بهار ١٤٠٠ برابر ٢٨,٨ درصد است که استان همدان با ٣٨,٣ درصد بيشترين نرخ تورم و استان سیستان و بلوچستان با ١٣,٦ درصد كمترين نرخ تورم را داشته‌اند.
همچنین در فصل بهار ١٤٠٠متوسط افزايش هزينه اجاره بها براي كل خانوارهايی كه تمديد قرارداد داشته‌اند، برابر با ٣٩,٨ درصد بوده است. آخرین اطلاعات مرکز آمار در حالی از افزایش تورم در حوزه مسکن حکایت دارد که عمده کارشناسان و مشاهدات میدانی میزان دقیق تورم در این حوزه را بسیار ر بالاتر از این ارقام نشان می‌دهد.
شکستن رکورد تورم نقطه‌نقطه مسکن در پنج سال اخیر
آمارهای رسمی نشان می‌دهد تورم نقطه به نقطه اجاره مسکن در بهار امسال به بیشترین میزان دست‌کم از بهار سال ۹۵ تا امروز رسیده است. در واقع آمارهای رسمی حاکی از ثبت بیشترین تورم نقطه به نقطه در بازار اجاره مسکن در کشور در بهار سال جاری ظرف دست‌کم ۵ سال اخیر است. این میزان تورم در بازار اجاره مسکن، نه تنها در سال ۹۵، بلکه در سال‌های ۹۶ تا انتهای ۹۹ نیز بی‌سابقه بوده است. تورم نقطه به نقطه اجاره بهای واحدهای مسکونی خانوارهای شهری در بهار ۱۴۰۰ به ۲۹,۱ درصد رسیده است که این میزان بیشترین رکورد تورم نقطه به نقطه اجاره بهای مسکن در سال‌های اخیر محسوب می‌شود.
تورم واقعی اجاره‌بها به روایت قراردادهای ثبت شده
بسیاری از کارشناسان حوزه مسکن و همچنین اعداد قراردادهای ثبت شده در بنگاه‌های املاک می‌گویند که تورم اجاره‌بهای مسکن بیش از گزارش‌های رسمی مرکز آمار ایران است. در حالی که مرکز آمار از رشد نزدیک به ۳۰ درصدی اجاره‌بها در بهار امسال خبر می‌دهد، اما شواهد نشان می‌دهد که رشد اجاره‌بها در مقایسه با سال گذشته بیش از ۵۰ درصد رشد داشته است و حتی برخی گزارش‌ها نشان می‌دهند که در برخی مناطق اجاره‌بها تا حدود ۱۰۰ درصد رشد داشته است. واقعیت این است که اجاره‌بها از قیمت مسکن تبعیت نمی‌کند و اگرچه خرید و فروش مسکن در ماه‌های اخیر با رکود مواجه بوده اما اجاره‌بها تورمی فزاینده را پشت سر گذاشته است.
آمارهای خام سامانه ثبت املاک و مستغلات کشور نشان می‌دهد که شاخص کرایه مسکن اجاری در شهر تهران و کل مناطق شهری در خردادماه سال ۱۴۰۰ رشد به ترتیب معادل ۳۳,۹ و ۳۷,۶ درصدی نسبت به ماه مشابه سال قبل داشته‌اند.
بررسی شاخص کرایه مسکن اجاری در شهر تهران و کل مناطق شهری در اردیبهشت‌ماه سال ۱۴۰۰ نیز نشان دهنده رشد به ترتیب معادل ۳۲,۶ و ۳۶,۳ درصدی نسبت به ماه مشابه سال قبل می‌باشد. این اعداد نشان می‌دهد که از یک‌سو مصوبه سال گذشته دولت مبنی بر تعیین سقف ۲۵ درصدی افزایش اجاره‌بها در عمل شکست خورده و از سوی دیگر تورم اجاره بها به مراتب بیش از گزارش‌های رسمی مرکز آمار است.
از مرکز به حاشیه
سال‌ها است که مسکن در ایران بدل به کالایی سودآور شده اما رشد قیمت مسکن در سه سال اخیر به معنای واقعی حیرت‌آور بوده است. امروز قیمت یک خانه در تهران شانه به شانه شهرهای گران جهان حرکت می‌کند. وقتی قیمت تنها یک متر مربع زمین به چند ده میلیون تومان می‌رسد اجاره‌بهای خانه نیز با جهشی سرسام‌آور روبرو می‌شود. اگر تا همین چند سال پیش خرید خانه در شهرهای بزرگ آرزوی مزدبگیران و بخش زیادی از طبقه متوسط بود امروز اجاره خانه چنین وضعیتی پیدا کرده است.
چند سالی است که موجی به راه افتاده است و آدم‌ها را از شهرها به حاشیه‌ها و بیرون از شهر پرتاب می‌کند. موجی که طبقه متوسط را از میانه‌های شهر به پایین شهر می‌کشاند و فرودستان جنوب شهر را به حاشیه‌ها می‌برد. ما در حال طی کردن روندی معکوس با آن چیزی هستیم که سال‌ها در جریان بود. اگر روند مهاجرت به تهران و شهرهای بزرگ برای مدتی طولانی در جریان بوده، اینک با قیمت‌های اجاره مسکن در تهران و دیگر شهرهای بزرگ، روندی معکوس در حال شکل‌گیری است. انتخابی در میان نیست. شهر با قیمت خانه‌هایش آدم‌ها را به بیرون پس می‌زند. بسیارند کسانی که سال‌ها در محله‌ای یا حتی در شهری زندگی کرده‌اند و کار و حرفه‌ای داشته‌اند و حالا با قیمت‌های اجاره‌بهای مسکن مجبورند محله و شهر و کارشان را رها کنند. شهر زادگاه و خانه پدری، اگر هنوز وجود داشته باشد، بهترین و دم‌دست‌ترین گزینه به شمار می‌رود. اگر نه، باید با پولی که تا چند سال پیش می‌شد در محله‌ای متوسط از شهر خانه‌ای اجاره کرد به حاشیه یا حتی شهری کوچک‌تر رفت.
در حالی که حداقل مزد هنوز به ۴ میلیون تومان نمی‌رسد اجاره‌های بالای ۶ میلیون تومان برای آپارتمان‌های کوچک و معمولی در محله‌های متوسط تهران کاملا عادی است. در این وضعیت برای بسیاری از افرادی که در تهران و شهرهای بزرگ به سر می‌برند، اجاره خانه و کار کردن به اصطلاح دیگر نمی‌ارزد. از حاشیه‌های شهر و سیل بیکارانی که در سال‌های گذشته هم با سختی‌های زیاد زندگی می‌کردند تصویر روشنی در دست نیست اما به روشنی می‌توان دید که طبقه متوسط زیر فشار اجاره‌بها در حال له شدن است.
نظرها
هوشنگ
در آرزوی کانتینر! چندی پیش گزارشاتی مبنی بر رانده شدن هر چه بیشتر حاشیه نشینان تهران به بی خانمانگی و روی آوردن آنان به زندگی در کانتینر های انباری, منتشر شده بود. با جزئیات مشخص خویش؛ تلاش مردان برای ثبت اجاره به نام فقط خود و پیش بینی دعوای مالکیت پس از طلاق,... پریروز گزارشی از محلهء "آخر اسفالت" اهواز حکایت از بی برقی در گرمای پنجاه درجه داشت؛ میشه چیزی معادل صد و بیست و دو درجهء فارنهایت. مطمئن باشید در آن کانتنیرهای تبدیل شده به مکان زیست, حتی هوای ۲۵, ۳۵ درجه هم جهنم است. ۵۰ درجه که دیگر کورهء آدم پزی می شود؛ هیچ استعاره ای در کار نیست.