دادگاه حمید نوری: روز دوم با اشاره به رفتارهای غیرانسانی دادیار سابق با زندانیان به پایان رسید

محاکمه حمید نوری با نام مستعار حمید عباسی، دادیار سابق قوه قضائیه و شکنجه‌گر زندان گوهردشت در دهه شصت، به دلیل دست داشتن در کشتار زندانیان سیاسی در دهه شصت و مشخصاً تابستان سال ۱۳۶۷سه شنبه ۱۹ مرداد / ۱۰ اوت آغاز شد. این اولین بار است که طی بیش از سه دهه پس از کشتار جمعی زندانیان سیاسی در تابستان ۶۷، یکی از متهمان به دست داشتن در این جنایت در دادگاه محاکمه می‌شود.

در این دادگاه پس از قرائت کیفرخواست توسط دادستان‌ها ۳۵ شاکی و ۲۵ شاهد که همه از خانواده‌های قربانیان کشتار ۶۷ یا جان به دربردگان هستند، روایت‌های خود را تعریف می‌کنند. سپس شاهدان متخصص درباره موضوع‌های مختلفی از جمله تاریخ درگیری بین دولت جمهوری اسلامی و سازمان مجاهدین خلق، اهمیت فتوی در فقه شیعه، اعتبار شاهدان عینی و … سخن خواهند گفت.

دو هفته نخست دادگاه همچون روز اول و دوم آن به قرائت کیفرخواست مربوط می‌شود.

توضیحات رضا حاجی‌حسینی، دبیر حقوق بشر «زمانه» که در استکهلم در دادگاه حمید نوری حضور دارد، درباره روند روز دوم دادگاه را در ادامه بشنوید:

به گفته حاجی‌حسینی، بحث‌های روز دوم دادگاه همچون روز نخست به بحث تاریخی و تخصصی درباره درگیری ایران و سازمان مجاهدین خلق و جنگ عراق مربوط می‌شود.

دادستان‌ به دنبال اثبات اتهام «جنایت جنگی» درباره اعدام زندانیان مجاهدین خلق و اتهام «قتل» درباره اعدام زندانیان کمونیست و چپ‌گرا است.

در همین روند، دادستانی به فتوای روح الله خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی پرداخت. در این فتوا خمینی فرمان کشتار زندانیان سیاسی را صادر کرده بود.

فرزاد صیفی‌کاران، دیگر روزنامه‌نگار «زمانه» که در محل دادگاه حضور دارد، می‌نویسد:

دادستان در جلسه دادگاه با استناد به یک مقاله پیام اخوان، وکیل بین‌المللی ایرانی اظهار کرد خمینی معتقد بوده: «جنایتکاران نباید محاکمه شوند، آنها را باید کشت».

بخش اول دادگاه ۱۶:۳۰ به وقت تهران به پایان رسید. و بخش دوم آغاز شد.

در قسمت پایانی بخش اول دادستان به گزارش‌های مستندی درباره کشتار زندانیان سیاسی در سال ۶۷ اشاره کرد.

در بخش دوم از روز دوم دادگاه حمید نوری دادستان دوم مدارکی ارائه داد که نشان می‌دهد نوری در پیامک‌هایی که از موبایلش فرستاده خود را «حمید عباسی» معرفی کرده؛ نام مستعاری که در دهه ۶۰ زمانی که دادیار بود از آن استفاده می‌کرد.

در جریان بخش دوم جلسه روز دوم دادگاه، دادستان‌ اطلاعات و نقشه‌های دقیقی (همراه با جزییات و تصاویر ماهواره‌ای) از زندان‌‌های مختلف از جمله زندان گوهردشت ارائه کرد. همچنین بر حضور حمید نوری با نام مستعار عباسی در این زندان تأکید شد.

جلسه در این بخش برای مدتی نیز متوقف شد. حمید نوری شکایت کرد که شعارهای معترضان علیه او در بیرون دادگاه مصداق «شکنجه» علیه اوست.

رئیس دادگاه با بالا گرفتن شعارها اعلام تنفس کرد. پس از آن دادستان گفت که پلیس از معترضان خواسته که آرام باشند.

روز دوم دادگاه حمید نوری با اشاره دادستان به رفتارهای غیرانسانی با زندانیان از سوی نوری و بالادستانش در محروم کردن زندانیان از حق درمان به پایان رسید.

جلسه بعدی دادگاه فردا پنج‌شنبه ۱۲ آگوست/ ۲۱ مرداد، ساعت ۹:۱۵ به وقت محلی آغاز خواهد شد.

گفت‌وگوها با حاضران در محل دادگاه

رضا حاجی‌حسینی به زمانه توضیح می‌دهد که فضای پرشور و اعتراضی در برابر دادگاه همچون روز قبل ادامه دارد.

فعالان حقوق بشر و گروه‌های سیاسی مختلف و خانواده‌های دادخواه قربانیان و بازماندگان همچنان در محل حاضر هستند و تصویر قربانیان اعدام‌ دسته‌جمعی تابستان ۶۷ و نیز عکس‌های «مادران خاوران» نیز به چشم می‌خورند.

خانواده‌های اعدام‌شدگان تابستان ۶۷ و دهه ۶۰ نیروی اصلی جنبش دادخواهی در بیش از سه دهه اخیر بوده‌اند.

آنها در بیانیه‌ای درباره برگزاری دادگاه حمید نوری نوشته‌اند:

«پس از ۳۳ سال، ما خانواده ها هنوز نمی دانیم که عزیزان ما را در این فاجعه ملی چرا و چگونه قتل عام کرده و در کجا به خاک سپرده اند. ما خواهان روشن شدن حقیقت، اجرای عدالت و بالاترین مجازات برای حمید نوری بر طبق قوانین بین المللی و قوانین سوئد هستیم.»

«زمانه» همچون روز قبل به گفت و گو با فعالان و دادخواهان حاضر در محل دادگاه پرداخته است.

مهرداد درویش‌پور، جامعه‌شناس و فعال سیاسی در رابطه با برگزاری دادگاه حمید نوری به زمانه گفت جنایت بزرگی در دهه ۶۰ صورت گرفت و حکومت تلاش کرد با تحریف و مسکوت گذاشتن آن، این جنایت بزرگ علیه بشریت را لاپوشانی کند؛ حالا به یمن دستگیری نوری و این دادگاه، دادخواهی صورت می‌گیرد که این بسیار ارزشمند است.

او می‌گوید نوع ورود دادستان به این پرونده هم از زاویه یک مساله جنگ از منظر بین‌الملل و یا جنایت علیه بشریت از طریق اعدام اعضا گروه مخالف حکومت، هم برای جنبش دادخواهی مهم است و هم پیامی است به تمامی دیکتاتورها در جهان که فکر نکنند می‌توانند روزی با استفاده از قدرت نظامی جنایت کنند و فکر کنند جنایت آنان مشمول مرور زمان می‌شود.

اصغر سلیمی، فعال سیاسی و کارشناس اقتصادی که از شهر کلن در آلمان در محل دادگاه حمید نوری حاضر شده در گفت‌وگو با زمانه می‌گوید که تعداد زیادی از دوستان و حتی اعضا فامیل خود را در جریان اعدام‌های دهه شصت خورشیدی از دست داده است. او که به گفته خود با نیت دادخواهی در این دادگاه حاضر شده می‌گوید بسیار از برگزاری این دادگاه سرافراز است.

به گفته سلیمی حکومت جمهوری اسلامی از آغاز انقلاب در سال ۱۳۵۷ با اعدام وابستگان رژیم پهلوی به شکل کاملا ناعدالانه و بعد از آن در دهه ۶۰ که نسل جوان که خود در انقلاب نقش داشتند را به قتل رساند، دست به جنایت علیه بشریت زده است. او به این نکته اشاره می‌کند که زندانی‌های در جریان اعدام‌های دهه ۶۰ توسط حکومت اعدام شدند که هیچ نقشی در جنگ عراق علیه ایران نداشتند.
به گفته اصغر سلیمی جنبش دادخواهی ایران با این دادگاه به نتایج خوبی می‌رسد، هر چند که تازه در گام اول خود قرار دارد.

لاله بازرگان، از خانواده‌های قربانیان کشتار زندانیان سیاسی در تابستان ۱۳۶۷ و فعال جنبش دادخواهی از احساس خود در مواجه با حمید نوری به زمانه می‌گوید که بسیار خوشحال است که حمید نوری مجبور است بنشیند و به عکس مادران خاوران نگاه کند و سند جنایت خود را ببیند.

او که برادر خود را در کشتار تابستان ۶۷ از دست داده می‌گوید که این یک روز بزرگ برای ماست و فکر می‌کنم که عدالت پس از سال‌ها در حال برقرار شدن است.

لاله بازرگان همچنین روند دادگاه در دو روز گذشته را خوب و مثبت ارزیابی می‌کند و بر نقش بزرگ مادران خاوران در جنبش دادخواهی ایران تاکید دارد.

رضا معینی، مسئول میز ایران و افغانستان سازمان گزارش‌گران بدون مرز که دو تن از نزدیکانش در کشتار ۶۷ اعدام شده‌اند، در فاصله تنفس نوبت بعدازظهر روز دوم دادگاه حمید نوری (چهارشنبه ۱۱ آگوست/ ۲۰ مرداد) با زمانه گفت‌و‌گو کرد. او ارزیابی خود را از روند دادگاه گفت و از نگاه‌هایی که میان دادستان و حمید نوری و میان خودش و نوری رد و بدل شد.

به اعتقاد رضا معینی برآورد دادستان از پرونده که در ابتدای جلسه امروز ارائه شد، در مجموعه جنایات جنگی قرار می‌گیرد. رضا معینی به زمانه گفت که در جلسه امروز نگرانی را از مجموع واکنش‌های حمید نوری احساس کرده است.

پروین اردلان، نویسنده و فعال حقوق زنان در حاشیه روز دوم دادگاه حمید نوری درگفت‌و‌گو با زمانه از اهمیت برگزاری این دادگاه و ارتباط آن با جنبش دادخواهی ایران می‌گوید. او می‌گوید که در تاریخ جهان امری بی‌سابقه است که حکومتی بر سرکار باشد و یکی از عاملان جنایت در آن حکومت در دادگاهی در کشور دیگری به صورت دموکراتیک در حال محاکمه باشد.

پروین اردلان معتقد است فارغ از نتیجه، روندی که در این دادگاه در حال طی شدن است دارای اهمیت بالایی است. به گفته او تلاش حکومت در دفن حقیقت طی بیش از ۳ دهه گذشته در نتیجه این دادگاه از بین خواهد رفت.

پروین اردلان به زمانه می‌گوید که این دادگاه در جنبش دادخواهی ایران تاثیرگذار خواهد بود. او می‌گوید روند دادخواهی اکنون یک امر حاضر است. او از اوج‌گیی روند دادخواهی در سال‌های اخیر یاد می‌کند و برای نمونه از دادخواهی دی ۹۶، آبان ۹۸ و خانواده‌های قربانیان شلیک موشک پدافند سپاه پاسداران به هواپیمای اوکراینی نام می‌برد.

به گفته پروین اردلان انباشت خواسته‌ها، حق‌خواهی و دادخواهی به قدرری گسترده است که نه تنها ترس را کنار زد، بلکه به عنوان یک بحث اصلی و جدی در جامعه مطرح می‌شود.

ایرج مصداقی نیز در گفت‌و‌گو با زمانه خلاصه‌ای از روند جلسه دوم را ارائه کرد. او گفت که در ابتدا دادستان موضوع نقض قوانین بین المللی و جنایت جنگی در درگیری بین‌المللی را مطرح کرد. این موضوع به فتوای روح الله خمینی برای اعدام زندانیان مجاهدین خلق اشاره دارد. دادستان همچنین به شیوه شکل‌گیری پرونده بر اساس شکایت ایرج مصداقی پرداخت. همین پرونده به صدور حکم دستگیری نوری انجامید. دادستان همچنین به ایران تریبونال، کمیسیون حقیقت‌یاب در لندن، و دادگاه نمادین و مردمی در لاهه و دیگر اسناد در مورد کشتار ۱۳۶۷ از جمله کتاب‌های خاطرات آقایان مصداقی و اصلانی اشاره کرد. در بخش دوم نیز نقش حمید نوری در زندان گوهردشت و نقشه‌های زندان‌ها و مکان دادگاه و محل اعدام را نشان دادند. دادستان سپس به گزارش‌های سازمان‌های بین‌المللی در رابطه با کشتار ۶۷ و دیگر خاطرات زندانیان اشاره کرد.

روز دوم دادگاه حمید نوری با اشاره دادستان به رفتارهای غیرانسانی با زندانیان از سوی نوری و بالادستانش در محروم کردن زندانیان از حق درمان به پایان رسید. جلسه بعدی دادگاه پنج‌شنبه ۱۲ آگوست/ ۲۱ مرداد، ساعت ۹:۱۵ به وقت محلی آغاز خواهد شد.