از جنگ‌سالاران افغانستان چه می‌دانیم؟

جنگ سالاران افغانستان کیستند؟ در روزهای پیشروی طالبان بخش عمده مقاومت در برابر طالبان نه از سوی ارتش افغان بلکه از سوی گروه‌های شبه نظامی، جنگ‌سالاران و نیروهای وفادار به آنها صورت گرفت.

جنگ‌سالاران نفوذ زیادی در سیاست افغانستان دارند. این افراد از پیشینه‌‌های قومی مختلف افغانستان هستند: از تاجیک و هزاره گرفته تا ازبک و پشتون. این قدرتمندان افغان ایدئولوژی‌ها و منافع متفاوتی دارند و در میانشان حتی برخی به جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت و .. متهم هستند. تنش‌های قومی افغان نزدیک به نیم قرن است که در مرکز نزاع‌های افغانستان قرار دارد.

از زمان تشکیل جمهوری افغانستان در سال ۱۹۷۳و توسط ژنرال محمد داوود خان  که طرفدار اتحاد جماهیر شوروی سابق بود، تا زمان حمله نیروهای اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۷۹ و آغاز فعالیت «مجاهدین»، و در طول جنگ‌های خونین سال‌های دهه ۹۰ جنگ سالاران افغان در صحنه سیاسی و نزاع‌های افغانستان حضور داشته‌اند.

در این مطلب نگاهی داریم به چهره‌‌های قدیمی‌تر جنگ‌سالار افغانستان که هنوز مطرح هستند. این فهرست به هیچ وجه قرار نیست فهرست چهره‌های شاخص حاضر در افغانستان یا نبرد کنونی باشد. 

اسماعیل خان

محمد اسماعیل خان، مشهور به «شیرهرات»، رهبر جماعت اسلامی است که  اوایل سال‌های دهه ۲۰۰۰ میلادی به ائتلاف آمریکا علیه طالبان پیوست.

پیشینه نژادی (قومی) اسماعیل خان تاجیک است و پیش از این وزیر آب و انرژی و والی هرات بوده است.

او در جریان وقایع اخیر افغانستان همراه با نیروهایش و ارتش افغان از هرات دفاع می‌کرد. با سقوط هرات به اسارت طالبان در آمد اما بر اساس برخی گزارش‌ها از دست طالبان فرار کرد و اینک در مشهد بسر می‌برد.

عطا محمد نور

عطا محمد نورزاده، مشهور به «پسر بلخ» از جنگ سالاران شمال است. او زمانی والی بلخ بوده و نفوذ بسیاری در این منطقه دارد. او رئیس حزب جماعت اسلامی افغانستان است .

پیشینه قومی عطا محمد نور، تاجیک است.

محمد نور روز چهاردهم اوت و پس از سقوط بلخ در توییتی نوشت که او، مارشال دوستم و تعدادی دیگر از مقامات بلخ در محلی امن به سر می‌برند.

گل‌‌آغا شیرزی

 گل‌آغا شیرزی مشهور به بولدوزر ننگرهار، ازجنگ‌سالاران دوران جنگ علیه شوروی و جنگ داخلی افغانستان و زمانی والی ننگرهار، مدتی والی قندهار و مدتی کوتاهی هم وزیر فواید عامه افغانستان بود. شیرزی در منطقه ننگرهار نفوذ زیادی دارد و به واسطه فعالیت‌هایش در جریان بازسازی به بولدوزر شهرت یافت.

شیرزی از قوم پشتون است و سه زن و هجده فرزند دارد. برخی گزارش‌ها از فرار شیرزی به امارات متحده عربی حکایت دارد. شیرزی در پیامی ویدئویی که روز ۱۵ اوت در رسانه‌های اجتماعی منتشر شد، پیروزی طالبان را تبریک گفته است. 

  عبدالغنی علی‌پور

 عبدالغنی علی‌پور معروف به فرمانده شمشیر از فرماندهان شبه‌نظامیان هزاره است. منطقه تحت نفوذ او میدان وردک، غور و دایکندی است.

به گزارش خبرگزاری فرانسه، گفته می‌شود نیروهای علی‌پور درجاده‌ها گشت زنی می‌کنند و با شبیه‌خون به مناطق تحت کنترل طالبان اقوام آنها را به اسارت گرفته و بعد در معامله برای تعویض با اسیران و زندانیان هزاره استفاده می‌کنند. «زمانه» مستقلاً قادر به تأیید این گزارش نیست. منابع دیگری همچون لنداینفو وابسته به وزارت مهاجرت نروژ می‌نویسند طالبان با دزدیدن مردان هزاره از آنها به عنوان مهره در معامله با هزاره‌ها استفاده کند.

علیپور از قوم هزاره است و  در میان هزاره‌ها نفوذ بسیاری دارد.

روشن نیست علیپور اکنون کجاست و گزارش‌های متناقضی در این زمینه وجود دارد.

عبدالرسول سیاف

سیاف فرمانده سابق مجاهدین است که از زمان جنگ شوروی تا کنون در صحنه نبردهای افغانستان حضور داشته. او دیدگاه‌های سلفی دارد، در سال‌های دهه ۹۰ با القاعده ارتباطاتی داشت  و از قوم پشتون است.

سیاف تحصیل کرده است و لیسانس مطالعات دینی از دانشگاه کابل، و مدرک فوق لیسانس از دانشگاه الازهر قاره دارد.

گفته می‌شود سیاف نخستین کسی است که اسامه بن لادن را پس از اخراج از سودان به افغانستان دعوت کرد. او در جنگ نخست با طالبان از ائتلاف شمال و از هم‌پیمانان برهان‌الدین ربانی و احمدشاه مسعود بود.

تا کنون چندین بار به جان او سوء قصد شده، اما جان سالم بدر برده و ۳۹ محافظ شخصی دارد.

عبدالرشید دوستم

ژنرال دوستم معروف به مارشال افغانستان از سیاستمداران و جنگ سالاران با نفوذ ازبک است. او چندین سال نیز معاون ریاست جمهوری افغانستان بوده. بارها از سو قصد جان سالم بدر برده و ۱۸۰ محافظ از جمله ۲۰ سرباز از ارتش ملی افغان وظیفه حفاظت از او را بر عهده داشتند.

پایگاه طرفداران و حوزه دوستم در شمال افغانستان بویژه جوزجان و مزار شریف است.

اوت ۲۰۲۱ برابر و پس از پیشروی طالبان، خانه دوستم  به تصرف طالبان درآمد و دوستم به همراه عطا محمد نور گریخت. تصاویری از طالبان در خانه دوستم در شبکه‌های اجتماعی دیده می‌شود.

گلبدین حکمتیار

گلبدین حکمتیار جنگ‌سالار، و نخست‌وزیر سابق افغانستان است.او در دوره جنگ افغانستان با شوروی مجاهدین افغانستان را رهبری می‌کرد واز تندروترین رهبران جهادی‌های افغانستان به شمار می‌آید.

حکمتیار در چندین دهه طوفانی نبردهای افغانستان همیشه از هر موقعیتی جان سلام بدر برده و در صحنه باقی مانده یا پس از مدتی دوباره به عرصه جنگ و سیاست بازگشته است.

حکمتیار از قوم پشتون است و بارها ائتلاف سیاسی خود را تغییر داده است.

حکمتیار پس از تصرف کابل توسط طالبان هنوز در کابل است.

پس از فرار محمداشرف غنی از کشور، حامد کرزی، عبدالله عبدالله و گلبدین حکمتیار، شورای هماهنگی را تشکیل دادند. اعضای این شورا قرار بود روز سه‌شنبه ۱۷ اوت برای مذاکره با رهبران طالبان به دوحه پرواز کنند که به نوشته روزنامه هشت صبح این سفر به دلیل متشنج کابل و فرودگاه به تعویق افتاده است.

جنگ‌سالاران افغان منحصر به اسامی بالا نیستند، افراد دیگری نیز با نیروهای خود در افغانستان حضور دارند، از آن جمله می‌توان به عبدالمالک پهلوان، جنگسالار ازبک در شمال و ولایت فریاب اشاره کرد.

تنها زن جنگ سالار افغان، بی بی عایشه است که به «کفتر» شهرت دارد. بی‌بی بیش از ۱۰۰مرد را در گروهان خود دارد و ناحیه نهرین در ولایت بغرین در کنترل او بوده. او دستکم دو دهه سابقه مبارزه دارد، به نوشته منابع قطری و به نقل از طالبان عایشه سال گذشته در جنگ با طالبان شکست خورد و به آنها پناهنده شد.

هم‌اکنون احمد مسعود پس شاه احمد مسعود یکی از فرماندهان مهم جنگ‌ با شوروی و جنگ‌های داخلی از قوم تاجیک نیز علیه طالبان سلاح به دست گرفته است. گزارش‌ها درباره او و مقاومت او در پنجشیر نیز مشخص و کامل نیستند.