زنان و دولت دوم طالبان در افغانستان
طالبان می‌گویند حقوق زنان را در حکومت خود تامین خواهند کرد اما آن را مقید به یک شرط می‌کنند: در چهارچوب شریعت اسلام. حد و مرز این شریعت معلوم نیست و زنان به این گفته‌ها اعتمادی ندارند.
مختار وفایی
بعد از ظهر چهاردهم آگوست، دولت افغانستان و نظمی که ۲۰ سال روی آن هزینه شده بود، در یک چشم بهم زدن فروپاشید. جنگجویان طالبان با تفنگ‌های پر و نعره‌های پیروزی به دروازه‌های کابل نزدیک شدند و در پی آن، رئیس‌جمهوری، بدون اینکه حتی معاونان خود را در جریان بگذارد، از کشور فرار کرد.
اشرف غنی قبلاً بارها گفته بود که در قبال افغانستان رسالت دارد و طالبان برای رسیدن به قصر ریاست جمهوری باید از روی جنازه او بگذرند. غنی بعد از ظهر چهاردهم آگوست افغانستان را ترک کرد و تا این لحظه مشخص نیست که او به کدام کشور پناه برده است. ساعاتی پس از آن که خبر فرار اشرف غنی به رسانه‌ها درز کرد، او در پیامی که از صفحه‌اش در فیسبوک منتشر شد، نوشت که برای جلوگیری از جاری شدن سیلاب خون در کابل، مجبور شده است کشور را ترک کند.
کابل برای ساعاتی در بی نظمی و آشوب غرق شد. طالبان ساعاتی پس از ورود به کابل، آشوب و بی نظمی را تاحدی کنترل کردند. به دلیل اینکه نام گروه طالبان با اعدام و شکنجه و قوانین سختگیرانه گِره خورده است، کمتر کسی در قلمرو تحت سلطه این گروه جرات شورش و سرکشی می‌کنند. به همین دلیل، شورش و چپاول اموال عمومی، بسیار سریع در شهرها متوقف شد و تفنگداران طالب در همه نقاط شهرها حضور یافتند.
زنان و اقلیت‌ها، قربانیان نخست قوانین سختگیرانه طالبان
در جریان رژیم طالبان از سال ۱۹۹۹۶ تا ۲۰۰۱ میلادی، زنان از هرگونه حقوق انسانی‌شان محروم شدند و مدرسه و بازار از حضور آنان خالی شد. رهبر طالبان در آن زمان که ملاعمر بود، با صدور فتواهای سختگیرانه در مورد زنان، حضور آنان را در محضر عام خلاف شریعت و باورهای اسلامی می‌دانست.
اکنون که بار دیگر و پس از ۲۰ سال، افغانستان به دام این گروه افتاده است، نسل نو افغانستان، اقلیت های قومی و زنان نگران افتادن در قفس‌های آهنین فتواهای سختگیرانه طالبان هستند. زرنج، نخستین شهر افغانستان بود که به تاریخ شش آگوست به تصرف طالبان درآمد. در پی سقوط شهر زرنج، این گروه توانستند تا در مدت ۱۲ روز، خودشان را دفتر کار رئیس جمهوری افغانستان در کابل برسانند.
تا اکنون هیچ‌گونه دستور و یا فتوای رسمی از آدرس رهبری طالبان در مورد فعالیت زنان صادر نشده است. مسوولان و فرماندهان محلی این گروه، رفتارها و اقدام‌های متفاوت در برابر زنان داشته‌اند. به طور نمونه، در هرات از حضور دختران در کلاس‌های دانشگاه جلوگیری شد و مغازه‌های مربوط به زنان مسدود شدند. در بسیاری از ولایات از جمله هلمند، قندهار، جلال‌آباد و شرق افغانستان که ساکنان آنان عمدتاً پشتون هستند، تاکنون خبری از حضور زنان در مراکز آموزشی و دفاتر کاری نیست.
رعنا یزدانپناه، خبرنگار و فعال حقوق زنان در کابل همزمان با رسیدن طالبان به این شهر، با نشر یک ویدیو، در حالی که می‌گریست از آیندۀ خود و بقیه زنان ابراز نگرانی کرد. رعنا به زمانه می‌می‌گوید که مرام و نیت طالبان، برعلیه زنان است و در اندیشۀ این گروه کار کردن زنان در بیرون از خانه مجاز نیست. با وجودی که در بسیاری از شهرها تاکنون به زنان اجازۀ فعالیت در بیرون از خانه داده نشده است، اما یک دانشگاه خصوصی در شهر غزنی با نشر تصاویر از یک درسی، حضور دانشجویان دختر را در کلاس تایید کرده است. مسوولان دانشگاه خاتم‌النبیین در شهر غزنی، در صفحۀ فیسبوک این دانشگاه نوشته‌اند که روز دوشنبه، فعالیت این دانشگاه از سر گرفته شد. در تصاویر منتشر شده در صفحۀ رسمی این دانشگاه در فیسبوک دیده می‌شود که میان دختران و پسران دانشجو، یک مانع چوبی کشیده شده است تا در جریان حضور زیر یک سقف، از همدیگر دور باشند.
این تصاویر نشان می‌دهند که طالبان با حضور زنان در دانشگاه‌ها موافقت کرده‌اند، اما این مساله بستگی به طرز فکر فرماندهان و مسوولان محلی این گروه در مناطق تحت سلطه‌شان دارد. روز دوشنبه مسوولان محلی طالبان در هرات، با استادان دانشگاه هرات نیز در مورد از سرگیری فعالیت این دانشگاه ملاقات کردند. در خبرنامه‌ای که در صفحۀ دانشگاه هرات منتشر شده، دکتر محمد داوود منیر سرپرست این دانشگاه گفته است که حضور دختران دانشجو و خانم‌های کارمند در این دانشگاه خط قرمز مسوولان آن است و با پذیرش دستورات طالبان در مورد حجاب، باید حضور زنان در دانشگاه تایید شود.
به نقل از این خبرنامه، مولوی نورالحق اظهری، از مسوولان محلی گروه طالبان به استادان دانشگاه هرات وعده سپرده است که این گروه مانع حضور زنان در مراکز آموزشی نمی‌شود. با وجود این، تاکنون زنان و دختران در دانشگاه هرات حضور نیافته‌اند.
با این حال رعنا یزدانپناه می‌گوید که به دو دلیل نمی‌توان به وعده‌های طالبان در مورد رعایت حقوق زنان، حقوق بشر و آزادی بیان اعتماد کرد. یکی به این دلیل که این گروه قبلاً خشن‌ترین روش را در برابر زنان اعمال کرده است و دیگر اینکه هم اکنون نیز سران این گروه می‌گویند که برای زنان در چوکات شریعت حقوق و احترام قایل‌اند و مشخص است که شریعت طالبان، زنان را فقط در حصار دیوارها به رسمیت می‌شناسد.
زنان در چارچوب شریعت آزادند
سران گروه طالبان مصروف رایزنی در مورد ایجاد ساختار حکومت هستند. ملا برادر، سهیل شاهین و مولوی حنفی از سران این گروه در دو روز اخیر با نشر اعلامیه و بیانیه‌های ویدیویی گفته‌اند که این گروه در پی انحصار قدرت نیستند و حکومت آینده همه شمول و اسلامی خواهد بود. سهیل شاهین در یک توییت گفته است که افرادی خارج از تشکیلات گروه طالبان نیز در حکومت آینده عضویت خواهند داشت.
ذبیح الله مجاهد، سخنگوی گروه طالبان که برای نخستین بار، بعد از ظهر روز سه‌شنبه در کابل در مقابل دوربین رسانه‌ها ظاهر شد، از مجاز بودن حضور زنان در عرصه‌های مختلف در جامعه خبر داد. ذبیح‌الله مجاهد گفت که زنان می‌توانند بدون ترس و نگرانی، کارهای‌شان را در بخش‌های معارف، تحصیلات و بقیه ادارات ادامه دهند، اما این مسائل باید در چوکات(چهارچوب) شریعت تنظیم شوند.
سخنگوی گروه طالبان توضیح نداد که فعالیت زنان در چوکات شریعت، شامل چه محدودیت‌هایی می‌شود.
فاطمه روشنیان، مدیر مسوول مجله نیم‌رخ در کابل است. فاطمه تا نیمه‌های روز یکشنبه ۱۵ آگوست که طالبان قصر ریاست جمهوری را تصرف کردند، در دفتر کارش حضور داشت. فاطمه می‌گوید که با شنیدن خبر ورود طالبان به شهر کابل، دفتر کار را ترک کرده و حتی نتوانسته لپ‌تاپ و بقیه وسایل شخصی‌اش را با خود به خانه ببرد.
فاطمه و همکارانش اکنون از ترس تحت تعقیب قرار گرفتن توسط طالبان، در یک مکان امن پنهان است. فاطمه می‌گوید که طالبان در اعلامیه‌های‌شان عفو عمومی اعلام کرده‌اند و گفته‌اند که به زنان در چارچوب اسلام حقوق و احترام قایل‌اند، اما نیت طالبان در مورد زنان برای همه واضح است و این گروه ضد زن بودن‌شان را قبلاً ثابت کرده است.
فاطمه روشنیان و همکارانش اکنون از مکان‌های مخفی، مطالب‌شان را در صفحات اینترنتی مجله نیم‌رخ منتشر می‌کنند. او می‌گوید که حتی اگر تمام کشورهای جهان حکومت طالبان را به رسمیت بشناسند، چیزی از واپس‌گرایی و ماهیت تروریستی این گروه کم نمی‌کند.
فاطمه می‌گوید که اندیشه و باور طالبان، با جامعه آزاد در تضاد است و زنان فعال در عرصه رسانه و حقوق بشر در نظام طالبانی جا ندارد.
با وجود این نگرانی‌ها، روز سه‌شنبه، شماری از زنان در کابل، در جادۀ نزدیک به قصر ریاست جمهوری در کابل حاضر شدند و با بلند کردن شعارهای در حمایت از زنان و آزادی‌های انسانی، از گروه طالبان خواستند که مانع تحصیل و کار زنان نشوند.
نظرها
یک اُرُدیست
جامعه مدنی پویا، در جا نمی زند، فریاد می کشد، اعتراض می کند، حقوق خویش را طلب می کند و افکار عمومی را بر روی یک موضوع حساس می کند. مبارزات زنان و مردان آگاه حال حاضر افغانستان می تواند موجی باشد که خاورمیانه را تحت تاثیر خود قرار دهد. گزارش رادیو زمانه خیلی خوب بود. سپاس از مختار وفایی . برای فاطمه روشنیان و همکارانش و همچنین رعنا یزدانپناه آرزوی پیروزی می کنیم. ((تاریخ بشر نشان داده است تا خواستار آزادی نباشیم، کسی آن را به ما نمی دهد . فیلسوف حکیم اُرُد بزرگ خراسانی- کتاب سرخ))