عراق پس از تشکیل مجلس جدید: نزاع بر سر تصاحب دولت

نتیجه شمارش ۹۴ درصد آرای انتخابات مجلس عراق که روز یکشنبه ۱۸ مهر برگزار شد نشان می‌دهد که جریان سائرون وابسته به مقتدا صدر بزرگترین بلوک پارلمانی را در اختیار خواهد داشت.

کمیسیون مستقل انتخابات در آخرین بیانیه رسمی‌اش، نتیجه آرای کاندیداها در ۱۸ استان را اعلام کرده که بر اساس آن جریان صدر ۷۳ کرسی به دست آورده است. هنوز ۶ درصد از آرای انتخابات شمارش نشده است. این آرا به صورت دستی و با حضور ناظران بین‌المللی شمارش می‌شوند. گفته شده است روند شمارش این آرا تا آخر وقت روز چهارشنبه ۲۱ مهر یا پنج‌شنبه ۲۲ مهرماه ادامه داشته باشد.

برخی رسانه‌های عراقی مدعی شده‌اند که شمارش دستی آرا سبب شده جریان صدر ۴ کرسی خود را از دست بدهد و تعدادنمایندگانش به ۶۹ نفر رسیده است. این موضوع از سوی سائرون تکذیب شده است. شب گذشته، مقتدا صدر اعلام کرد که از شمارش دستی آرا نگرانی ندارد و این موضووع سبب خواهد شد تعداد کرسی‌های جریان متبوعش بیشتر هم بشود.

با این حال حزب دموکرات کردستان عراق که براساس شمارش الکترونیکی ۳۲ کرسی به دست آورده، مدعی شده با اضافه شدن آرای شمارش دستی تعداد کرسی‌هایش به ۳۴ افزایش یافته است.

چرا نتیجه انتخابات جنجالی شد؟

تا به اینجای کار ائتلاف فتح به رهبری هادی العامری، رئیس سازمان بدر و از چهره‌های اصلی حشد الشعبی بزرگترین بازنده انتخابات بوده است. تعداد کرسی‌های این جریان به ۱۴ کرسی تنزل یافته است. جریان فتح مهم‌ترین جریان سیاسی پارلمان سابق عراق بود. این جریان منافع جمهوری اسلامی و سپاه قدس در عراق را نمایندگی می‌کند، البته آن‌ها می‌گویند حمایت و همراهی‌شان با مواضع جمهوری اسلامی به دلیل آن است که در نبرد با داعش و خروج آمریکایی‌ها و پایان اشغال تنها یاور عراق، جمهوری اسلامی بوده است.

اما جنبه دیگری که سبب جنجالی‌شدن نتیجه انتخابات شده است، تغییر قانون انتخابات است. تغییر قانون یکی از خواسته‌های اصلی جریان صدر پس از آغاز انقلاب تشرین در شهریور ماه ۱۳۹۸ بود. جریان صدر که خود را بخشی از اعتراضات ملی‌گرایانه به فساد و دخالت خارجی می‌داند، موفق شد تا طرح خود برای اصلاح شیوه برگزاری انتخابات را در پارلمان به تصویب برساند. بر اساس قانون قبلی، حوزه‌های رای‌گیری در عراق بر اساس استان و اقبال رای‌دهنده‌ها به احزاب و ائتلاف‌های سیاسی بود. در شیوه جدید مردم می‌توانستند در ۸۳ حوزه نمایندگانشان را ورای عضویت در احزاب و ائتلاف‌ها به صورت مستقیم انتخاب کنند.

جریان صدر برنده این تغییر در شیوه برگزاری انتخابات بود و توانست در حوزه‌های کوچک‌تر نمایندگان بیشتری به مجلس بفرستد. اگر شیوه قبلی انتخابات همچنان ادامه داشت، تعداد نمایندگان جریان صدر تا حدود ۳۰ درصد کمتر از وضعیت فعلی می‌شد.

ایران شکست خورد؟

نوری المالکی، نخست‌وزیر اسبق عراق به دلیل روابط قبیله‌ای قوی خود در انتخابات خوب عمل کرد. اتحاد دولت قانون وی با ۳۷ کرسی، دومین گروه بزرگ پارلمان است. اگر تعداد کرسی‌های در اختیار نوری مالکی و هادی العامری را در کنار هم قرار دهیم، بخش مهمی از پازل نمایندگان پارلمان تحت حمایت جمهوری اسلامی آشکار می‌شود.

فعلا و بدون در نظر گرفتن آرای دستی، این جریان ۵۱ کرسی مجلس را در اختیار دارد و چون ائتلاف‌های پس از انتخابات نتیجه روند تشکیل دولت را تعیین می‌کنند، ائتلاف وابسته به جمهوری اسلامی، دومین بلوک پارلمانی را شکل داده است. هرچند میزان کرسی‌های این جریان بسیار کمتر از انتخابات اردیبهشت ۱۳۹۷ است ولی نباید پیشتازی جریان صدر را به معنای شکست مطلق جمهوری اسلامی تلقی کرد.

 سپاه قدس همچنان ابزارهای مهمی برای تاثیرگذاری در سیاست عراق در اختیار دارد. گرچه مقتدا صدر پس از اعلام نتایج اولیه انتخابات در نطقی خواست تا سلاح در انحصار ارتش و دولت عراق باشد ولی روند خلع سلاح حشد‌الشعبی به این آسانی نیست. مقتدا صدر خود پایگاه قدرتش را به دلیل وابستگی به خانواده مرجعیت شیعه و البته رهبری سازمان نظامی جیش‌المهدی به دست آورده است و گرچه این سازمان شبه‌نظامی اکنون به صورت آشکار وجود ندارد ولی رقبای صدر او را هم متهم می‌کنند که ارتش شبه‌نظامی پنهان خودش را دارد.

حشد‌الشعبی به عنوان یک سازمان بزرگ شبه‌نظامی از اجتماع گروه‌های مختلفی تشکیل شده که الزاما شبیه به هم نیستند. برخی از این گروه‌ها در ساختار قومی و قبیله‌ای ریشه دارند. برخی وابسته به جریان‌های مذهبی هستند. در بین آن‌ها گروه‌های شبه‌نظامی منتقد ایران هم وجود دارد که گرچه دست بالا را ندارند ولی خلع سلاح آن‌ها آسان نیست.

در کنار این‌ها، ایران پس از ترور قاسم سلیمانی تاکتیک به‌کارگیری نیروهای شبه‌نظامی برای عملیات‌های درون عراق و سوریه را تغییر داده و به سمت تشکیل هسته‌های کوچک حرکت کرده است. حتی اگر حشد‌الشعبی در آینده نه‌چندان نزدیک منحل شود، باز هم گروه‌های متعدد با ساختاری کوچک‌تر وجود دارند که برنامه‌های نظامی سپاه قدس در عراق و سوریه را پیش می‌برند.

اهمیت حضور حشد‌الشعبی در هفتمین سال فعالیتش در این است که گروه‌های شبه‌نظامی که عمدتا در لیست تروریستی کشورهای غربی قرار دارند یک بازوی سیاسی قدرتمند در ساختار رسمی عراق یافته‌اند. تغییر این مناسبات با توجه به پیچیدگی وضعیت عراق در کوتاه‌مدت ممکن به نظر نمی‌رسد.

در کردستان وضعیت پیچیده است

احزاب کردی گرچه آرای قابل توجهی به دست آورده‌اند و تعداد کرسی‌هایشان افزایش یافته است ولی با یکدیگر آنقدر اختلاف دارند که امکان تشکیل یک بلوک متحد برایشان بعید به نظر می‌رسد.

تا اینجا، حزب دموکرات کردستان ۳۲ کرسی، ائحادیه میهنی کردستان ۱۷ کرسی و جنبش نسل جدید ۹ کرسی به دست آورده‌اند.

فعلا کردها ۵ کرسی بیشتر از پارلمان قبلی در اختیار دارند. اما نکته مهم در این انتخابات کاهش بسیار زیاد نرخ مشارکت در اقلیم بود.

حزب دموکرات کردستان گرچه تعداد نمایندگانش افزایش یافته و به جای ۲۵ کرسی اکنون ۳۲ کرسی دارد ولی مجموع آرایش حدود ۳ میلیون کمتر شده است. شاید موفقیت دیگری حزب مسعود بارزانی این باشد که در مناطق مورد اختلاف با دولت مرکزی عراق مانند کرکوک توانسته کرسی‌هایی برای خود به دست آورد.

وضعیت برای اتحادیه میهنی نیز مشابه حزب دموکرات است. اتحادیه میهنی در سال ۱۳۹۷ توانست نظر بیش از ۳ میلیون ۶۰۰ هزار رای‌دهنده در اقلیم را به خود جلب کند. در انتخابات روز یکشنبه این حزب تنها ۱ میلیون و ۵۰۰ هزار حامی داشت و بیش از ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار رایش را از دست داد.

سطح نارضایتی از دو حزب اصلی کردستان عراق، بحران مالی اقلیم، فساد و پرداخت نشدن حقوق کارمندان دولت سبب شده تا شمال عراق کم‌رمق‌ترین انتخابات سال‌های گذشته را تجربه کند. این حزب مجبور شد یکی از پایگاه‌های سنتی خود در کرکوک را با حزب دموکرات تقسیم کند و تنها سه نماینده از این منطقه داشته باشد. در کرکوک، حزب دموکرات دو نماینده و جریان «نسل جدید» هم یک نماینده به پارلمان خواهند فرستاد.

جریان نسل جدید به نوعی جایگزین حزب گوران شده است. گوران که زمانی برای شکستن انحضار قدرت در دست طالبانی-بارزانی ایجاد شد بازنده مطلق بود و هیچ کرسی به دست نیاورد. به جای آن جریان نسل جدید به رهبری شهسوار عبدالواحد، تاجر ثروتمند و مالک مجموعه رسانه‌ای نالیا تعداد کرسی‌های خود را از ۴ به ۹ افزایش داد. این جریان کمترین میزان ریزش آرا را داشت و تنها ۲۰۰ هزار رای کمتر از انتخابات ۱۳۹۷ به دست آورد. به این ترتیب جریان نسل جدید سومین بلوک کردی در پارلمان عراق خواهد بود.

راه دشوار تشکیل دولت

اگر نتایج اولیه انتخابات در نهایت پابرجا بماند و ساختار مجلس عراق براساس آن تعیین شود، جریان صدر و شرکای سنی و کرد وی برای تشکیل دولت ائتلافی به حمایت نوری مالکی نیاز دارند. روابط مقتدا صدر و نوری مالکی نه تنها دوستانه نیست که این دو خصم سیاسی هم هستند. صدر تا کنون هیچ پالسی برای سازش با نوری مالکی اعلام نکرده است.

حزب دموکرات کردستان به عنوان بزرگترین جریان کردی می‌تواند متحد بالقوه مالکی باشد. البته احزاب کردی سابقه اختلافات آتشین با مالکی بر سر فروش نفت کرکوک و عواید آن را فراموش نکرده‌اند. مالکی احتمالا می‌تواند با وعده‌هایی نظر کردها را به خود جلب کند.

در کنار این‌ها، جریان صدر نیز آن‌چنان که در رسانه‌های خبری بازتاب داشته، در همه زمینه‌ها در نقطه مقابل ایران نیست. این جریان سابقه همکاری و ائتلاف با جریان‌های وابسته به سپاه قدس برای انتخاب مصطفی الکاظمی به نخست‌وزیری را در کارنامه دارد. ادامه نخست‌وزیری الکاظمی فعلا محتمل‌ترین گزینه است. مگر تغییری در آرایش پساانتخاباتی رخ دهد.

مستقل‌ها در این انتخابات ۲۰ کرسی داشته‌اند و از هم‌اکنون تلاش برای جذب مستقل‌ها از سوی همه گروه‌ها شروع شده است. کشیده شدن کرسی‌های مستقل به سمت جریان‌های نزدیک به تهران می‌توان امکان چانه‌زنی صدر بر سر گزینه‌های نخست‌وزیری را کاهش دهد.

احتمالا بلوک سنی‌ها در پارلمان نیز متمایل به ادامه نخست‌وزیری مصطفی الکاظمی باشند. جریان تقدم به رهبری محمد الحلبوسی، رئیس پارلمان قبلی ۳۸ کرسی در اختیار دارد و یکی از بازیگران مهم در تشکیل دولت آینده خواهد بود.

نخست‌وزیر آینده در نهایت باید بتواند دست‌کم ۱۶۵ نماینده را پشت سرش داشته باشد. این به معنای ۵۰ درصد به علاوه یک پارلمان عراق است که ۳۲۹ کرسی دارد.

جنبش امتداد که بخشی از معترضان تشرین را نمایندگی می‌کند به هنوان اپوزیسیون در پارلمان فعال خواهد بود. امتداد توانسته ۱۰ کرسی به دست آورد. در ذی قار، و مرکز آن شهر ناصریه که بیش از یک سال پایتخت اعتراضات عراق بوده است، امتداد توانست ۵ کرسی به دست آورد. در سه استان جنوبی دیگر که آن‌ها نیز عمدتا شیعه هستند، امتداد ۵ کرسی به دست آورده است.