دور هشتم مذاکرات برجام؛ نرمش در برابر آژانس، تلاش برای ایجاد شکاف در طرف‌های مذاکره

در تغییر موضعی آشکار در میان مقام‌های جمهوری اسلامی، وبسایت نورنیوز وابسته به علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی نوشت که «تعاملات نزدیک و مثبتی میان ایران و آژانس آغاز شده است».

در خبری که در این رسانه منتشر شده به جزئیات این تعامل سازنده اشاره نشده و انتشار اطلاعات بیشتر به آینده موکول شده است، اما شاید اجازه نصب دوربین‌های جایگزین در تاسیسات هسته‌ای کرج یک از اقدام‌های دولت ایران باشد.

موضوع دسترسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی

حمله به تأسیسات شرکت تکنولوژی سانتریفیوژ ایران، TESA، روز دوم تیرماه اتفاق افتاد. بنا بر اطلاعاتی که اکنون داریم این حمله با استفاده از پهپاد صورت گرفته و خسارت قابل توجهی به سوله اصلی تولید قطعات حساس ماشین‌های پیشرفته غنی‌سازی اورانیوم وارد شده است.

ایران پس از این حمله که ابتدا آن را حادثه و سپس خرابکاری اسرائیل خواند، دسترسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را تعلیق کرد. کاظم غریب‌آبادی، نماینده وقت ایران در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین گفته بود که «از آنجا که تحقیقات امنیتی و قضایی در مورد مجتمع تسای کرج همچنان ادامه دارد، تجهیزات نظارتی این مجتمع در زمره تجهیزات تحت سرویس فنی قرار نمی‌گیرند».

مقام‌های ایران هنوز حافظه دوربین‌های این مجتمع را در اختیار آژانس قرار نداده‌اند، همچنین دوربین‌هایی که در این حمله آسیب دیده‌اند با تجهیزات جدید جایگزین نشده است. در سفر اخیر گروسی به تهران که قبل از دور هفتم مذاکرات وین انجام شد، او تلاش کرد ایران را مجاب کند تا دوباره به آژانس دسترسی لازم را بدهند و البته ناموفق بود. روایت این ناکامی را مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در جلسه فصلی شورای حکام آژانس اعلام کرد و گفت که سفرش به تهران بی‌نتیجه بوده است.

مقام‌های تهران تا هفته گذشته که برنامه کشورهای غربی برای تشکیل جلسه فوق‌العاده شورای حکام آژانس و صدور قطع‌نامه علیه ایران در صورت بی‌نتیجه بودن مذاکرات، جدی شد، ادامه نظارت آژانس بر تاسیسات کرج را رد می‌کردند. حال به نظر می‌رسد ایران تصمیم گرفته نزاعش با غرب را به چانه‌زنی بر سر متن توافق احتمالی محدود کند و بخشی از نگرانی‌های آژانس را پاسخ دهد.

وبسایت نزدیک به شورای عالی امنیت ملی ایران البته می‌گوید تغییر رویکردشان به دلیل فضاسازی رسانه‌ای اسرائیل درباره آغاز غنی‌سازی ۹۰ درصدی اورانیوم است و آن‌ها می‌خواهند توطئه تل‌آویو را نقش بر آب کنند: «جعل اخبار هدفمند از سوی صهیونیست‌ها در خصوص اقدامات ایران برای غنی‌سازی ۹۰ درصد ضمن آنکه فضای غیر واقعی و مخدوشی را در مورد فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران ایجاد کرد، اخبار مذاکرات وین را نیز تحت‌الشعاع خود قرار داد. حجم گسترده اخبار منتشر شده در این زمینه که با هدف فشار به تیم مذاکره‌کننده ایرانی در وین و متهم‌سازی ایران به وقت‌کشی در مذاکرات برای پیشبرد برنامه‌های جدید هسته‌ای جعل و منتشر شد موجبات بروز برخی نگرانی‌ها در مقامات سیاسی مرتبط با گفت‌وگوهای وین را نیز فراهم ساخت.»

نور نیوز نوشته که مقام‌های جمهوری اسلامی به همین دلیل رویکردشان درباره سطح نظارت آژانس را تغییر داده‌اند: «تدابیر جدیدی برای پیگیری روندهای ضروری از سوی سازمان انرژی اتمی کشورمان آغاز شده که ضمن خنثی نمودن اقدامات مغرضانه‌ای مشابه فضاسازی‌های اخیر، تکمیل کننده دیپلماسی فعال ایران در شرایط جدید است.»

امید به سیاست ایجاد شکاف و یارکشی

دومین رویکرد ایران در دور هشتم مذاکرات که از روز پنج‌شنبه آغاز شده است، ایجاد اختلاف میان نماینده اتحادیه اروپا با سه کشور اروپایی است. روزنامه ایران وابسته به دولت روایت کرده که بریتانیا، فرانسه و آلمان بعد از ارائه دو پیشنهاد ایران در دور هفتم دست‌شان خالی شده و به ناچار در زمین آمریکا بازی می‌کنند و این رویکرد خلاف نگاهی است که جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه و انریکه مورا قائم‌مقام او دارند.

نورنیوز نیز در خبری اختصاصی از قول مذاکره‌کنندگان ایران نوشته که «نمایندگان سه کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان در ادامه اقدامات خود پس از پایان دور جدید مذاکرات در هفته قبل، تلاش بسیار زیادی را برای تغییر ریل مذاکرات انجام داده‌اند تا از این رهگذر سه هدف «امتیازگیری از چین و روسیه»، «امتیازگیری از ایران» و «امتیازگیری از اتحادیه اروپا» را برآورده سازند. این رفتار تروئیکای اروپایی به طور ویژه مأموریت «جوزپ بورل» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و «انریکه مورا» معاون و نماینده او در کمیسیون مشترک برجام را نیز با اختلال روبرو کرده است.»

همزمان، روزنامه ایران نیز نوشته که در پیش‌نویس تهیه شده از سوی ایران، رفع «تحریم‌های فرابرجامی» هم گنجانده شده است. مقام‌های غربی پس از دریافت پیش‌نویس ایران گفته بودند که ایران چیزهایی مطالبه کرده که در برجام وجود ندارد. این موضع غربی‌ها از سوی ایران رد شده بود و حسین امیرعبداللهیان گفت که تمامی مفاد پیشنهاد ایران مبتنی بر تعهدات طرفین در برجام است. حال به نظر می‌رسد روایت طرف غربی درست‌تر بوده است.

اختلاف بر سر همین موارد سبب شد تا نتیجه بخش بودن مذاکرات زیر سؤال برود و دور جدیدی از اقدامات آمریکا برای مقابله با «بن‌بست احیای برجام» از سر گرفته شود. فایننشال تایمز روز جمعه خبر داد که یک هیات آمریکایی به ژاپن و کره‌جنوبی رفته تا آخرین تحولات درباره مذاکرات هسته‌ای را با شرکای این کشور در میان بگذارد. بخش مهمی از پول‌های بلوکه‌شده ایران در این دو کشور است و آمریکا این پیام را منتقل کرده که هنوز موضعش تداوم تحریم‌هاست. یک هیات دیگر هم به کشورهای خلیج فارس سفر کرده تا در مورد افزایش روابط اقتصادی این کشورها با ایران به آن‌ها هشدار بدهد. هیات آمریکایی در ابوظبی به مقام‌های امارات متحده عربی گفته است که هنوز تحولی در برجام رخ نداده است.

در وین، در حالی که ایران می‌گوید مذاکرات دور هشتم بر مبنای دو پیش‌نویس ارائه شده از سوی ایران ادامه دارد، یک منبع اروپایی به رویترز گفت که آنها بر اساس متن‌هایی که پنج ماه پیش و در پایان دور ششم مورد بحث قرار گرفته بود کار می‌کنند. دولت رئیسی گفته که همه آنچه را عباس عراقچی و مذاکره‌کنندگان سابق نهایی کرده بودند، مجدداً به بحث خواهد گذاشت ولی حتی روسیه و چین هم با این موضع ایران همراهی نکردند.

اما باقری کنی در پاسخ به این سؤال که آیا پیش‌نویس پیشنهادی جدیدی که هفته گذشته ایران ارائه کرده بود در حال بررسی است یا خیر، به رویترز گفت: «بله، پیش‌نویس‌هایی که هفته گذشته ارائه کردیم، اکنون در جلسات با سایر طرف‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد.»

با ابن‌حال رویترز از قول همان منبع اروپایی نوشت که به نظر می‌رسد که ایران با ادامه مذاکرات از جایی که در ژوئن متوقف شده بود، موافقت کرده است.

ایران در دور جدید مذاکرات در تلاش است تا روسیه و چین را در زمین خود وارد کند. مقام‌های جمهوری اسلامی با این تحلیل به افق آینده نگاه می‌کنند که روسیه به دلیل مناقشه‌اش با غرب بر سر اوکراین و گسترش ناتو و چین به دلیل موضوع تحریم المپیک زمستانی، موضوع تایوان و مسائل حقوق‌بشری در دورترین فاصله با غربی‌ها قرار دارند و لاجرم از ایران حمایت خواهند کرد.

طرف‌های روسی و چینی تاکنون نشانه‌ای از چنین رویکردی را نشان نداده‌اند. در وین هنوز مذاکره‌کنندگان دست خود را به صورت کامل رو نکرده‌اند و طرفین نمی‌دانند کدام یک از خطوط قرمز بلوف است و کدام واقعی است. ایرانی‌ها در حالی بر سیاست ایجاد شکاف در میان اروپایی‌ها و یارکشی روسیه و چین برای تقویت مواضع‌شان متمرکز شده‌اند که در تاریخ مذاکرات هسته‌ای یک بار این تاکتیک را آزموده‌اند. بار نخستی که این تاکتیک استفاده شد روند رویدادها برخلاف تحلیل ایران پیش رفت و روسیه و چین در تابستان ۱۳۸۹ به سهمگین‌ترین قطع نامه تحریمی شورای امنیت سازمان ملل در مورد ایران رأی مثبت دادند. حال باید دید که آزموده را آزمودن خطا است یا نه.