پنجاه‌ودومین جلسه دادگاه حمید نوری: «اینجا گوهردشت است. ما اینجا چشم هم درآورده‌ایم...»

«من ۱۲ شهریور ۱۳۶۰ در تهران دستگیر شدم، ۱۷ سال و چند ماهم بود. به دلیل هواداری از سازمان مجاهدین خلق دستگیر شدم. من تا آذر ۱۳۷۰ یعنی ۱۰ سال و خرده‌ای در زندان بودم. من در زندان اوین، قزل‌حصار، دوباره اوین، گوهردشت و دوباره اوین بودم.»

«… شهریور ۶۵ دوباره منتقل شدم به اوین. هر کدام از این انتقال‌ها یک دلایلی داشته. به هر حال ۲۹بهمن ۶۶ منتقل شدم به گوهردشت که بعد از یک‌سال یعنی باز در بهمن ماه (۶۷) به زندان اوین منتقل شدم تا زمان آزادی. دلیلی که بر انتقال ما به گوهردشت عنوان شد، تنبیه بود اما من تصور دیگری از آن دارم که هر وقت خواستید می‌توانم درباره‌اش صحبت کنم.»

«…در اصل یک بن‌بستی بین ما و مسئولان زندان به وجود آمده بود و به دلیلِ فشار زندان ما دست به اعتصاب غذا زده بودیم. ما سه روز اعتصاب غذا اعلام می‌کردیم و بیشتر نمی‌گفتیم چون آنها هم مقابله به مثل می‌کردند به این ترتیب که اگر ما سه روز اعتصاب غذا می‌کردیم، آنها هم سه روز به ما غذا نمی‌دادند و می‌شد شش روز. این ترم مقابله به مثل را از جنگ ایران و عراق گرفته بودند و همانجا هم استفاده می‌کردند. روزی که ما را به زندان گوهردشت منتقل کردند ما در اعتصاب غذا بودیم اما دلیل اعتصاب غذایمان فشارها در زندان اوین بود. ما ۱۷۰- ۱۸۰ نفر بودیم. ۱۲۵ نفر هوادار مجاهدین و بقیه هم بچه‌های چپ بودند ….»

«دست راست هر کس به دست چپ نفر دیگر دستبند زده شده بود. ما که رسیدیم هوا تاریک شده بود. زمستان بود و هوا سرد. ما که رسیدیم گفتند ساک‌هایتان را بگذارید پایین و بیایید. ما را لخت و فقط با شرت بردند به یک سالن، آنجا یک تونل درست کردند و با کمربند -کمربندهای خودمان-، کابل و … شروع کردند به زدن ما. آنجا فرقی نمی‌کرد که مجاهد باشی یا چپ ….»

«او آمد یک کشیده محکم به گوش من زد که من نشستم. من از این موقعیت استفاده کردم و چون خسته بودم نمی‌خواستم بلند نشوم اما سیروس اصلا نمی‌توانست بلند شود. داود لشکری هم متوجه شد و به من گفت که فلان فلان شده تو چرا نشستی؟!»

«اینجا گوهردشت است. ما اینجا چشم هم درآورده‌ایم ….»

«من سال ۶۲ حمید عباسی را در زندان اوین دیده بودم. …آن زمان من را برای بازجویی مجدد برده بودند. من در آموزشگاه در سالن شش بودم. وقتی پاسدارها می‌آمدند ما چشم‌بند نداشتیم و آنها را می‌دیدیم. پاسدارهایی که در آموزشگاه کار می‌کردند می‌آمدند جلو، زندانی را که چشم‌بند نداشت صدا می‌زدند، می‌گفتند چشم‌بند بزن بیا بیرون. این وقتی بود که در بند عمومی بودیم. در اتاق در بسته پاسدار می‌آمد در اتاق و این را می‌گفت….»

«با وجود اینکه نقش محوری را در آن زمان داود لشکری را بر عهده داشت، اما من چون در آن جمع عباسی می‌شناختم، نگاهم روی او متمرکز بود.»

«ما دو نوع لُنگ داریم. یک لُنگ کلفت است که در حمام قسمت پایین بدن را برای خشک کردن پوشش می‌دهد. اما لُنگ بالاتنه نازک است…. ما این لُنگ قسمت بالا را که نازک بود به عنوان چشم‌بند استفاده می‌کردیم. به راحتی می‌شد از تارهای آن چند تا را بیرون کشید تا ببینی ….»

«این یک عادت است. چون یک جوری بوده که همه کار ما جمعی بوده، این عادت شده اما سعی می‌کنم که از کلمه من استفاده کنم.»

«وقتی این لنگ را به چشم می‌بستی به راحتی می‌توانستی ببینی. اما چرا برای ما این‌قدر مهم بوده که ببینیم را یک توضیح کوچکی بدهم ….»

رحمت علی کرمی: چیزی که من دارم می‌بینم، از توی راهرو [تونل] دارند ما را رد می‌کنند. چون تعدادمان زیاد است اینکه بتوانی سریع رد بشوی امکان‌پذیر نیست. برای همین تقریبا همه این کابل و کمربندها را دارند می‌خورند. در اصل این شروعی بود برای ایجادِ رعب و وحشت برای ما. آن راهرو کاملا روشن بود. مهتابی‌های خیلی قوی داشت. اتاق‌ها هم همچنین. بعد ما را تقسیم کردند توی اتاق‌ها. توی اتاق‌ها هم یکی یکی می‌آمدند و می‌زدند. نه به آن شکل شدید البته چون از روز بعدش شروع شد. وارد روز بعد بشوم؟

علی کرمی: تمام پاسدارهایی که آنجا بودند، همه‌شان می‌زدند. همچنین آقای حمید نوری یا حمید عباسی. یعنی هیچ فرقی نداشت. همه‌شان می‌زدند.

- من او را کنار داود لشکری می‌دیدم؛ در همان اتاقی که گفتم دیدم سیروس را می‌دیدند و من آنجا از داود لشکری کتک خوردم.

«اما وقتی در سالن می‌زدندت، تو دیگر نگاه نمی‌کردی که کیست دارد من را می‌زند. برای همین آنجا دیگر نمی‌فهمیدی چه کسی دقیقا شما را زده. در آن لحظه فقط فکر می‌کنی که ضربه به جاهای حساس بدنت نخورد. اصلا برایت مهم نیست که چه کسی دارد تو را می‌زند. … من در آن اتاق دیدم که او [حمید عباسی] ایستاده بود. آنجا کسی را نمی‌زدند جز سیروس که کتک خورد و کشیده‌ای که من خوردم.»

«… شماره ۱۸، مجید صاحب جمع اتابکی، شماره ۱۹، حسین فارسی که با من در یک اتاق بود آنجا هم. یک هفته در آن اتاق که کتک می‌زدند هم‌اتاق بودیم. ما در زندان گوهردشت یک هفته در اتاق در بسته بودیم و بعد انداختندمان در فرعی‌ها. شماره ۲۳ حمید نجاتی خلاق‌دوست…. اما من بقیه را هم می‌شناسم. ببخشید یک اسم را جا انداختم. شماره ۳ مسعود اشرف سمنانی که با او در اوین هم‌اتاق بودیم و با هم به زندان گوهردشت منتقل شدیم.»

رحمت علی کرمی: همان‌طور که گفتم، وقتی بچه‌های چپ را جدا کردند، ما حدود ۱۲۵ نفر را که اتهام مجاهدین داشتیم، به اضافه حدود هفت، هشت، ۱۰ نفر دیگر که اتهام‌های مذهبی داشتند اما مجاهد نبودند، مثل گروهِ فرقان، گروه موحدین، آرمان مستضعفین …

علی کرمی: هفته اول یا بعد از هفته اول؟

- در همان شب و در همان سالن که بودیم، رفتیم به اتاق در بسته برای یک هفته که هر روز یکی یکی می‌بردند بیرون، می‌بردند توی یک اتاقی، یکی یکی سوال و اتهام می‌کردند و می‌زدند. بعد از یک هفته این ۱۲۵ نفر را در پنج فرعی تقسیم کردند. اما در این آدم‌ها، استثنا لشکری من را داد دست یک پاسداری و گفت که این ببر به فلان فرعی. اسمش را گفت اما من نمی‌دانم چند بود. برایِ من خیلی عجیب بود. توی راه مدام فکر می‌کردم که چرا از بچه‌هایی که با هم بودیم من را انتخاب کرده و جدا می‌کند؟ … من را بردند به یک فرعی که بچه‌های قدیمی گوهردشت در آن بودند. اما من در آن فرعی دو ساعت بیشتر نبودم؛ البته در این موضوع یک نکته مهم خوابیده اما فکر می‌کنم الان جایِ طرحش نباشد. بعد از این فرعی، من را بردند به فرعی ۱۷ فکر می‌کنم. بچه‌های مذهبی دیگر که اتهام مجاهدین نداشتند هم در این فرعی بودند. تا اواخر خرداد ۶۷ من در این فرعی بودم و بعد ما را بردند به سالن یک گوهردشت. بعد از آن، چون می‌دانم بعد از پذیرش قطعنامه بود یعنی بعد از ۲۷ تیرِ سال ۶۷، ما را از سالن یک بردند به بند کنار جهاد.

«دلیلی که می‌آوردند این بود که فاضلاب مشکل پیدا کرده است اما این نمی‌توانست دلیل قانع‌کننده‌ای باشد چون سالن‌های خالی زیادی بود که می‌توانستند ما را ببرند به آن سالن‌ها.»

رحمت علی کرمی (رحمان): قبل از اعدام‌ها یا بعد از اعدام‌ها؟

- شماره ۶، مهدی اسحاقی. شماره ۷، محسن اسحاقی. ۱۴، احمد ابراهیمی. … اینها را یادم می‌آید.

«تقریبا اوایل مرداد [۶۷] بود که حمله مجاهدین شروع شد. ما هنوز تلویزیون داشتیم چون یادم است وقتی این اتفاق افتاد بچه‌ها نقشه درست کردند تا ببینند تا کجا پیشروی شده. برای ما جالب بود که بفهمیم. چند روز بعدش تلویزیون را جمع کردند، روزنامه‌ها را هم برداشتند. یک‌سری از بچه‌ها معتقد بودند ما باید اعتراض کنیم که چرا ما را منتقل کرده‌اند به بند کنار جهاد. آنها می‌گفتند‌ ما را باید ببرند به همان سالن‌های قبلی، مثل بقیه بچه‌هایی که مثلا در سالن دو بودند. آنها معتقد بودند که باید اعتصاب غذا بکنیم. یک‌سری از بچه‌ها هم معتقد بودند که نه! شرایط مشخص نیست و با این حمله‌ای که سازمان کرده، معلوم نیست چه اتفاقاتی دارد می‌افتد و نباید دست به اقداماتی مثل اعتصاب غذا زد. اما به هر صورت در رأی‌گیری، اعتصاب غذا تصویب شد. تقریبا اواسط مرداد بود. تاریخ دقیقش یادم نمی‌آید. یک روز ناصریان (محمد مقیسه)، به اضافه حمید نوری که معمولا با او بود و چند نفر از پاسدارها (ناصریان تنها بند نمی‌آمد)، یکی از بچه‌ها که الان ایران است رفت و جلوی ناصریان را گرفت. او اعتراض کرد که ما را از این بند منتقل کنید. ناصریان گفت آنهایی که نمی‌خواهند، بیایند. یک‌سری از بچه‌ها توی اتاق بودند و اصلا در جریان نبودند. من هم توی حیاط بودم؛ با فاصله چون توی این حیاط همیشه می‌توانستیم برویم و قدم بزنیم. حدود -عدد معمولا در ذهن من ۴۸ است- ۴۸ نفر را برد. من از قدیم که با بچه‌ها صحبت می‌کردیم هم من روی ۴۸تأکید داشتم. ناصریان و حمید نوری این ۴۸ نفر را بردند. گفتند وسایلتان را جمع کنید برویم. از این ۴۸ نفر، ۱۶ نفر برگشتند.»

رحمت علی کرمی (رحمان): هیچ مبنای خاص و انتخاب خاصی وجود نداشت. این ۴۸ نفر کسانی بودند که فکر می‌کردند به سالن دیگری می‌روند. آنها چشم‌بند زدند و از کل حیاط زندان رفتند بیرون که یک دیوار خاصی دورش بود. …من شاید به فاصله ۱۵ تا ۲۰ متر از این گروه بودم -دقیق نمی‌توانم بگویم. اولش که محمد -که در ایران است- رفت سمت ناصریان نزدیک‌تر بودم. …تقریبا همه بچه‌ها و خود من در حیاط بودیم.

«من هم می‌خواستم اما نه در آن موقعیت، چون خطر را احساس می‌کردیم. می‌کردم و می‌کردیم. نه همه اما بخش عمده‌ای.»

«تا جایی که یادم است، محسن رفت. مهدی را شک دارم اما برادر سومشان منوچهر ماند.»

علی کرمی: فکر می‌کنم اواخر مرداد بود. فکر می‌کنم. بچه‌هایی که آمدند (۱۶ نفر) بحث دادگاه را کردند که اعدام می‌کردند. … قبل از این، یکی دو نفر را از بند جهاد برده بودند فکر می‌کنم چون یکیشان را می‌شناختم که بعدا اعدام شد. او رحمان چراغی بود که سال‌ها قبل در قزل‌حصار با او هم‌اتاق بودم. یکیشان که برگشت هم مهدی شاهمیرزادی بود که من مدت‌های زیادی با او بودم. سال‌ها بعد از قتل‌عام‌ها هم با او هم‌بند بودم. او اعدام نشد.

- اکثر بچه‌هایی که برنگشتند همه می‌دانستیم اعدام شده‌اند. خانواده‌ها اکثرا با هم در رفت‌وآمد بودند. ما از زندانی‌های دیگر هم می‌شنیدیم که چه کسانی اعدام شده‌اند و چه کسانی نشده‌اند.

«با توجه به اینکه او دیگر برنگشت، برداشت ما این بود که اعدام شده. البته برداشت‌های ما بر اساس واقعیت‌ها و آنچه رخ می‌داد بود. عینی و واقعی بود و ذهنی نبود. مثال‌های مختلفی می‌توانم بزنم. مثلا کسی که با ما از اوین آمد به گوهردشت، رضا فِلانیک (فلاح‌نیک) است، بچه‌محل من است. خانه‌اش روبه‌روی خانه من است. عین برادر بزرگ‌تر من بوده. من که آزاد شدم پدر و مادرش را دیدم. یا مسعود کشاورز که باز هم با ما منتقل شده بود به گوهردشت. بچه‌محل ماست. یا ممد (محمد) رضا دلجو ست که حتی برادرش جواد دلجو هم در زندان بود. جواد دلجو اعدام نشد. ما سال ۷۲ همراه با ایرج مصداقی و نصرالله مرندی به خانه جواد دلجو رفتیم که برادرش اعدام شده بود و محرز بود اعدامش.»

«زندان گوهردشت. ما با هم در زندان اوین بودیم. ۲۹ بهمن زمانی که ما را به زندان گوهردشت منتقل کردند، آنجا در فرعی‌های مختلف تقسیم شدیم و من دیگر با رضا هم‌بند و هم‌سلولی نبودم.»

«محمدرضا دلجو هم در گوهردشت اعدام شد. او هم از کسانی بود که با ما از اوین به گوهردشت منتقل شده بود. یک اسم دیگر هم بگویم. علی آذَرَش که من برادرش را بعدا در سوئد دیدم. او هم کسی بود که در گوهردشت اعدام شد. اسمش یک ادامه و پسوند دیگری هم داشت.»

رحمت علی کرمی: آن دو نفری که گفتم، من دو نفرشان را به یاد دارم. یعنی نمی‌گویم دو نفر را بردند و ممکن است بیشتر بوده باشند. اما یک نفر دیگر که بعد از این ۴۸ نفر صدا زدند و بردند بیرون، رسول تبریزی است. او را تنها صدا زدند تا جایی که یادم است. رسول در فرعی هم با من بود. یعنی از اوین با هم آمدیم گوهردشت و در گوهردشت هم با هم بودیم اما او اعدام نشد. او را آوردند توی بند که انزجارنامه بخواند.

«بعد از اعدام‌ها، بعد از یک مدتی از این سالن جهاد منتقل کردند به سالن روبه‌رویی‌اش. البته قبل از اینکه ما را ببرند، دوباره ما را بردند به سالن‌های بالا و با یک‌سری از بچه‌ها که زنده مانده بودند قاطی کردند. سالنش را یادم نمی‌آید. اصلا احساس می‌کنم بعد از اعدام‌ها، تاریخ‌ها در ذهن من همه به هم ریخته‌اند. من تاریخ‌های قدیم را برای هر کدام یک چیز دقیقی دارم. اینکه کدام سالن بودم یادم نمی‌آید اما بعد از یک مدت، ما را دوباره برگرداندند پایین. … دوران اعدام‌ها که تمام شد همه ما را از سالن کنار جهاد بردند به سالن‌های اصلی زندان گوهردشت. ما مدت کمی آنجا بودیم تا اینکه دوباره منتقل شدیم به یک سالن دیگر. بعد باز در کمتر از یک ماه (در مجموع) به سالن اصلی جهاد انتقالمان دادند. یک‌سری از بچه‌ها را که زنده مانده بودند هم آورده بودند به همین سالن.»

رحمت علی کرمی: در بهمن ماه که سالگرد انقلاب است یک ملاقات حضوری دادند؛ بعد از چند وقت. آنجا یک برنامه -به اصطلاح جشنی-برپا کرده بودند و خانواده‌ها را آورده بودند آنجا تا ملاقات حضوری بدهند. من برای اولین بار بود که آنجا ملاقات حضوری داشتم- در طولِ دوران زندان. این ملاقات در همان سالنی انجام شد که بچه‌ها تعریف کرده بودند اعدام‌ها توی آن صورت گرفته بود. ملاقاتی که در آنجا صورت گرفت در یک شرایط خاصی بود یعنی اصلا آدم متوجه هیچ چیز نمی‌شد. یعنی حتی من که برای اولین بار مادرم را بعد از سال‌ها در آغوش می‌گرفتم؛ اصلا چیز خاصی در یادم نمی‌ماند برای اینکه در آن لحظه فقط در فکر بچه‌ها بودم -نه من، همه بچه‌ها- در فکر بچه‌هایی بودیم که در آن سالن اعدام شده بودند. چون توی همان سالن مادر من از رضا [فلانیک] از من می‌پرسید چون هنوز به خانواده‌شان به آن شکل چیزی نگفته بودند و خانواده‌ها فکر می‌کردند که شاید بچه‌هایشان زنده باشند. مادر من می‌خواست از او خبر بگیرد. از آن سالن چیز زیادی به خاطر من نمی‌آید چون به اصطلاح جشن بود.

«تقریبا اکثر پاسدارها، ناصریان (محمد مقیسه) و حمید نوری وجود داشتند آنجا. پاسدارهای دیگر زیاد مهم نبودند. حضورشان یعنی. حضور اصلی برمی‌گشت به ناصریان و حمید عباسی (نوری). این‌جور مواقع همه پاسدارها را می‌آورند به خاطر اینکه بتوانند کنترل داشته باشند. من از این جشن هیچ چیزی یادم نمی‌آید. یعنی آن را با یک شرایط دیگری در جایِ دیگری قاطی کردم. یک موقعی بود که ملاقات حضوری نبود و ناصریان (محمد مقیسه) آمد صحبت کرد. …»

رحمت علی کرمی: من مطمئنم که آنها را آنجا دیدم اما اگر آنجا ناصریان صحبتی داشته من اصلا متوجه آن نبوده‌ام چون اصلا برایم مهم نبوده. چون صحبت کردن با خانواده‌ام و انتقال افراد برایم مهم‌تر بود.

علی کرمی: «جواب شما بلی‌ست. آنها آنجا بودند.»

- یادم نمی‌آید … تا رفتیم اوین. نقشی که او آنجا داشت در اصل کمک دادیار بود یا کارهای دادیاری را انجام می‌داد. مصاحبه‌ها را انجام می‌داد برای آزادی …. آنجا شاید یکی دو بار دیدمش اما موضوعی که خیلی در ذهنم ماند وقتی بود که مهدی اسحاقی را زده بود چون مهدی هم‌اتاق من بود. … الان چیز دیگری به خاطر ندارم.

- برای اینکه بچه‌هایی که می‌رفتند -معمولا این مصاحبه‌ها ۲۰-۳۰ نفری بود- مصاحبه برای آزادی، وقتی برمی‌گشتند می‌گفتند که مصاحبه را حمید عباسی (نوری) انجام داده است.

- نه، من موقعی که می‌خواستم آزاد بشوم شرط مصاحبه را برداشته بودند.

رحمت علی کرمی: ناصریان (محمد مقیسه)

- توی گوهردشت هم دستیارِ ناصریان بود و همان کار را می‌کرد.

- توی فرعی که بودیم -همان فرعی ۱۷؛ یکی از بچه‌ها بود که آزاد شد. اسمش محمد بود. او مصاحبه برای آزادی را قبول کرده بود و وقتی برگشت تعریف کرد. یکی دیگر از بچه‌ها بود به نام جمشید. او الان زنده و در ایران است؛ نه! فکر می‌کنم توی انگلیس است؛ فکر کنم. جمشید مریض بود و از درد کمر رنج می‌برد. او دادیاری زیاد می‌رفت برای اینکه مرخصی استعلاجی بگیرد. او تعریف می‌کرد که حمید عباسی یا حمید نوری آنجاست.

- دادیاری … فکر نمی‌کنم. یادم نمی‌آید. یک بار من را برای آزمایش سل -بعد از اعدام‌ها- بردند به انستیتو پاستور در تهران اما ارتباط بیشتری به یادم نمی‌آید.

«یک مورد ارتباط من با حمید نوری همان روز اول انتقال به زندان گوهردشت بود که گفتم. دومی‌اش هم فکر می‌کنم در آموزشگاه بود اما مطمئن نیستم … چون همه اینها می‌آمدند به آنجا و یک چیز طبیعی بود.»

«چیزی که وجود دارد … چون در آن زمان یعنی بعد از اعدام‌ها دیگر بحث کتک زدن و اینها نبود، ارتباط خاصی هم وجود نداشت. … وقتی من به ذهنم فشار می‌آورم، از مقطع بعد از اعدام‌ها در اوین جزییات زیادی یادم نمی‌آید چون بحث فقط تقسیم زندانیان است و معمولا هم مسئولان زندان در چنین مواردی حضور‌ دارند‌ و هستند …. می‌دانم که حمید عباسی (حمید نوری) هم آنجا بود اما من جزییات حضور او را به خاطر ندارم.»

«همان روزهایی بود که خمینی مرده بود. مهدی اسحاقی هم‌اتاق من بود. درست روبه‌روی من با همین فاصله سه متری در نظر بگیرید؛ داشت با چکش کار می‌کرد و با چوب میز درست می‌کرد. کنار مهدی کسی بود به نام -فقط اسم کوچکش را می‌گویم- ابراهیم. ابراهیم کنار مهدی نشسته بود. خمینی که مرده بود او ترسیده بود و فکر می‌کرد دوباره اعدام می‌کنند. ما می‌دانستیم که او خطرناک است و هر لحظه می‌تواند برود گزارش بچه‌ها را به پاسدارها بدهد. یک شعری گفته شده بود که می‌گفتند خمینی آن را گفته. این شعر را مهدی اسحاقی هنگامی که با چکش می‌زد روی میخ، می‌خواند: من به خال لبت‌ای دوست گرفتار شدم…. بعد خودش میخ را می‌کوبید و می‌خواند که: “می‌خواستی نشی”. من روبه‌روی مهدی بودم و بغل‌دستی‌اش ابراهیم را به او اشاره می‌کردم. این ابراهیم قبلا با مهدی خیلی رفیق بود. خیلی دوست بودند. من اشاره می‌کردم و او با ابرویش می‌گفت که نه …. یعنی مسأله‌ای نیست. مهدی دوباره تکرار کرد و باز آخرش گفت “می‌خواستی نشی”. … بار سوم که این را گفت، ابراهیم از در اتاق رفت بیرون. رفت به پاسدارهای بیرون بند گزارش مهدی را داد. مهدی را بردند، سه ماه انفرادی بود، بعد از سه ماه برگشت. قشنگ یادم است از در که آمد تو به او گفتم: “آقا مهدی، می‌خواستی نشی …. ” مهدی تعریف کرد که حمید عباسی (حمید نوری) چگونه او را زده و به انفرادی فرستاده بود.»

«بله! او اعدام شد. فکر می‌کنم و مطمئن نیستم که در زندان گوهردشت بوده باشد. … به خاطر اینکه اواسط خرداد سال ۶۷، وقتی در هواخوری زندان بودیم، از طبقه سوم که انفرادی بود، حمزه من را به نام صدا کرد. او داد زد: رحمان! پاسدارها که شب آمار می‌گرفتند من را به اسم رحمت صدا می‌کردند. پاسداری که نگهبان بود و مقابلِ در می‌ایستاد، احساس کرد که یک صدایی شنیده. این صدا صدای حمزه بود. یعنی اواسط خرداد ماه حمزه توی انفرادی بود. بچه‌هایی که توی فرعی بودند، می‌دادند که من یک رابطه خاصی با حمزه داشتم و سال‌های مختلفی با او هم‌اتاق بودم …. این آخرین باری بود که من صدای او را شنیدم و به این جریان که تعریف کردم هیچ شکی ندارم.»

- بله، ما‌ از سال ۶۵ در اوین با هم بودیم. بعد منتقلمان کردند به گوهردشت و در اتوبوس در راه گوهردشت کنار هم بودیم. ابراهیم هم اعدام شد. … من آخرین بار او را در همان اتوبوس دیدم که از من سوال کرد الان چه اتفاقی می‌افتد؟ من هم در جواب او گفتم الان می‌رویم برای پذیرایی و باید منتظر یک کتک اساسی باشیم. پس از آن تونل و بعد از اینکه ما را در فرعی‌های مختلف تقسیم کردند، من دیگر با او نبودم. با خانواده او هم تماسی نداشتم.

- … اکبر شاکری …. با این اسم‌ها که می‌برید من را می‌برید به گذشته. انسان‌های دوست‌داشتنی‌ای که من هرگز نمی‌توانم فراموششان کنم. من سال‌های مختلفی با او بودم. در اوین با هم بودیم. با همان اتوبوس‌ها هم ما را بردند به گوهردشت. بعد از آن ما را جدا کردند و من دیگر او را ندیدم …. با توجه به اینکه افراد زنده مانده را در نهایت یک‌جا جمع کردند، او هم اعدام شده.

- لایقی … بله. جلال لایقی دو بار دستگیری بود. کسانی را داشتیم که دوباره دستگیر شده بودند و به آنها می‌گفتیم “دو بار دستگیری”. او هم از کسانی بود که بهمن ماه ۶۶ با ما از زندان اوین به زندان گوهردشت منتقل شد. او در آن پنج فرعی‌ای بود که با هم در آنها تقسیم شده بودیم و من بعد از آن دیگر او را هرگز ندیدم ….

ایرج … تقریبا از سال ۶۲ من در پریودهای مختلف با او بودم. از قزل‌حصار، بعد ۶۵ آمدیم اوین و با هم بودیم. بعد با هم منتقل شدیم به گوهردشت. در تمام آن حدود ۱۲۵ نفری که ما بودیم، بیشترین کتک را ایرج خورد. ایرج را اول بردند به انفرادی‌ها و بعد منتقلش کردند به فرعی‌ها …. او هم اعدام شد. … مثل بقیه بچه‌هایی که دیگر هرگز برنگشتند.

- من از سال ۶۱ با او بودم. تقریبا تا سال ۶۴ در جاها و پریودهای مختلفی با او بودم. او به گوهردشت منتقل شد و من به اوین. بعد که ما را منتقل کردند به گوهردشت و از فرعی‌ها به سالن یک، در سالن یک دوباره “ممد جنگزده” را دیدم. او هم از بچه‌هایی بود که اعدام شد ….

«او هم مثل بقیه بچه‌هایی بود که رفتند و دیگر برنگشتند ….»

«قد بلند، لاغر، چهره روشن، لباسی که من به یاد دارم بیشتر لباس شخصی بود. این شاخص‌هاش بود. حرف زدنش آرام بود. قیافه خشنی از خودش نشان نمی‌داد؛ وقتی مقایسه‌اش می‌کنم با ناصریان (محمد مقیسه) چون ناصریان بازجوی من هم بوده. او بوده که من را شکنجه کرده.»

- در فارسی ما تقریبا به سفید می‌گوییم روشن. یک مقداری از من روشن‌تر.

- رنگ صورت. ما در فارسی خودمان سبزه داریم، سیاه داریم، سفید داریم …. وقتی می‌گوییم روشن منظورمان چهره ایشان نیست مثلا (کسی را نشان می‌دهد). یعنی کمرنگ‌تر است چون ما بر اساس ایران می‌سنجیم رنگ‌ها را چون ما در ایران هم سیاه داریم، هم سبزه داریم، هم روشن داریم هم بور داریم. بور ایشان محسوب می‌شود (دادستانِ دیگر را نشان می‌دهد).

- موهایش [حمید نوری] مشکی بود ….

- معمولا بور که می‌گوییم یعنی موهایش هم بور است ….

- تا جایی که یادم می‌آید در اوین نه اما در گوهردشت لباس شخصی داشت.

- سال ۶۲ لباس دادستانی داشتند که سبز رنگ بود. چون این نیروهایی که ما به آنان می‌گفتیم پاسدار، استخدام دادستانی بودند و پاسداران انقلاب اسلامی نبودند. یعنی جزو قوه قضاییه محسوب می‌شدند. آنها لباسِ سبز زیتونی داشتند...

- دستگیری او یا تحقیقات؟

- من چند روز قبلش می‌دانستم. از طریق ایرج مصداقی فهمیده بودم. موقعی که او دستگیر شد، فکر کنم. اولین کسی که به من زنگ زد، ایرج [مصداقی] بود که آن زمان آمریکا بود. او از من پرسیده بود حاضری شهادت بدهی و من هم گفته بودم که حتما هستم. و فکر می‌کنم اولین بازجویی من هم ۲۰ نوامبر بود؛ چند روز بعد از دستگیری‌اش...

- توی سایت‌ها دیدم. بله.

- اولین عکسی که من دیدم عکسی بود که توی هواپیما بود که حتی در بازجویی از من سوال کردند از کجا فهمیدید هواپیماست... به خاطر اینکه آرم ایران ایر پشت صندلی بود. یک عکس دیگر هم بود که در همین سایت‌ها زده بودند مالِ پاسپورتش بود.

- عکس را که دیدم احساس کردم که فقط یک آدمی را سنش را زیاد کرده‌اند. تفاوت آنچنانی نداشت. موهایش سفید شده بود...

- بله!

«اولین بار ایرج [مصداقی] به من گفته بود. سال ۲۰۰۳، ۲۰۰۴، همان موقع که کتاب‌هایش را نوشته بود. او به من گفت می‌دانی اسم اصلی حمید عباسی، حمید نوری است؟ چون می‌دانستیم که همه اینها اسم مستعار دارند؛ البته نه پاسدارهای معمولی. مثلا پاس‌بخش‌هایی که بودند، مثل عباس فتوت، عباس خزایی، اسم اصلی‌شان است. حالا چرا این را می‌گویم؟ عباس فتوت چند ماه پیش فوت کرد. اسم اصلی‌اش در عکس و آگهی مراسم ترحیمش هست که یکی از بچه‌ها عکسش را برای من فرستاده بود. اما ناصریان می‌دانیم که اسم اصلی‌اش مقیسه است...

علی کرمی: انگار که همان روز اول است که من او را می‌بینم. با همان لبخندش، با همان نگاه و صورت؛ فقط پیرتر شده. یعنی یک ذره، یک ذره من شک ندارم که خودش است.

رحمت علی کرمی: بله، می‌شناسمش. او از کسانی بود که با ما از اوین به گوهردشت منتقل شد.… آخرین باری که من او را دیدم زمانی بود که منتقل شدیم به گوهردشت.

- تا جایی که یادم است او از بچه‌هایی بود که در بند کنار جهاد با ما بود. از همان بچه‌ها که رفتند و برنگشتند؛ در دوران اعدام‌ها.

- او هم تا جایی که یادم است در اوین با ما بود، موقع انتقال به گوهردشت. فقط اشاره کنم که من اکثر این بچه‌ها را در پریودهای مختلفی دیده‌ام و با ایشان بوده‌ام. حالا ممکن است در یک جاهایی محل‌های بعدیشان را اشتباه بکنم …. اما آنچه مطمئنم را می‌گویم که مطمئن هستم.… در مورد عقیل، آخرین بار فکر می‌کنم او را در گوهردشت دیده‌ام.

- عادل طالبی را من یادم نمی‌آید اما یک اسم دیگری هم داشتیم از طالبی اما فکر نمی‌کنم به چنین نامی من کسی را بشناسم که هوادار مجاهدین بوده باشد. هادی طالبی داشتیم ما.

- پس نمی‌شناسمش. ممکن است به قیافه دیده باشمش اما به نام نمی‌شناسمش.

- نیکو من می‌شناسم اما اسم …. یک لحظه …. یک نیکو داشتیم اما به نام حیدر نه، نمی‌شناسم.

- بگذارید ببینم …. فقط شماره ۱۲ را به خاطر نمی‌آورم اما اسمش برایم آشناست ….

- بله ….

- در مجموع باید بگویم همه‌شان را جز شماره ۱۲ که یادم نمی‌آید، می‌توانم یکی یکی بگویم از کجا و چطور می‌‌شناسمشان.

- من نگفتم اعدام شدند. گفتم می‌توانم بگویم کجا دیده‌ام و از کجا می‌شناسمشان.

- هر کسی قبل از اینکه از اتاق‌های در‌ بسته بیاید بیرون -باید مورد به مورد بگویم- ….

- هیچ جا فرقی نمی‌کند. داستانی که می‌گویم جایی فرق نمی‌کند. در اتاق در بسته، قبل از اینکه از اتاق بیایی بیرون باید چشم‌بندت را زده باشی. اولین کارکردش این است که در تو وحشت ایجاد کند. وقتی چشمت بسته است تو شناختی از محیط اطرافت پیدا نمی‌کنی که در مقابلش عکس‌العمل نشان بدهی. در بند عمومی، قبل از اینکه از بند خارج بشوی باید چشم‌بند روی چشمت باشد.

- دقیقا! ببینید من یک دوره بیش از ۱۰ ساله را در زندان گذراندم. در هر پریودی تابع اینکه شما در کدام بند بودید و چقدر از چشم‌بند استفاده می‌کردید، جریان فرق می‌کرد. مثلا ما در قزل‌حصار که بودیم، زیاد از بند بیرون نمی‌رفتیم. فقط تنبیهی بود که آن‌وقت چشم‌بند می‌زدیم اما بیشتر توی بند خودمان بودیم. …

رحمت علی کرمی: من چشم‌بند شخصی خودم را داشتم. یک لنگ داشتم که مخصوصا در مواقع انتقال و … سعی می‌کردم از آن استفاده کنم. وقتی هم ما را به گوهردشت منتقل می‌کردند به همین ترتیب بود. هیچ‌وقت توی هیچ‌کدام از زندان‌هایی که من بودم، بیرون از در بند چشم‌بند نزدم بلکه قبل از اینکه خارج بشوم این کار را کردم. یعنی چشم‌بند در اختیار خودمان بود. اکثر قریب به اتفاق، چشم‌بند مال خود زندانی بود. حالا یک‌وقت یکی نداشت شرایط دیگری بود اما قبل از خروج باید چشم‌بند زده می‌شد.

- خواهش می‌کنم.

- اسم آشناست اما متأسفانه یادم نمی‌آید ….

- نه متأسفانه.

- اسم که ۱۰۰درصد آشناست اما اینکه کجا با او بوده‌ام اصلا یادم نمی‌آید.

- نه متأسفانه ….

رحمت علی کرمی (رحمان): بله!

- بله!

- بله! به خاطر اینکه من تقریبا با همه اینها بودم.

- هرگز!

- نه!

- سخنرانی نه، دو مصاحبه کوتاه داشتم با دو تلویزیون فارسی زبان.

- بله! تقریبا اوایل دادگاه حمید نوری بود.

- بله!

- در استکهلم.

- صدای آمریکا یادم می‌آید. دیگری هم ایران اینترنشنال بوده.

- مطمئنا نگفتم چون مصاحبه و بازجویی من ساعت‌های زیادی بوده اما به طور کلی با یکی دو نفر از دوستانم صحبت داشته‌ام نه اینکه نداشته باشم.

- من یک عادتی دارم، اعتماد به نفسم بالاست. چیزی که درست است همان را می‌گویم کوتاه هم نمی‌آیم. حالا غلط باشد، بعدا می‌فهمیم که غلط بوده.

«نه! به آن شکلی که شما فکر می‌کنید نبوده. یک بحث و صحبت کلی با هم کردیم. می‌خواهید یک مثال بزنم؟»

رحمت علی کرمی: به عنوان مثال در کتاب ایرج [مصداقی] نام ۳۳ نفر آمده که از بند کنار جهاد اعدام شده‌اند. اسامی ۶۰ نفر است که برده شده‌اند اما من هنوز روی ۴۸ نفر خودم هستم. اختلاف ۳۲ و ۳۳ را من اینجا می‌توانم شرح بدهم و بگویم که چرا در کتاب ایرج، -یک نفر بیشتر از چیزی که من می‌گویم آمده. توضیح بدهم؟

- من چند سال بود که مهدی اسحاقی را ندیده بودم. شاید بیشتر از ۱۰ سال، چون او در آلمان است. موقعی که آمد اینجا من رفتم خانه برادرش و او را دیدم. این بحث آنجا شده اما معنی‌اش این نبوده که من مسائلم را با او مطرح کنم چون من هر بار شاید بیش از سه-چهار ساعت بازجویی شدم و نمی‌شده که بیایم آنجا آنها را مطرح کنم.

- جواب من مشخص بود. گفتم که ما با هم صحبت کردیم اما اینکه برای شما چه چیزی مهم بوده، من چیزی نمی‌توانم بگویم. ما هر موقعی که بنشینیم -با هم صحبت بکنیم، درباره خاطرات زندانمان صحبت می‌کنیم.

«آن زمان به اعدام‌ها نزدیک‌تر بود و یادآوری خوبی بود. من همان موقع آن چهار جلد را خواندم.»

- نه متأسفانه. نخواندم به این دلیل که احساس کردم کتاب ایرج جامع است، قبل از همه اینها نوشته شده، به زمان اعدام‌ها نزدیک‌تر است و …. بقیه کارها احتمالا یک چیزی توی مایه‌های کتاب‌ ایرج [مصداقی] است با کمی بالا و پایین. آنها هم بعدترها نوشته‌اند. من می‌دانم چه کسانی نوشته‌اند اما نخوانده‌ام. خیلی از حرف‌ها را آنها برای ایرج تعریف کرده بودند؛ جاهایی که ایرج نبوده را به او گفته بودند درباره‌اش و اسمهایشان هم در کتاب ایرج [مصداقی] هست اگر بخوانید، همان‌طور که نام من هم در ارتباط با یک موضوعی در کتاب او وجود دارد.

- … من به پلیس گفتم که وقتی اسامی دیگر یادم بیاید به آنها خبر می‌دهم.

رحمت علی کرمی: بله!

- احتمال دارد. تاریخ را نمی‌دانم.

- بله! به خاطر اینکه …

- فکر می‌کنم درست باشد.

- بله! مطمئنا همین بوده.

رحمت علی کرمی: بله! دقیقا.

- اول یک توضیح بدهم درباره یک مورد که گفتید فرعی. برای اینکه سال‌ها از ماجرا گذشته بود و من می‌خواستم تا جایی که می‌توانم اسامی را به خاطر بیاورم و کسی را جا نیندازم. اسامی‌ای را که من در فرعی به کار بردم، به جز یک نفر به نام محمدرضا آزادمنش که در آن ۳۳ نفر کتاب ایرج مصداقی آمده که در جای دیگری اعدام شده، بقیه افراد زنده هستند. خیلی‌هایشان در اروپا هستند. یعنی می‌توانید بفهمید … مثلا محمد سرخیلی در آلبانی است. … برخی از آنها در ایران هستند. منظورم این است که این اسامی جایی نیامده‌اند که من بروم نگاه بکنم.

۱۰۰ درصد اشتباه می‌کنید. این از این. می‌خواهید بیشتر شرح بدهم؟

وکیل حمید نوری: نه! فکر می‌کنم که برویم سراغ سوال بعدی ….

«خب … من ۲۰ نوامبر ۲۰۱۹ اولین بازجویی‌ام بوده. آن روز برای من یکی از بهترین روزهای عمرم بوده که به لحاظ تاریخی احساس می‌کردم یک عملی دارد صورت می‌گیرد چون من آن موقع به عنوان یک شاکی پرونده محسوب می‌شدم. مطمئنا در تاریخ‌ها در آن مقطع اشتباه شده. اگر دقت بکنید من آنجا درباره گوهردشت دارم صحبت می‌کنم. همین الان خواندید. من اشتباهی آنجا می‌گویم اوین که بعد دادستان تعجب می‌کند و می‌پرسد اوین؟ چون من دارم درباره گوهردشت صحبت می‌کنم. این اشتباه زمانی هم یک چیز طبیعی است….»

رحمت علی کرمی: بله! دقیقا. چون من دارم فکر می‌کنم عملیات مجاهدین سوم مرداد بوده، ما ۲۷ تیر که پذیرش قطعنامه بوده ما‌ در سالن یک بودیم….

رحمت علی کرمی: نمی‌دانم چرا این تاریخ در ذهن من این‌چنین ثبت شده. شاید افراد دیگر تاریخ دیگری داده باشند...

رحمت علی کرمی: پس با آنها هماهنگ نکرده‌ام...

- من با حسین فارسی یک هفته در اتاق در بسته بودم و کتک خوردم. ما با هم از اوین به گوهردشت منتقل شدیم. او می‌گوید ۲۰ بهمن، من می‌گویم ۲۹ بهمن. ممکن است آنچه او می‌گوید درست باشد و من اشتباه بکنم اما در اصل ماجرا تغییری ایجاد نمی‌کند.