پنجاه‌وچهارمین جلسه دادگاه حمید نوری: روایت شاهد از ضرب‌وشتم به دست متهم

من با یک سازمانی کار می‌کردم به نام پیکار در راه آزادی طبقه کارگر، …. این سازمان یک تشکیلات سیاسی بود و به هیچ یک از بلوک‌های قدرت همچون چین یا شوروی وابسته نبود و معتقد بود که کارگران از طریق یک انقلاب اجتماعی باید قدرت را به جامعه برگردانند. ما فعالیتی که داشتیم، عموما در کارخانه‌ها، دانشگاه‌ها، محلات و در زمینه زنان بود ….

دشتبانی: دقیقا!

- من دو مرتبه دستگیر شدم. یک بار حدودا پاییز سال ۶۰ بود اما مظنون بودم به سازمان مجاهدین اما با اسم جعلی و شناسنامه جعلی‌ای که من داشتم و محلی که به عنوان محمل درست کرده بودم که یک یتیم‌خانه بود، … من دستگیر شدم و مدتی زیر بازجویی بودم. …

«… محل اقامت من جعلی نبود. محل اقامت من یک یتیم‌خانه بود برای حفاظت من. من این بچه‌ها را از مدرسه می‌شناختم. مدرسه عالیِ موسیقی می‌رفتم و تعدادی از این بچه‌ها با من همکلاسی بودند.»

مهرزاد دشتبانی: دفعه دوم اواخر سال ۶۱ بود. آن زمان من را بردند به زندان اوین. یک دوره زیر بازجویی بودم. بعد من را فرستادند به سالن ۳ آموزشگاه در اوین. بعد در سال ۶۲ منتقلم کردند به زندان قزل‌حصار. من تا سال ۶۴ در قزل‌حصار بودم تا زمانی که اینها دیگر زندان قزل‌حصار را تحویل دادند و زندانیان سیاسی را منتقل کردند به زندان گوهردشت، من با بچه‌ها آمدم به زندان گوهردشت. تا سال ۶۶ حدودا در گوهردشت بودم. بعد حکمم تمام شد. پنج سال حکم داشتم من. بعد رفتم دادیاری که «اتاق آزادی» هم اسمش بود. آنجا شرایط آزادی را قبول نکردم. بعد از آن پیوسته در انفرادی بودم تا منتقلم کردند به زندان اوین. من تا روز پذیرش قطعنامه در انفرادی بودم. آن روز ما را از انفرادی آوردند بیرون و بردند پایین؛ به بند ۲ پایین.

«حقیقت امر من رفته بودم شمال ایران برای یک کار سیاسی که مجبور بودم انجام بدهم. بعد وقتی که من برمی‌گردم، ما یک خانه‌ای داشتیم که دو نفر -یعنی من و یک رفیقی که داشتیم از تشکیلات- در آن خانه بودیم. من موقعی که آمدم، از بیرون که نگاه کردم به آپارتمان، تمام آن قرارها (کدها)‌ی سلامتی که ما گذاشته بودیم، سالم به نظر می‌رسید. برای مثال ما پرده را حدود نیم متر باز می‌گذاشتیم ….»

مهرزاد دشتبانی: این مال دوره اول بود. ولی سوالی که شما کردید مربوط به بار دوم بود.

مهرزاد دشتبانی: دفعه اول یا دوم؟

مهرزاد دشتبانی: بله … من این را می‌خواستم توضیح بدهم از این مقدمه، موقعی که به خانه آمدم آن رفیقی که با ما بود توی خانه نبود. من رفتم توی خانه و آشپزخانه را نگاه کردم، ظرفشویی خشک خشک بود. نشان می‌داد در آن خانه کسی نیست. من داخل خانه را نگاه کردم، همه چیز سالم بود، چیزی تکان نخورده بود و من برای اینکه چک بکنم از خانه رفتم بیرون. پیاده آمدم از میرداماد تا زیر پلِ سید خندان، آنجا دو ماشین بنز، مسلح، ریختند روی من و دستگیرم کردند. من منتقل شدم به زندان اوین و بردندم به ۲۰۹ برای بازجویی. و من بیشتر آنجا ترجیح دادم که بفهمم من را برای چه گرفته‌اند. کسی که من را بازجویی می‌کرد، فردی بود به نام رحیم که بازجوی سازمان پیکار بود. او فقط به من گفت بنویس! هیچ چیز اضافه‌ای به من نگفت. من هم چیزی نداشتم بگویم و بنویسم. او بعد برگشت و یک نامی را به من گفت که «امید» کجاست؟ من با این سوال او خیالم یک‌مقدار راحت شد چرا که امید یکی از دوستان همکلاسی‌ام بود. گرایش چپ داشت و کارهای موزیک را در سازمان برای ما انجام می‌داد. من روی همین نکته که بازجو از من خواست صحبت کردم و گفتم. خب من چپ بودم و یک مقداری چیز می‌کردم … حتی هواداری تشکیلاتی را هم من در این بازجویی نپذیرفتم. من روی همان نام که امید بود ایستادم. من گفتم چپ هستم و گفتم که از دور، مثل امید، یک‌سری کارهای موسیقی می‌کنم اما تشکیلاتی نیستم. به این خاطر هم حکم کمی گرفتم: پنج سال. … بعد از آن دوره‌ای که زیر بازجویی بودم من را فرستادند به اتاق ۷۲ در سالن ۳ (آموزشگاه- اوین).

مهرزاد دشتبانی: «بله!»

مهرزاد دشتبانی: بله! من رفتم به زندان اوین. توی سلول‌های انفرادی بودم. … فکر می‌کنم اواخر سال ۶۶ بود اما یادم نیست چه ماهی. من دیگر در سلول انفرادی بودم. یعنی از آخر ۶۶ تا روز پذیرش قطعنامه من در سلول انفرادی بودم و بعد من را آوردند به بند ۲ پایین.

«حدودا صبح ما را فرستادند پایین. آنجا یک حیاط و هواخوری بود. ما مشغول توپ‌بازی بودیم و از هوایی که بعد از ماه‌ها می‌خوردیم لذت می‌بردیم و اینها …. همدیگر را بغل می‌کردیم، از وجود همدیگر لذت می‌بردیم …. بعد آمدیم داخل، تقریبا غروب بود که از تلویزیون دیدیم پیام [روح‌الله] خمینی برای ختم جنگ پخش شد که آن جام زهر را نوشید …. ما سریع نشستیم دستور جلسه دادیم. و صحبت کردیم که وضعیت چگونه خواهد شد؛ با همان بچه‌هایی که از انفرادی آمده بودیم و وضعیتمان کم و بیش مثل هم بود. حدودا ۱۰-۱۵نفر بودیم. آنجا ما فکر می‌کردیم شرایط سخت خواهد شد در زندان و ممکن است رژیم حتی برای ارعاب -چون تقاضاهای مردم را در دوره جنگی با وضعیت جنگ سرکوب می‌کردند، نظر این بود که اینها در این شرایط حتما شرایط زندان را سخت‌تر خواهند کرد و چه بسا کسانی را اعدام کنند اما ما فکر نمی‌کردیم که چشم‌انداز اعدام روبه‌رویمان به این گستردگی و شدن باشد. یک مقدار دیگری گذشت و شب شد. پاسدار دیگری آمد و گفت وسایلتان را جمع کنید برویم. ما را بردند سوارِ یک مینی‌بوسی کردند و رفتیم تا دو مرتبه رسیدیم به ساختمان آسایشگاه که تمام انفرادی‌های اوین در آن قرار داشت. می‌خواستند ما را بکنند داخل که من آنجا نشستم و گفتم که ما به قدر کافی این تو بودیم. گفتم که دیگر نمی‌روم آنجا و شما باید ما را به بند ملی‌کش‌ها بفرستید. ملی‌کش به این معناست: تمام بچه‌هایی که حکمشان تمام شده بود اما ضوابط زندان برای آزادی را قبول نکرده بودند در یک بند بودند؛ از سال ۵۹ تا سال ۶۷ در حقیقت.»

مهرزاد دشتبانی: پاسدار زنگ زد به حسین‌زاده، مدیر زندان. … حسین‌زاده گفت که، این‌طور که پاسدار به ما گفت که شما بروید تو، دو نفر دو نفر بروید تو و نه تنها و من قول می‌دهم تا فردا پس‌فردا وضعیتتان را مشخص کنم. ما را بردند طبقه فکر می‌کنم چهارم بود؛ چیزی که در ذهن دارم دقیق نیست. چهارم بود یا سوم بود اما فکر می‌کنم چهارم بود. وقتی ما وارد سالن اصلی انفرادی‌ها شدیم، نگاه کردم دیدم که یک جمعیت انبوهی از بچه‌هایی که حکم‌های در حقیقت ابدی داشتند -۱۰ سال به بالا داشتند- دارند از سر می‌آوردند به انفرادی اما آنها را “استُپ” داده‌اند که ما را اول بکنند تو [داخل]. ما را دو نفر دو نفر کردند توی سلول انفرادی. من با کسی بودم به نام ناصر احمدی. او از رفقای سازمان اقلیت بود؛ چریک‌های سازمان فدایی خلق. من بعد از چند لحظه در زدم. چند بار در زدم. پاسدار آمد در را باز کرد، فحش داد، من را هل داد ….

مهرزاد دشتبانی: زیاد نبود. فکر می‌کنم یک روز یا دو روز بود.

«یک روز صبح آمدند همه ما را که همان وضعیت مشابه را داشتیم از سلول‌ها درآوردند. یک نفر از ما که دو اتهامی بود؛ یک اتهام پیکار داشت و اتهام دیگرش مجاهد بود، به اسم محمدرضا، من فامیلی‌اش الان یادم نمی‌آید. او را نگه داشتند و او همانجا اعدام شد. باقی ما را سوار اتوبوس کردند و آوردند به زندان گوهردشت.»

مهرزاد دشتبانی: شاید حدودا دو روز بعد از قطعنامه بود.

دشتبانی: … نه، یادم نمی‌آید. تابستانِ … فکر می‌کنم مرداد ۶۶، ببخشید ۶۷ بود.

- اوایل سال ۶۸ از زندان گوهردشت آزاد شدم.

«من رفتم “اتاق آزادی”. بعد آقای عباسی (نوری) اسم من را صدا کرد و آورد توی یک اتاق. بعد خیلی آرام به من گفت که تو حکمت تمام شده، امیدوارم بروی بیرون یک زندگی خوب و سالمی را شروع بکنی، و در حقیقت کار سیاسی را ول بکنی. کار گیر بیاوری، ازدواج کنی، بچه‌دار بشوی، به هر حال تو آزادی و ما چیز خاصی نداریم …. یک فرم‌های اداری هست که باید پر بکنی و بعد آزاد می‌شوی. بعد یک فرم گذاشت جلوی من و گفت که این در حقیقت اظهار ندامت از گروه و سازمانی است که تو به آن متعلق بوده‌ای. تو باید این را پر بکنی و امضا کنی. بعد به من فرم دیگری داد و گفت که این را هم پر کن. این هم مربوط به این است که تعهد بدهی دیگر با هیچ سازمان و گروهی کار و همکاری نکنی و بروی زندگی‌‌ات را بکنی. یعنی دو فرم بود: یک فرم انزجار از گروه خودم و یک فرم هم تعهد. من گفتم که امضا نمی‌کنم اینها را. بعد او باز خیلی آرام به من گفت که اصلا تصور کن ما دو نفر آدمیم. من اینجا هیچ سمت زندان ندارم و می‌خواهیم با هم صحبت بکنیم. گفت من قول می‌دهم صحبتی که ما می‌کنیم هیچ ربطی به پرونده تو در زندان ندارد. به من هم گفت چشم‌بندت را بردار. بعد پرسید که تو برای چه سازمانت را محکوم نمی‌کنی؟ چرا نمی‌خواهی بروی یک زندگی خوبی برای خودت به وجود بیاوری. تو آزادی! در حقیقت این یک شانسی است که تو بروی بیرون و زندگی بکنی. یک مقدار صحبت‌های دیگر هم کرد که من واقعا الان خاطرم نمی‌آید. بعد من در جواب برگشتم گفتم که ببین! سازمان من عملا دیگر اصلا وجود ندارد. زیر ضرباتی که خورده است تا سال ۶۲، چنین سازمانی دیگر در ایران فعال نیست. چیزی را که وجود ندارد من چرا باید محکوم کنم؟ … برگشت گفت که تو آدم حساسی هستی و ممکن است که تو خودت بروی و این سازمان را دوباره راه بیندازی یا کس دیگری باشد و تو بروی با او کار بکنی. من هم در جواب گفتم که من که بروم بیرون می‌خواهم زندگی‌ام را بکنم. اگر قرار است که ما دو نفر صحبت بکنیم، من هم دارم به شما می‌گویم که من می‌خواهم بروم زندگی عادی‌ام را بکنم، مثل همه مردم. یک‌مرتبه عصبی شد و گفت که تو چقدر لجبازی؟! گفتش که … یک‌سری کلمات این‌طوری به کار برد. من هم برگشتم به او گفتم که شما در حقیقت از روح آن سازمان هم می‌ترسید. از چیزی که وجود ندارد شما چه ترسی دارید؟ اما می‌دانم، ترس را دارید. بعد دیگر خیلی عصبانی شد. دست‌هایش را انداخت دور گردن من و حلقه کرد، جیغ می‌زد، رنگ صورتش عوض شده بود، تن صدایش عوض شده بود. می‌گفت کی گفته که تو باید آزاد بشوی؟ … تو یک خبیث هستی. من خودم اینجا می‌کشمت. اگر او به تو حکم داده، تو حق و لیاقت آزادی نداری. من خودم می‌کشمت اینجا. بعد همین‌طور که گردن من را فشار می‌داد، سرم را می‌زد به میز. بعد مدتی دیگر خسته شد و من را ول کرد. من تمام سر و صورتم خونین بود. بعد من را دوباره برگرداندند به سلول انفرادی.»

دشتبانی: این قبل از … حدودا … قبل از عید است. حدودا یک ماه دو ماه. شاید هم نه. ماهش را من دقیق یادم نمی‌آید حقیقتا اما سال ۶۶ بود، بعد از پاییز بود.

- زیاد آنجا در گوهردشت نبودم. سریع من را منتقل کردند به اوین و آنجا هم در انفرادی بودم.

- حدودا یک هفته شاید. دقیقا روز و زمانش یادم نمی‌آید. حدودا یک هفته بود و بعدش ما را بردند به انفرادی‌های اوین.

«بله! چند مرتبه من را خواستند که این فرم را پر کنم. من باز جواب منفی دادم و در نهایت من را فرستادند به اوین. … اما این همیشه آقای عباسی (حمید نوری) نبود که این را می‌خواست و گاهی اوقات هم ناصریان (محمد مقیسه) بود. چند مرتبه من را بردند به دفتر دادیاری؛ هم در زندان گوهردشت و هم در اوین اما پاسخ هم همیشه منفی بود.»

دشتبانی: فکر می‌کنم دو تا سه مرتبه.

- با هم نبودند. هر بار که رفتم یکیشان بود. الان هم دقیق یادم نیست که چند بار کدام را دیدم اما چند بار من را بردند در مجموع.

«ببینید من را که از بند می‌آورند بیرون و می‌برند به اتاق دادیاری، یک پرونده دارم که باید سریعا به آن رسیدگی شود. به همین دلیل در همان مدت کوتاهی که من در انفرادی بودم، چند بار به دادیاری رفتم اما شرایط را نپذیرفتم و در نهایت من را به اوین منتقل کردند.»

مهرزاد دشتبانی: موقعی که حکمم تمام شد بله، بار اولم بود که من نپذیرفتم.

دشتبانی: …ببینید حقیقت امر آن‌قدر اینها نام بندها را در گوهردشت تغییر دادند و ما را جابه‌جا کردند، … مثلا بند یک را یک بار گذاشتند هشت و …. برای همین دقیق یادم نمی‌آید اما قبل از اینکه من را ببرند به دادیاری در انفرادی نبودم. در بند بودم.

- من حدودا یک هفته در رابطه‌ با آزادی‌ام در انفرادی بودم در گوهردشت. اینجا چند مرتبه به دادیاری رفتم. بعد منتقلم کردند به اوین و چند ماه در انفرادی در اوین بودم. چرا من را بردند اوین؟ چون بند ملی‌کش‌ها در اوین بود. اگر قرار بود من شرایط آزاد شدن را نپذیرم، باید از همانجا من را می‌بردند به بند ملی‌کش‌ها.

مهرزاد دشتبانی: باز هم فشار می‌آوردند که من این شرایط را برای آزادی قبول کنم و به هر قیمتی هست امضا بکنم. بعضی موقع‌ها کتک می‌زدند….

دشتبانی: بعضی اوقات فحش می‌دادند و تهدید می‌کردند که اگر نروی می‌توانیم اعدامت کنیم. به شکل‌ها و وسیله‌های مختلف فشار می‌آوردند که من این را امضا کنم و بروم.

- آره، چند بار دادند. چیزی که زیاد به خاطرم است در این چند دفعه که من را بردند و خیلی برای من زنده است، همان دفعه اولی بود که پیش عباسی رفتم.

- ببینید کلا زندان گوهردشت، زندان اوین یک مدیریتی داشت که این مدیریت بین چند نفر تقسیم می‌شد. تمام کارهای اداری زندانیان از این قبیل که مثلا یک زندانی خانه‌ای دارد و می‌خواهد این خانه را به اسم زنش بکند، در دادیاری انجام می‌شد. مثال دیگر: اگر کسی آنجا اعدام می‌شد این دادیار بود که باید تماس می‌گرفت با خانواده‌ها و اگر پولی مانده بود، اگر وصیت‌نامه‌ای مانده بود، اگر لباسی مانده بود به خانواده‌ها می‌داد. در حقیقت آن فضای زندان‌ها، محیط‌های آموزشی، روحی، روانی، عموما به دادیارها سپرده می‌شد. این البته عنوان شغل‌هاست که به عنوان مثال آنجا وجود دارد اما وضعیت‌هایی که در حقیقت زندان باید عکس‌العمل نشان می‌داد، اینجا دیگر شغل و سمت و … زیاد مهم نبود. همه کمک می‌کردند وقتی مثلا شورشی می‌شد در زندان. دیگر فرقی نمی‌کرد که او دادیار است، او مسئول زندان است، او در آشپزخانه کار می‌کند … همه می‌آمدند آن کار را انجام می‌دادند. مثلا اعدام‌های سال ۶۷، اینجا دیگر عنوان‌ها کار نمی‌کرد و همه کمک می‌کردند.

- خب به هر حال ما یک حافظه جمعی داریم در زندان و یک حافظه شخصی. من این حافظه جمعی را اگر ممکن است [بیشتر توضیح بدهم چون] فکر می‌کنم به اندازه کافی باز نشده.

- اتفاقا وقتی من می‌گویم حافظه جمعی این است که ما خیلی چیزها را شخصا ندیده‌ایم.

- نه! ببینید، این‌طوری است که یک مرتبه در بند باز می‌شود، پنج نفر از پاسدارها و مسئولان زندان می‌آیند توی بند. من شاید دو نفر از اینها را نشناسم. یکی مثلا به من می‌گوید که این آقا اسمش عباسی است. این مسئول این کار است. چرا؟ به خاطر اینکه او قبلا با آنجا کار داشته و او را در آن سِمَت دیده. این گفته در ذهن من می‌ماند. دفعه بعد من که کار مشابهی دارم و می‌روم آنجا، می‌بینم همین شخص است که آنجاست...

- نه! این مثال بود.

«فکر می‌کنم به این سوال جواب دادم. عباسی دادیار زندان بود و همکارِ ناصریان بود. و ناصریان نقش‌های دیگری هم داشت. او یک‌دوره‌ای آن اواخر شده بود رئیس زندان. در کنار او داود لشکری بود؛ حتی عوض می‌شدند. یک کس دیگری بود قبل از او به اسم مرتضوی. اشخاص مختلفی بودند اما به هر حال یک عده معین و مشخصی بودند که مرتب نامشان بود، چهره‌شان بود. این کسانی که مشخص بودند؛ برای سالیان سال ناصریان و عباسی (حمید نوری) این نقش را داشتند...»

«من حمید عباسی (حمید نوری) را یک مرتبه دیگر هم به ترتیب کم و بیش مشابهی دیده بودم. سال ۶۶ بود و یک تکه موکت توی بند بود. ما ملاقات‌هایمان دیر به دیر بود. گاهی ملاقات نمی‌دادند، گاهی خانواده‌هایمان نمی‌توانستند بیایند و …. واقعیت امر ما توانایی خرید جوراب نداشتیم. یک موکت این‌شکلی بود توی بند. ما این موکت را بریدیم به اندازه کف جوراب. بعد آن را به جوراب‌هایمان دوختیم تا فرسایشش کمتر بشود و ما بتوانیم مدت طولانی‌تری استفاده کنیم و جوراب داشته باشیم. زمستان‌ها سرد بود … ما آن را می‌دوختیم به کف جوراب و در بند می‌پوشیدیم و راه می‌رفتیم. یک روز پاسدار می‌آید و نگاه می‌کند، می‌بیند ما موکت را بریدیم و دوختیم به کف جورابمان و خلاصه عصبانی می‌شود و می‌رود نگاه می‌کند…. ما یک چند نفری بودیم، من الان دقیق یادم نمی‌آید چند نفر و چه کسانی بودیم اما ما را می‌برند بیرون و می‌برند به راهروی اصلی و شروع به زدن می‌کنند که شما چرا از بیت‌المال می‌دزدید و به بیت‌المال خسارت وارد می‌کنید….»

مهرزاد دشتبانی: گفتم تعدادی بودند. هفت-هشت نفر. من الان عدد دقیق یادم نمی‌آید.

دشتبانی: بله!

- بله!

- خلاصه شروع کردند به زدن ما که شما باید غرامتش را بدهید و از این حرف‌ها. همین‌طور که داشتند می‌زدند ناگهان چشم‌بند من رفت بالا. یکی از آدم‌هایی که آنجا بود و داشت این جمع را می‌زد که من هم بینشان بودم، حمید عباسی (نوری) بود که من چشم‌بندم افتاده بود و او را دیدم.

- این شخص داشت همه را می‌زد و من را هم زد. … من وقتی افتادم و چشم‌بندم رفت بالا زمین خورده بودم. یعنی وقتی افتادم ندیدم که چه کسی به من ضربه زد اما وقتی افتادم می‌دیدم که دارند می‌زنند. وقتی من افتاده بودم کسانی که آنجا بودند من بودم، رفیقمان ساسان الفت بود و چند نفر دیگری که با ما بودند. آنها که می‌زدند هم یکیشان آقای عباسی (حمید نوری) بود. شاید لشکری بود؛ مطمئن نیستم الان. … بعد ناصریان می‌آید و می‌گوید اینها را ببرید به انفرادی و از ایشان پول بگیرید بابت موکتی که خراب کردند.

- … الان من چیزی یادم نمی‌آید متأسفانه.

- ناصریان را من چندین دفعه دیدم اما الان واقعا به ذهنم نمی‌رسد که آیا عباسی را هم دیده‌ام یا نه …. الان یادم نمی‌آید واقعا.

«من در طول دوران زندان یک مرتبه ملاقات داشتم؛ ملاقات حضوری داشتم. یک مرتبه فقط. در این ملاقات ایشان (حمید نوری) من را دعوت کردند، با خانواده‌ام نشستم آنجا، بعد برای پدر و مادرم گفتند این خودش می‌خواهد توی زندان بماند و اگر تعهد بدهد ما‌ همین الان ولش می‌کنیم. تأکید می‌کردند این خودش است که می‌خواهد‌ در زندان بماند و ما از این به بعد هیچ مسئولیتی در قبال عواقب این مسأله نداریم. … این ملاقات در اوین بود. ما در اوین بودیم و دقیقا قبل از قطعنامه بود. او خیلی تأکید می‌کرد که اگر او امضا کند ما همین الان می‌فرستیمش. عباسی (حمید نوری) تأکید می‌کرد…. بعد مادر من شروع به گریه کرد. پدرم به من گفت مهرزاد! بنویس و بیا بیرون…. در این جلسه ناصریان (محمد مقیسه) هم آمد. برگشت گفت ما دیگر مسئولیتی در قبال بودن یا نبودن فرزندانتان نداریم. مادرم باز کرد و من هم عصبانی شدم... الان یادم نمی‌آید اما در آن لحظه حرف‌های درشتی میان من و ناصریان رد و بدل شد. … در این جلسه من با پدر و مادرم بودم و اینها می‌آمدند و می‌رفتند. یعنی یکیشان می‌ماند و آن دیگری می‌رفت و برعکس؛ تا جایی که من الان یادم می‌آید.»

دشتبانی: … یادم نمی‌آید الان.

دشتبانی: بله!

- گفتم من…. آن جمعی که ما بودیم و وضعیت کم و بیش مشابه و مشخصی داشتیم -یعنی حکممان تمام شده بود و در سلول‌های انفرادی بودیم-، همه را جمع کردند (بعد از آن موقع که ما اعتراض کردیم و گفتیم حکم ما تمام شده و اینجا نمی‌آییم)، سوار یک مینی‌بوس کردند، حدودا هفت، هشت، شاید هم ۱۰ نفری بودیم: عبدالله احمدی بود، عباس صالحی بود، منوچهر یزدان‌یار بود، خدمت شما عرض کنم که هادی قربان‌زاده بود، ….

- واقعا اسم بندها را نمی‌توانم اما ته ته ، اگر این راهرو اصلی گوهردشت باشد، ما در حقیقت آخرین یا اولین سریِ …، بند بودیم. ما از این طرف در سلولی که قرار گرفته بودم، حیاط زندان را می‌دیدم. طبقه پایین ما بچه‌های ملی‌کش بودند اما مال ما سلول‌های انفرادی بود در طبقه دوم.

دشتبانی: بله!

دشتبانی: بله! آنها پایین بند ما بودند.

«واقعیت امر می‌شود گفت بعد از اعدام‌ها وقتی وارد این بند شدم هیچ مجاهدی نبود. اکثر بچه‌های مجاهدین را که برایتان در ادامه تعریف می‌کنم، قتل عام کرده بودند. یعنی از اینها تعداد انگشت‌شماری زنده مانده بودند؛ یعنی از بند ملی‌کش‌های مجاهدین …. من یک توضیحی بدهم. دقیقا موقعی که اعدام‌ها شروع می‌شود … سه طبقه است این بند. طبقه پایین ملی‌کش‌ها هستند، طبقه دوم….»

«در همان لحظه معینی که ما رسیدیم به سلول‌های انفرادی آنجا، نمی‌دانستیم که دقیقا کی است و چه خبر است فقط ما متوجه شدیم و بچه‌های چپ به ما مُرس زدند که این پایین بچه‌های ملی‌کش هستند، حالا شاید هم مجاهدین بودند. من نمی‌دانم. اما حدودا چند روز بعدش، چند روزش را دقیق یادم نمی‌آید، دو سه روز بعدش، در طبقه سوم یک فرعی بود، شب نه از طرف من که از آن طرف، بچه‌ها ملی‌کش مجاهدین مُرس می‌زنند و می‌گویند که از ما همه را اعدام کردند و فقط چند نفر زنده مانده‌ایم. حالا من نمی‌دانم که این انتقال قبل از این قضیه بوده و اینها را از بند ملی‌کش‌ها آورده‌اند بیرون یا بعد از آن بوده. من این را نمی‌دانم و به این خاطر نمی‌توانم به سوال جواب بدهم...»

«بلندگوی حیاط در یک روز جمعه باز بود و من شنیدم که در نماز جمعه، علیه سازمان مجاهدین شعار دادند و گفتند که منافق نمی‌دانم چی چی، باید اعدام گردد! این شعار گویا سالیان سال در نماز جمعه بود اما من شخصا نشنیده بودمش و برای همین احساس کردیم که وضعیت خراب است. فکر می‌کنم یک روز بعدش بود که دیدم سه بنز آمدند و وارد حیاط زندان شدند. بنزها رنگ بژ داشتند و این هیأت مرگ، مثل رئیسی، مبشری، اشراقی، … اینها از بنز پیاده شدند و رفتند. راننده‌ها همانجا دراز کشیدند روی کاپوتِ ماشین‌ها و آنها رفتند. … این جریان‌ها قبل از تماس‌های با مُرس بودند. من آنجا با چشم خودم این افراد را در فاصله شاید دو سه برابری این فاصله (نشان می‌دهد) دیدم. … من عکس خیلی از این افراد را قبلا در روزنامه‌ها دیده بودم و می‌شناختمشان …. من از طبقه دوم این بنزها را دیدم ….»

«… بعد یک روزی ناصریان (محمد مقیسه) آمد و به درها زد. سوال کردند که -خیلی کوتاه- مصاحبه می‌کنید یا نمی‌کنید؟ ما …، بهتر است بگویم من، گفتم نه. بعد یک روز بعدش بود فکر می‌کنم که آمدند و گفتند بیایید ملاقات. آمدند و من را از بند کشیدند بیرون طوری که حتی نگذاشتند دمپایی‌ام را بپوشم. خیلی عجیب بود. بعد من را بردند طرف طبقه همکف. آن گوشه گوشه نشستم. یک تعداد آدم‌های دیگر هم آن دورتر بودند از من. من مدت‌ها آنجا نشستم. بعد از یک مدت طولانی‌ای آمدند و دوباره من را برگرداندند به سلولم.»

«حدود ساعت ۹-۱۰ بود که من را بردند و همان‌طور که گفتم افراد دیگری هم آن دورتر بودند.…من در آن لحظه در آنجا متوجه نکته خاصی نشدم و ذهنم درگیر فضای خودم بود. تمرکز نداشتم و متوجه نبودم که چه می‌گذرد تا اینکه بعد از یک مدت طولانی، چنانکه گفتم، آمدند و من را برگرداندند به سلول. دیگر هم من را به این راهرو نیاوردند.»

«… من دو-سه ساعت آنجا بودم و تقریبا از جایم هیچ تکان نخوردم.»

«آنچه من در اداره پلیس گفته‌ام درست است اما من الان در این فشار و در این فضا جزییات را خیلی خوب نمی‌توانم بگویم. یعنی فشاری که روی من هست باعث می‌شود که نتوانم دقیق به جزییات بپردازم ….»

«ولی قبول یک اتفاق به این بزرگی چیزی نبود که این بچه‌ها به سادگی قبول بکنند و من این را می‌فهمم.… من گفتم که این خبر را من دارم می‌دهم و مسئولیتش با من. اگر این خبر غلط باشد من مسئولیتش را بر عهده می‌گیرم. و شما باید این را بین بچه‌ها پخش کنید. … خبر این بود که اعدام‌ها شروع شده و دارند به شکل گسترده اعدام می‌کنند. مثلا یکی از بچه‌ها دیده بود که بچه‌های تبعیدی مشهد دارند وضو می‌گیرند، یکی دیگر از بچه‌ها فرغون‌ها را دیده بود. مجموعه اطلاعات و مجموعه آدم‌ها بودند پشت این خبر و تمام سعی ما این بود که این مجموعه اطلاعات را برسانیم به بند چپ‌ها.»

«… یک بار. الان مطمئن نیستم اما فکر می‌کنم یک بار ناصریان آمد به آن فرعی قبل از فرعی مجاهدین، جایی که ما مُرس می‌زدیم. در را باز کردند و چند نفر آمدند داخل. ناصریان بود و چند نفر دیگر. خیلی سوال‌ها از بچه‌ها کردند … الان دقیق یادم نمی‌آید که عباسی (حمید نوری) هم آنجا بود یا نه. ببخشید ….»

«… ما یکی دو روز بیشتر در بند مجاهدین نبودیم. شاید حدود ۱۰ شهریور بود که ما را از آنجا بلند کردند و بردند به راهرو. آنجا یک مشت پاسدار بودند. لشکری بود آنجا. بعد …. یک تعداد دیگر هم بودند و بچه‌ها را می‌زدند که نماز بخوانید. با کابل می‌زدند….»

مهرزاد دشتبانی: من می‌توانم بگویم که اعدام‌ها دیگر تمام شده بود. فکر می‌کنم ماه شهریور بود و بعد از اعدام‌ها.

دشتبانی: وضعیت برای چپ‌ها بعد از اعدام‌ها این‌گونه بود که فشار می‌آوردند تا نماز بخوانیم. در آن صفی که ما می‌رفتیم جلو من نفر اول بودم. لشکری از من سوال کرد نماز می‌خوانی؟ من گفتم نه! شروع کردند همان‌طور روی هوا کابل زدن. معمولا می‌خواباندند و کابل می‌زدند اما آنجا همان‌طور ایستاده شروع کردند زدن. بعد از نفر بعدی سوال کردند، بعد نفر بعدی، بعد نفر بعدی. ما پنج-شش نفر بودیم و همگی سال‌ها بود همدیگر را می‌شناختیم. خلاصه همه گفتیم که نماز نمی‌خوانیم. آنها هم شروع کردند به زدن. با کابل، با مشت، یک حالت قر و قاطی‌ای بود. بعد لشکری گفت که ولشان کن بروند توی بند. خودشان می‌فهمند و می‌خوانند...

دشتبانی: من چنین چیزی نگفته‌ام. اصلا یادم نمی‌آید...

مهرزاد دشتبانی: بله! حسین حاج‌محسن هست. … او یکی از اعضای سازمان راه کارگر بود که سال ۶۷ اعدام شد. مجید ولید هست….

دشتبانی: نه! … اما مجید ولید را دیده بودم. از رفقای سازمان اقلیت که من در تمام دورانی که در زندان قزل‌حصار بودم، در بند یک واحد یک با ایشان بودم. جهانبخش سرخوش است. از رفقای اقلیت است. من در تمام دورانی که در قزل‌حصار زندانی بودم با ایشان بودم. می‌شود گفت که یک ساله اول در گوهردشت هم با ایشان بودم...

دشتبانی: در سال ۶۷ اعدام شد. در زندان گوهردشت دار زده شد.

- من با بچه‌هایی که در آن بند بودند رفقایم هستند. از آنها پرسیدم و گفتند اعدام شد.

- او هم با بچه‌های دیگر سال۶۷ در زندان گوهردشت اعدام شد.

- ما یک رفیق مشترکی داشتیم که بچه‌محل اینها بود. او الان در ایران زندگی می‌کند و من نمی‌توانم اسمش را بگویم. ما با هم رفتیم به خانه بعضی از این بچه‌ها، مثلا محمود قاضی که نامش زیر اسم مجید ولی است. ما پنج نفر رفتیم منزل ایشان. مادرش و خواهرش در را باز کردند. ما یک سری گل خریده بودیم، گل‌ها را دادیم تو. مادرش ترسید. گفت شما را اعدام می‌کنند. بروید و اینجا نمانید. محمود را هم اعدام کردند...

«موقعی که من آمدم به بند ملی‌کش‌ها، بچه‌های بند گفتند عباس رئیسی شب قبل از اعدام‌ها برگشت گفت که من نمی‌توانم برگردم جنوب به کارگرهای نفت بگویم که من مسلمانم و نماز خواندم. من ترجیح می‌دهم که اعدام بشوم. او هوادار سازمان پیکار بود. عباس رئیسی دانشجوی حقوق بود. من با او در زندان قزل‌حصار بودم. ما بعدا یکی از بچه‌ها را فرستادیم جنوب به خانه او و تأیید شد که اعدام شده است. او در گوهردشت -اعدام شد. از بند ملی‌کش‌ها بردند و اعدامش کردند.»

«از همین طریقی که گفتم. ما و دیگر بچه‌ها احساس وظیفه می‌کردیم که این اسامی را جمع کنیم. الان بیش از چهار هزار نفر در این لیست هستند. در مورد علی پژمان، یکی از دوستان من رفت و تأیید گرفت. این کار یک کارِ -فردی نیست و باید به شکل جمعی انجام شود.»

«خبر اعدام‌ها به بند ملی‌کش‌ها رسیده بود. موقعی که خبر می‌رسد، بچه‌ها می‌نشینند صحبت می‌کنند که چه بکنیم؟ او برمی‌گردد می‌گوید که من نمی‌توانم از مواضع خودم کوتاه بیایم. من از کمونیسم دفاع می‌کنم و نمی‌توانم به کارگران آبادان بگویم که من نماز خواندم (می‌خوانم). همه من را می‌شناسند. او می‌گوید آنجا به بچه‌ها که این تصمیم شخصی من است. شما احتیاجی نیست چنین تصمیمی بگیرید. هر کس باید تصمیم شخصی خودش را بگیرد. من وقتی رفتم به بند ملی‌کش‌ها، آنها این ماجرا را برای من تعریف کردند.»

«شاید این درک پلیس بوده وگرنه من یک قیافه معینی را چگونه می‌توانم بگوی؟ اینکه همین الان هم از من بپرسند چشم‌های این آقا را توضیح بده و توصیف کن، من نمی‌توانم پاسخ بدهم.»

مهرزاد دشتبانی: من می‌توانم یک مشخصات کلی از ظاهر یک فرد بدهم اما توضیح یک امر نسبی است.

مهرزاد دشتبانی: نمی‌دانم اما مثلا ممکن است که شما سوال مشخص بکنی. یعنی مثلا رنگ پوست این آدم چه رنگی است؟ من می‌توانم جواب بدهم این رنگ را دارد.

مهرزاد دشتبانی: آخر بستگی دارد باز. اگر مثلا پلیس پنج عکس جلوی من می‌گذاشت و می‌گفت کدامشان نزدیک است و من می‌گفتم نمی‌توانم بگویم، درک پلیس آن‌وقت درست بود اما اگر همین الان از من بپرسند که این آدم را توصیف کن می‌گویم که قد بلندی دارد، سفیدروست، اما این مشخصات کلی هیچ آدم معینی را تعریف نمی‌کند.

- گفتم که لباس شخصی می‌پوشید.

- بله، لباس شخصی بود. در اوین اینها لباس‌های با آرم دادستانی می‌پوشیدند که زیتونی‌رنگ بود. بیشتر وقت‌هایی که در گوهردشت بودند و این اواخر در اوین، لباس شخصی بودند. دوران قبل‌تر یعنی در سال‌های ۶۰، ۶۱، ۶۲ اینها لباس‌های خاص و سازمانی داشتند؛ به جز یک گروه محدودی از بازجوها و روسای زندان و…. او هم در دوران اولیه، لباس‌های این‌چنینی داشته اما بعد لباس شخصی بوده.

- حمید عباسی (حمید نوری) لباس شخصی داشته.

مهرزاد دشتبانی: بله!

- دیدم خودش است.

- یعنی حمید نوری، حمید عباسی است.

- طبیعتا پیر شده، موهایش جو-گندمی شده. رنگ صورتش تغییر کرده؛ قبلا سفیدتر بود اما اسکلت صورتش حمید عباسی است.

دشتبانی: دقیق نمی‌توانم بگویم اما خیلی زود، پس از دستگیری‌اش من عکسش را در اینترنت دیدم.

- یادم نمی‌آید.

«البته من سه تا اسم آوردم و نگفتم سه ملا بودند. همین‌طور فی‌البداهه اسم بردم. چند نفر بودند. من رئیسی را نام بردم که الان رئیس جمهور است و دو نفر دیگر. کسان دیگری هم بین اینها بوده‌اند از جمله [علی] رازینی.»

مهرزاد دشتبانی: من اطلاع زیادی ندارم فقط می‌دانم که عضو هیأت مرگ بوده.

دشتبانی: از کجا می‌دانستم؟… من خدمتتان عرض بکنم که روزنامه‌ها را ورق می‌زنیم در آن مملکت یا می‌زدیم در درون و بیرون زندان. عکس‌ها آشناست با اسم‌ها.

مهرزاد دشتبانی: آن چیزی که من به او می‌گویم آگاهی جمعی زندانیان، این است. من خودم هیچ زمانی وارد آن اتاق نشدم که این آقایان را ببینم اما به هر حال بعد از اعدام‌ها، یک مجموعه وسیعی اطلاعات جمع شد. آن آدم‌هایی که در اتاق بودند تا ابد تویِ اتاق نبودند. گاهی می‌رفتند دستشویی. ملت می‌دیدندشان.

مهرزاد دشتبانی: این بیش از چهار هزار زندانی هم که اعدام شدند، من با همه‌شان نبودم. همه اینها را هم از دیگران شنیدم.

«من در مورد ایشان می‌دانم که یکی از اعضای اتحادیه کمونیست‌ها بود و سال ۶۷ اعدام شد. من در مورد محل اعدام او اطلاعی ندارم.»

مهرزاد دشتبانی: من اصلا صحبتی درباره ایشان با پلیس نکردم.

مهرزاد دشتبانی: ببینید من یک لیستی برای پلیس فرستادم، یعنی ایمیل کردم. و دو لینک دیگر که یکیش مربوط به سازمان پیکار بود و لیست شهدای سازمان است، …. لیست اولی را که شما مثال می‌زنید، لیستی‌ست که یک دوست من که اطلاعات را داشت، آماده کرد. من لیست‌هایی که فرستادم به این معنا نبوده که همه افراد حاضر در آن لیست‌ها را می‌شناختم. بر مبنای اعتمادی که به آن رفیق داشتم، این لیست را هم فرستادم. قصد من هم از این کار پاسخ به درخواستی بود که پلیس کرده بود و درخواست کمک داشتم.

مهرزاد دشتبانی: درست است.

دشتبانی: من به شما نمی‌توانم بگویم.

- به دلیل امنیتی.

- من مسئولیت این لیست را تا آنجا که توانستم برای شما توضیح دادم.

- بله!

- من به شما گفتم. من اصلا تنظیم نکرده‌ام چیزی را.

- نه!

- بیژن بازرگان را من در بازجویی‌ام عنوان نکردم.

- شاید کس دیگری باشد. من الان یادم نمی‌آید اما نام بیژن بازرگان را من در بازجویی نگفتم.

- احتمال دارد بیژن دیگری باشد که من الان به خاطر ندارم اما بیژن بازرگان را من نام نبردم.

- بله، یک بیژن هدایی بود از اعضای سازمان پیکار. ممکن است او بوده باشد. الان به خاطر نمی‌آورم اما در بازجویی من از بیژن بازرگان نام نبردم.

مهرزاد دشتبانی: بله!

- بله!

- … خلیلی …. نام کوچکش الان یادم نمی‌آید.

- … من یک خلیلی می‌شناسم که دندان‌پزشک بود. در زندانِ قزل‌حصار و گوهردشت یک دوره با ما بود. از اعضای حزب توده بود و سال ۶۷ اعدام شد.

«دو مورد را من خیلی وقت پیش گوش کردم. … اما یادم نمی‌آید …. الان به خاطر ندارم. خیلی وقت پیش بود اما دو مورد را گوش کردم.»

مهرزاد دشتبانی: بله، روز اولی بود که من از انفرادی آمده بودم پایین به بند دو.

دشتبانی: نه! بلافاصله ما را بردند به آسایشگاه و انفرادی‌های اوین. بعد از آن، چند روز بعد، ما را بردند به گوهردشت.

- یک یا دو روز بعد از آن، ما به زندان گوهردشت منتقل شدیم.

«من در بازجویی پلیس آن سه نام یادم آمده و گفتم و امروز این سه نام یادم آمد و گفتم.»

«نیم ساعت بعد از این ماشین‌ها، یک هلیکوپتر هم آمد که سرنشینش [عبدالکریم] موسوی اردبیلی، رئیس دستگاه قضایی بود. من این را هم دیدم اما نگفتم.»

«فکر می‌کنم که آن روز، فخرالدین حجازی، سخنران پیش از خطبه بود و اگر اشتباه نکنم هاشمی رفسنجانی خطبه خواند.»

«بعضی‌ها می‌گفتند حمید عباسی، بعضی‌ها هم می‌گفتند عباسی. من می‌گفتم عباسی. چیزی که امروز یادم می‌آید این است که در بازه زمانی ۶۶ تا ۶۷ من یک بار حمید عباسی (حمید نوری) را دیدم؛ در ملاقات حضوری و خانوادگی.»

«در اوین کار در دست ناصریان بود. پرونده دست او بود و فشار بیشتری می‌آورد. این‌طور نبود که من به شکل دائمی‌ یا منظم حمید عباسی (نوری) را می‌دیدم.»

«بله! این واقعه کاملا آشناست اما مربوط به زندان اوین نبوده و مربوط به زندان گوهردشت است.»

«شما‌ موارد اشتباهات این‌چنینی را اصلا فراموش کنید که بتواند کمکی بکند.»

«رفیق‌های من در همین حادثه، در همین ماجرا، الان یکیشان در هلند زندگی‌ می‌کند. در رابطه با‌ همین حادثه -یعنی چیزی که من بیان کردم- یک مقاله در سایت “گفت‌وگوهای زندان” وجود دارد ….»

دشتبانی: بله!

دشتبانی: بله!

- این فرعی‌ها را که توضیح دادم قبلا، پرش می‌کردند از انبوه بچه‌ها، زیر در هم چیزی می‌گذاشتند تا هوا وارد نشود ….

دشتبانی: نه!

- ایشان سوال کرد.

«این را از همبندی‌هایمان شنیده بودم.»

مهرزاد دشتبانی: بله، خاطرم هست اما من چطوری بگویم که یک شخص چه شکلی است؟ قد بلند داشته؟ سفیدرو بوده؟ … اینها را باید سوال بکند تا من بگویم. در کلیت که نمی‌توانم بگویم او این‌شکلی یا آن‌شکلی بوده.

دشتبانی: بله، واقعیتش این‌طوری است. من اگر الان یک نفر بپرسد که خواهرت چه شکلی است هم نمی‌توانم جواب بدهم.

- اگر بپرسند آقای عباسی قدش بلند است یا کوتاه، من می‌توانم جواب بدهم. یا اینکه مثلا رنگ صورتش چه شکلی بوده ….

«حضور زنان زندانی در زندان گوهردشت موقعیت و فضای عجیبی بود. وقتی آن دختران کوچک را به گوهردشت آوردند، حیاط ما با آنها مشترک شد. زمانی که ما می‌رفتیم توی هواخوری، آنها از بالا نگاه می‌کردند و بچه‌های پسر را شناسایی می‌کردند. بعضی‌ها برادرانشان بودند، بعضی‌ها همسرانشان بودند، بعضی‌ها هم‌جمعی‌های تشکیلاتی‌شان را پیدا می‌کردند…. بچه‌هایی بودند توی بند که یک‌سری آشناها داشتند. توی فکر بودیم که یک‌جوری با بند زنان رابطه بگیریم. بعد با هم مطرح کردیم که چطور می‌توانیم این کار را بکنیم. یک کانال هواکش بود که سه بند را به هم وصل می‌کرد به این عرض (نشان می‌دهد). ما دو نفر بودیم که سه روز روی این کار کردیم و در این چیز را کندیم. بعد از این کانالِ کولر رفتیم بالا که آن‌وقت می‌شد راحت‌تر صحبت کرد….»

مهرزاد دشتبانی: بله! ما هفت-هشت نفر بودیم. ما را بردند بیرون و شدید زدند.

دشتبانی: الان یادم نمی‌آید حقیقتش. امروز دیگر خیلی پرس شدم ولی زدند بردند انفرادی، بعد که چند وقت آنجا بودیم دوباره زدند و بعد برمان گرداندند.

مهرزاد دشتبانی: از کسانی که با ما بودند یادم است اما الان نمی‌توانم تمرکز بکنم که چه کسانی ما را زدند.