وضعیت نامشخص مهاجران افغانستانی در ایران

روزنامه ۸ صبح کابل، در گزارشی به وضعیت مهاجران پناهنده به ایران در ماه‌های اخیر و پس از تسلط طالبان در این کشور پرداخته است. 

در این گزارش افرادی که طی چند ماه اخیر مجبور شدند از افغانستان به ایران پناه ببرند، وضعیت خود را در این کشور مانند «برزخ بی‌سرنوشتی» توصیف کرده اند که اکثر آنان با مشکل پایان وقت ویزا و اقامت قانونی در کشور میزبان روبه‌رو هستند و بیم دارند که از ایران اخراج و به افغانستان برگردانده شوند.

بر اساس این گزارش، شرایط دشوار اقتصادی سبب شده که برخی از این افراد با وجود سال‌ها تجربه فعالیت‌های نظامی - استخباراتی در معتبرترین نهادهای امنیتی حکومت پیشین افغانستان، برای تأمین مخارج خانواده‌های‌شان تن به کارهای شاقه بدهند.

آمار دقیقی از تعداد افرادی که پس از سقوط حکومت پیشین به ایران پناه برده‌اند، وجود ندارد.

بخشی از نیروهای نظامی از مسیر غیرقانونی و با عبور از خاک پاکستان به ایران رسیده‌اند. عده‌ای با گرفتن ویزای ایران یا با هماهنگی رهبران جهادی افغانستان و اجازه مقام‌های امنیتی ایران، از مرز زمینی اسلام‌قلعه خود را به این کشور رسانده‌اند.

مشکل اساسی‌ پناه‌جویان تازه‌وارد به ایران، نداشتن مدارک اقامت رسمی و پایان موعد ویزای این کشور است. خطر بازداشت و رد مرز شدن، هر لحظه این افراد را تهدید می‌کند.

بنا بر روایت شماری از منابع مردمی ساکن در ایران، برخی افراد با لابی‌گری فرماندهان جهادی موفق شده‌اند، مدت ویزای گردشگری خود در ایران را تمدید کنند و شمار اندکی هم با هماهنگی مقام‌های امنیتی و سیاسی این کشور مجوز اقامت کوتاه‌مدت (یک ساله) را دریافت کرده‌اند.

برخی نظامیان حکومت پیشین که در ایران ساکن هستند، بیم دارند که از سوی حکومت این کشور بازداشت و به افغانستان رد مرز شوند. تعدادی هم منتظر دریافت نوبت و گرفتن ویزای کشورهای اروپایی هستند و برخی از آن‌ها با پایان زمان قانونی ویزای ایران، مجبور شده‌اند به افغانستان بازگردند. 

بخش بزرگی از پناه‌جویان تازه‌وارد به ایران شرایط بازگشت به افغانستان را ندارند و بازگشت به کشور، ممکن است به بهای جان آن‌ها تمام شود. این افراد افسران ارشد نظامی – استخباراتی، نیروهای ویژه ارتش و پلیس، کارمندان حکومت پیشین، فعالان فرهنگی، استادان دانشگاه، وکلای مدافع و کارمندان عدلی و قضایی، فعالان سیاسی، فعالان رسانه‌ای، کنشگران مدنی و فعالان حقوق بشر هستند.

این گزارش می‌گوید که شماری از فرماندهان پیشین جهادی و افراد وابسته به آن‌ها با هماهنگی رهبران ارشد مجاهدین افغانستان و اجازه مقام‌های امنیتی و سیاسی ایران پس از روزهای نخست سقوط حکومت پیشین به شهر مشهد و سایر شهرهای این کشور انتقال یافته‌اند‌ و برخی از آن‌ها زیر چتر رهبران پیشین جهادی فعالیت سیاسی دارند.

اما تعداد زیادی از مهاجران ساکن ایران، منتظر گرم شدن هوا و رسیدن فصل بهار هستند تا با قبول خطر مرگ، از راه زمینی و قاچاقی خود را به کشور ترکیه برسانند. ترکیه به تازگی اعلام کرده که روند اخراج شهروندان غیرقانونی افغانستان را آغاز می‌کند.

شماری از افرادی که با ویزا به ایران سفر کرده‌اند و شرایط بازگشت به افغانستان را ندارند، با رد درخواست تمدید ویزا از سوی «اداره کل اتباع و مهاجرین خارجی» ایران، مجبور شده‌اند پاسپورت‌های خود را باطل کنند و اکنون به گونه غیرقانونی در این کشور زندگی می‌کنند.

اداره کل اتباع و مهاجرین خارجی که از نهادهای زیرمجموعه وزارت کشور ایران است، تاکنون روش مشخصی برای رسیدگی به وضعیت پناه‌جویان تازه‌وارد به ایران که امکان بازگشت به افغانستان را ندارند، به کار نبسته است.

آبان‌ماه گذشته ۳۲ نماینده مجلس شورای اسلامی ایران در دو تذکر جداگانه به وزیران تعاون، کار و رفاه اجتماعی و کشور خواستار «ممنوعیت به کارگیری اتباع خارجی در فروشگاه‌ها و کارگاه‌ها» و «نظارت بر حضور و تعدد اتباع بیگانه در شهرها به خصوص دولت‌آباد و اصفهان» شدند.

درخواست محدودیت و ممنوعیت برای مهاجران در ایران که اغلب آن‌ها افغانستانی هستند، امر تازه‌ای نیست. یک سال قبل ۳۲ نماینده مجلس طرحی با عنوان «ساماندهی حضور اتباع خارجی» را تدوین و به مجلس ارائه کردند که به صورت مشخص به حکومت اجازه می‌داد اموال مهاجران را مصادره کند، آن‌ها را در دادگاه های انقلاب محاکمه و به زندان محکوم کند و شلیک ماموران مرزبانی و پلیس به مهاجران را مشروعیت قانونی می بخشید.

دولت جمهوری اسلامی ایران سال‌ها است که اشتغال و سکونت مهاجران افغانستانی را محدود کرده و بسیاری از آنان را به اردوگاه هایی که «مهمان شهر» می‌نامند، انتقال داده است.